Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1732
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
|
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Λέξεις της επικαιρότητας - 43
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης
Καθηγητής Μουσικής
Αμόρε !! Πρόκειται περί αντιδανείου εκ της ιταλικής, που σημαίνει αγάπη ( amore ). Στα γαλλικά amour και στα ισπανικά amor . Για τα αγγλικά και τα γερμανικά θα μιλήσουμε πιο κάτω. Οι Λατίνοι είπαν το αγαπώ, amo και την θεία, amita ! Η ελληνική του ρίζα είναι εκ του αμμάς ή αμμία (=τροφός, μήτηρ. Ο Ησύχιος μας διασώζει πως «Ρέα δε λέγεται, αμμάς και αμμία» ), υπό την έννοια πως η μητέρα ό,τι κάνει, το κάνει από την αγάπη της. Υπάρχουν όμως και το αδαμνώ (=φιλώ) και η αιμυλία (=θελκτικότητα). Για το αγαπώ και την αγάπη έχουμε παρεμφερείς τύπους στις λατινογενείς γλώσσες. Aimer στα γαλλικά το «αγαπώ», στα ιταλικά amare , στα ισπανικά amar . Στα αγγλικά, τόσο το αγαπώ όσο και η αγάπη, λέγονται love . Ομοίως στα γερμανικά Lieben και lieb , ο προσφιλής. Και οι δύο αυτές γλώσσες δανείστηκαν την ρίζα τους εκ του λίπτομαι>λάFω>λω (=επιθυμώ. Μάλιστα, το λάFω>λαύω βρίσκεται συνήθως εν συνθέσει με το από, ως απο-λαύω . Λιψ δε είναι ο πόθος). Από την ίδια ρίζα προέρχεται και ο amateur (=ερασιτέχνης).
Τι μπορεί, λοιπόν, να κάνει ο μαύρος, ο ερωτευμένος, σε τέτοια κατάσταση; Μα να πιει ένα amaro , ένα πικρό ποτό, να πάνε τα φαρμάκια κάτω. Λέτε να έχει σχέση το amaro με το amore ; Μπα, ομοηχία, σύμπτωσις! Πρόκειται για αντιδάνειο εκ της ιταλικής ( amaro ), που όμως έχει την ρίζα του στον αμαυρό (=σκοτεινός, κατηφής κι αυτό προήλθε εκ του αρχαίου τύπου αμαρFός ). Οι Λατίνοι το δανείστηκαν σχεδόν αυτούσιο και είπαν τον πικρό αλλά και τον κατηφή amarus . Οι Γάλλοι amer , οι Ισπανοί amargo και οι Γερμανοί είπαν τον συκοφάγο Ammer , προφανώς επειδή τρώει τα πικρά σύκα (μαζί με τις φλούδες, εννοείται, και το θεόπικρο γάλα). Στα ελληνόφωνα της Κ. Ιταλίας τον δυστυχή τον λένε αμέρο (προφανώς εκ του αμαυρός ). Μήπως κι εμείς σήμερα δεν χρησιμοποιούμε τον όρο μαύρος, για τον δυστυχή;
Άλλες λέξεις, που επίσης χρησιμοποιούμε με την σημασία της αγάπης, είναι τα (κλεμμένα) τουρκικά, νταλκάς, σεβντάς αλλά και η λάβρα, ο πόθος!
Ο νταλκάς στην τουρκική σημαίνει την σφοδρή επιθυμία αλλά και το κύμα και προέρχεται εκ του διολκή (=το να σέρνεις δια μέσου, εκ των δια+έλκω ), υπό την έννοια πως αυτός ο πόθος σού σχίζει βίαια στα δύο την καρδιά, όπως σχίζει η βάρκα τα νερά και παράγει κύμα.
Ο σεβντάς στην τουρκική σημαίνει πόθος, έρωτας και ετυμολογείται εκ του σεβίζω (=λατρεύω, εξ ου και σέβας , το αντικείμενο του σεβασμού).
Όσο για την λάβρα , δεν έχει καμμιά σχέση με την λαύρα ή λαύρη (=στενή οδός, εκ του λαός+ρέω ), που σημαίνει το μεγάλο μοναστήρι με πολλά κελλιά, σαν την Αγία Λαύρα και σαν τον λαβύρινθο ή το Λαύριο. Ο λάβρος σημαίνει τον ορμητικό, τον βίαιο, τον άπληστο, τον λαίμαργο και ετυμολογείται εκ του επιτατικού λα+βρόμος (=μεγάλη ταραχή, οργή, μανία), άρα αυτός που η αγάπη του τον κάνει όλα αυτά. Λάβρα είναι το αποτέλεσμα της κατάστασής του αυτής.
Τελικώς, τι είναι αγάπη; Μα, να ξυπνάς και να σου φέρνει μαρμελάδα με φρυγανιές στο κρεββάτι. Τι γλυκό! Όσο και η μαρμελάδα , που πρόκειται για αντιδάνειο εκ της ισπανικής ( marmelada ). Η ρίζα της είναι το ελληνικό μελίμηλον (=κυδώνι), το οποίο στην λατινική έγινε melimelum , στην γαλλική marmelade , στην ιταλική marmelatta , στην αγγλική marmalade και στην γερμανική Marmelade .
Ε, είπα να κλείσω με κάτι γλυκό, να πάνε κάτω οι πίκρες του εγκλεισμού!!
* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας
Αφήστε ένα σχόλιο