Header Ads

ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ φ.1682

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Γνωστά και καθημερινά - 6 
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ


Σήμερα, που γράφω το άρθρο μου, είναι Σάββατο. Η λέξη έχει επικρατήσει να θεωρείται εβραϊκή. Μπα, ούτε τώρα!! Η λέξη προέρχεται από ένα προσωνύμιο του ΔιονύσουΒάκχου, το Σαβάζιος. Διαβάζουμε στον Πλούταρχο (Συμποσιακών προβλημάτων, βιβλ. Δ΄, πρόβλημα στ΄, Τις ο παρά Ιουδαίοις Θεός): «Οίμαι δε (νομίζω, μου φαίνεται) την των σαββάτων εορτήν μη παντάπασιν απροσδιόνυσον είναι (δεν είναι καθόλου ξένη προς τον Διόνυσον) … Σάββους γαρ και νυν έτι πολλοί τους Βάκχους καλούσι και ταύτην αφιάσαι (εκβάλλουν) την φωνήν, όταν οργιάζωσι τω Θεώ …τούνομα πεποιήσθαι προς τινα σόβησιν (ταραχή), η κατέχει τους βακχεύοντας. Αυτοί δε τω λόγω μαρτυρούσιν, όταν σάββατον τιμώσι…». Όπερ σημαίνει πως η «εβραϊκή» λέξη Σάββατο δεν είναι και τόσο εβραϊκή και προφανώς προέρχεται από το επίθετο του Βάκχου, Σαβάζιος. Έτσι καλούσαν τον Βάκχο στην Θράκη και στην Φρυγία, από τις κραυγές «ευοί σαυοί» των εορταζόντων. Από τις κραυγές αυτές προήλθε το ρήμα σέβομαι ή σεβάζομαι, η σόβησις και το σέβας ή ο νεώτερος σεβασμός. Και για να κλείσουμε με την λογική των Εβραίων, το Σάββατο δεν σηκώνουν …ούτε σπίρτο, είναι, δηλαδή, γι’ αυτούς μια ημέρα σεβασμού. 

Λέμε σε κάποιον, όταν εννοούμε πως θα του βγάλουμε τα μυστικά του στην φόρα, θα σε κάνω βούκινο. Αν ανατρέξουμε στην αγαπημένη μας Wikipedia, θα διαβάσουμε πως πρόκειται για πνευστό όργανο ρωμαϊκής καταγωγής. Κατασκευής ίσως, θα έλεγα εγώ, αλλά καταγωγής και ετυμολογίας σίγουρα ελληνικής. Δύο είναι τα συνθετικά της λέξης, το βοή (βοώ, φωνάζω) και το κάννα (καλάμι, ράβδος, σωλήν), φυσάω, δηλαδή, μέσα από τον σωλήνα. Και πράγματι το βούκινο ήταν χάλκινο όργανο, που έμοιαζε με το κέρας (κέρατο). Ως επί χρόνια Αρχιμουσικός επίσης μπορώ να σας πληροφορήσω πως τα επιστόμια των οργάνων τα λέμε και μπουκίνα, ακριβώς με την ίδια χρήση της λέξης. Η πολύ όμορφη και όχι ιδιαιτέρως γνωστή λέξη κάννα έχει δώσει την ρίζα της και σε λέξεις που επίσης δεν φαντάζεστε. Κανόνι, κανάλι, κάνουλα, κάνηστρον. Canal, canale, chanel, Kanal είναι μερικές από χρήσεις της λέξης στις γνωστές ευρωπαϊκές γλώσσες. 

Η πυγμαχία έχει επικρατήσει να ονομάζεται box. Η ρίζα της είναι η ελληνική πυξ (=πυγμή, γροθιά) κι αυτής το ρήμα πτύσσω (=συστρέφω τα δάχτυλα και σχηματίζω γροθιά). Πτύσσω>πτυξ>πυξ>box. Θυμηθείτε και το όνομα του συγκροτήματος «ΠυξΛαξ», που σήμαινε το σύνθημα των σωματοφυλάκων, όταν κάποιος προσπαθούσε να εισέλθει λάθρα στις τελετές των Μυστηρίων. Πυξ και Λαξ, μπουνιές και κλωτσιές (λακτίσματα) ή κλωτσομπουνίδι, στην λαϊκή. Μη σας τύχει… 

*Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας

Δεν υπάρχουν σχόλια