Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1704

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 18

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Προσέξτε μη χαζέψ'τε απ' τ' ζέστα!! Αυτό π' κάν' ο χαζός πώς λέγεται; Χάζι! Αλλη «τούρκικη» λέξη από κει! Σημαίνει το χάζεμα, την οκνηρία. Πρόκειται για το ελληνικό ρήμα χαίνω (=χάσκω) και χαζός, αυτός που ανοίγει πολύ το στόμα του. Χάσκαξ ή κεχηνώς (μετοχή παρακειμένου του χαίνω) είναι ο χάχας, κατά τους αρχαίους. Χαΐνης δε είναι ο οκνός.

Κι άμα πιείτε και κάνα spirit μπόμπα, καήκατε! Ναι, τα οινοπνευματώδη σήμερα τα λέμε spirits, δεν το ξέρατε; Κι όχι μόνο αυτό. Σημαίνει και πνεύμα. Αμέ! Και πού να δείτε από πού κατάγεται αυτή η «ξένη» λέξη! Από το ρήμα ασπαίρω (ασθμαίνω, λαχανιάζω). Επί νεογέννητου όμως σημαίνει κινούμαι ζωηρώς. Όταν το νεογέννητο έρχεται στην ζωή, δεν σταματάει στιγμή να κάνει κινήσεις προς πάσα κατεύθυνση. Αρα, υπό μια έννοια το μωρό αποκτά ζωή, πνεύμα. Οι Λατίνοι εκ του ασπαίρω έφτιαξαν το spiro, που θα πει πνέω, αναπνέω και spiritus το πνεύμα. Από κει οι Γάλλοι έκαναν το πνεύμα esprit, οι Ιταλοί spirito, οι Ισπανοί espvritu, οι Αγγλοι spirit και οι Γερμανοί Spiritus. Το ρήμα ασπαίρω>σπαίρω σημαίνει και σπαρταράω. «Νεοσφαγούς του σώματος και σπαίροντος» (το σώμα που μόλις έχει σφαγεί και σπαρταράει). Από την ίδια ρίζα προέρχεται και το σπίρτο αλλά και το ... άσπρο.

Μήπως νομίζετε πως εμείς ανήκουμε σε καμμιά πλέμπα; Ξέρουμε εμείς απ' αυτά, είμαστε ενημερωμένοι. Η πλέ-
μπα έχει την έννοια του όχλου, που άγεται και φέρεται. Πρόκειται για αντιδάνειο εκ της λατινικής: Plebs plebis είναι ο δήμος, το πλήθος. Οι Γάλλοι το λένε pl0be, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί plebe και οι Γερμανοί Plebst. Η ελληνική του ρίζα είναι η λέξη πληθύς, το πλήθος. Από την ίδια ρίζα κατάγεται και ο πληβείος (plebis).

Τώρα, αν στενοχωρηθήκατε πολύ που οι Τούρκοι θα κάνουν την Αγιά Σοφιά τζαμί, ε, ας μην βάλετε και μαύρες πλερέζες. Κι αν στενοχωρηθήκατε διπλά που η ελληνική Κυβέρνηση ή η Εκκλησία δεν αντέδρασαν όπως θα έπρεπε, και οι ξένοι μας έχουν συνδεδεμένους γενικώς του κλώτσου και του μπάτσου, που λέμε , παρηγορηθείτε με την σκέψη πως η Ελλαδίτσα μας είναι ένα μικρό και θλιβερό προτεκτοράτο, χωρίς να μπορεί να κάνει και πολλά στην διεθνή σκακιέρα. Σας έβαλα δύο λέξεις για ετυμολόγηση, πλερέζα και προτεκτοράτο. 

Πλερέζα λέμε το μακρύ μαύρο μαντήλι που φορούν συνήθως οι χήρες, για να κρύβουν τα δάκρυα τους. Πρόκειται για αντιδάνειο (όχι απόλυτης προφοράς) εκ του γαλλικού ρήματος pleurer (=πλερέ, κλαίω). Αυτό με την σειρά του έλκει την ρίζα του εκ του λατινικού ploro (=θρηνώ). Η ελληνική ρίζα είναι το φλύω (υπερχειλίζω, κατακλύζω). Το φλύω έδωσε την έννοια και στο ρήμα κλαίω αλλά και στο βρέχω κι έτσι οι Λατίνοι είπαν το βρέχει pluo (απρόσωπο) και το θρηνώ ploro, όπως προείπαμε. Οι Γάλλοι plevoir το βρέχει, οι Ιταλοί piovere (=βρέχει) και piangere (=κλαίω), οι Ισπανοί Hover (=βρέχει) και llorar (=κλαίω), οι Αγγλοι rain (=βρέχει, εκ του ραίνω, ρανίς) και lament (=θρήνος, εκ του δάκρυμα) και οι Γερμανοί regnen (=βρέχει, εκ του ραίνω) και heulen (=θρηνώ, εκ του ολολύζω).

Όσο για την ρίζα του προτεκτοράτου (σημαίνει κάτι που υπάρχει υπό προστασία) είναι η πρόθεση προ+στέγω (=σκεπάζω, άρα προστατεύω). Οι Λατίνοι το είπαν pro+tego, protiger οι Γάλλοι, proteggere οι Ιταλοί, proteger οι Ισπανοί, protect οι Αγγλοι και protegieren οι Γερμανοί.
Μην ανησυχείτε. Είμα¬στε προστατευμένοι!!...

*0 κ. Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Διευθυντής Χορωδίας.