Header Ads

Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1925)

 

 Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Γνωστά και καθημερινά –130
 

 

     Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*

 

Τελικώς, για το πολιτικό προσωπικό της χώρας μας, μαζί με τις ακριβοπληρωμένες ντουντούκες-πατσαβούρες που το συντηρούν και το διαφημίζουν, δεν υπάρχουν επαρκείς χαρακτηρισμοί, να περιγράψουν την απάθεια, την δουλικότητα, τον «φιλοτομαρισμό», την προκλητικότητα, την αναλγησία, την έπαρση, την ανυπαρξία τους!

Μα, να μη συγκινούνται από το δράμα τόσων γονιών, που έχασαν τα βλαστάρια τους από εγκληματική αμέλεια -αν όχι πρόθεση- των νυν κυβερνώντων και των κυβερνησάντων; Να μη βρίσκουν τα …φρύδια να παραιτηθούν και να σηκωθούν να φύγουν, να περισώσουν ό,τι περισώζεται από την «αξιοπρέπειά» τους; Μα ούτε ΕΝΑΣ; «Δειλοί, μοιραίοι κι άβουλοι αντάμα..», που [παραφράζοντας] «όπου τους εύρουν, σαν τα σκουλήκια, κάθε φτέρνα θα τους πατεί...».

Έσβησε και η τελευταία ικμάδα δύναμης, που διέθεταν τα τραγικά κι ανυποψίαστα παιδιά, και σε μια στιγμή έσβησε και η ίδια τους η ζωή, στο άνθος τής ηλικίας τους.

Η ικμάς/ικμάδος είναι σύνθετη λέξη, εκ της πρόθεσης εκ+μαδ-άω (=είμαι υγρός και μαλακός, εκ του μαζός >μαδός >μαστός), με ε>ι, και στην κυριολεξία της σημαίνει την δροσιά, την υγρασία. Ένα ζωντανό σώμα διαθέτει χυμούς, που το συντηρούν, ένα νεκρό όμως αρχίζει σιγά-σιγά να «στεγνώνει», να μαραίνεται, να πεθαίνει. 

 

Η αγγλική και η γερμανική γλώσσα για την λέξη ζωή (life και Leben αντιστοίχως) έχουν δανειστεί την ελληνική ρίζα λιβάς, που θα πει παν το περιέχον υγρό, χυμό. Η ζωή πάντοτε είχε και εξακολουθεί να έχει  σχέση με τους χυμούς. Ο νεκρός λεγόταν αλίβας, δηλ. «ξερός». «Τὸ ζῶν καὶ ὑγρὸν ἐστί», «οἱ ζῶντες, ὑγροί». (Ετυμολογικόν το Μέγα).

 

Η ηλικία ή ελικιά, όπως προφέρει συχνά ο λαός, ετυμολογείται εκ του ελίσσω (=στρέφω πέριξ), ρήμα που χρησιμοποιείται επί πάσης κυκλοτερούς κίνησης. Τα ουράνια σώματα κινούνται με κινήσεις ελικοειδείς. «Πάντας γὰρ τοὺς κύκλους των [οι αστέρες] στρέφουσιν

ἕλικα»  (Πλάτων, Τίμαιος 3913). Ο Αριστοτέλης επίσης ομιλεί για «κινήσεις καὶ ἕλικας τοῦ οὐρανοῦ» (Μετά τα Φυσικά, 998α). Άρα η λέξη ηλικία, που σημαίνει 1) χρόνος, εποχή, χρονική περίοδος («πολλαῖς ἔμπροσθεν ἡλικίαις») και 2) χρόνος ζωής, δηλαδή «ηλικία», εμπεριέχει την γνώση τού ηλιοκεντρικού συστήματος, πολύ πριν τις διατυπώσεις και αυτού τού Αριστάρχου τού Σαμίου.

 

«Ἀρίσταρχος ὁ Σάμιος ὑποτίθεται (=θεωρεί) τα μὲν ἀπλανέα τῶν ἄστρων καὶ τὸν ἄλιον (=ήλιο) μένειν ἀκίνητον, τὰν δὲ γὰν περιφέρεσθαι περὶ τὸν ἄλιον...» (Αρχιμήδους Ψαμμίτης).

Ο δε Πλούταρχος διευκρινίζει ότι «ἡ γῆ ἰλλομένη περὶ τὸν πόλον... καὶ στρεφομένη καὶ ἀνειλουμένη... ὡς ὕστερον Ἀρίσταρχος ὁ Σάμιος... ἀποδεικνύει». «Ἐξελίττεσθαι κατὰ λοξόν

κύκλον τὴν γῆν, ἅμα δὲ καὶ περὶ τὸν αὐτῆς ἄξονα δινουμένην». (Αρίσταρχος)

 

Άρα η ερώτηση «ποιας ηλικίας είσαι;» ή «τι ελικιά έχεις;» στην ουσία σημαίνει πόσες φορές, από την γέννησή σου έχεις ελιχθεί πέριξ του ήλιου.

 

Η ηλικία είναι έλιγμα, ελιγμός, περιελιγμός. «ποσάκις εἱλίχθη τις, ἐλήλικται, πέριξ τοῦ ἡλίου».  Είναι έλιξ >είλιξ >ήλιξ, ήτοι περιφορά γύρω από τον ήλιο. «Ὁ οὐρανὸς σφαιρηδὸν ἑλίσσεται...», όπως καθορίζουν οι Ορφικοί Ύμνοι, και όχι μόνον.

 

Οι ξένες γλώσσες για να εκφράσουν την ηλικία χρησιμοποιούν την ελληνική ρίζα αιών (αιFών), που σημαίνει τον αέναο τον αΐδιο χρόνο. «τὸν τῆς ἑκάστοτε ζωῆς

χρόνον... αἰὼν ἑκάστου κέκληται». (Αριστοτέλης). Οι Λατίνοι για την ηλικία χρησιμοποιούν την λέξη aetas, παραγόμενη εκ του aevitas (=αιωνιότητα), ενώ τον αιώνα τον λένε aevum. H ηλικία των Γάλλων και των Άγγλων είναι age, με διαφορετικά προφορά, των Ιταλών età και των Ισπανών edad.

 

Μέχρι και σε μπάζωμα του χώρου τού δυστυχήματος προέβησαν «οι άριστοι»-άχρηστοι, για να καλύψουν τα στοιχεία της δολοφονίας, ενώ η γνωστή Κυρία, το αποκούμπι των αδυνάτων, εξακολουθεί να παραμένει τυφλή και εξαρτημένη, ως τοξικομανής, εκ της εξουσίας.

Έσβησαν -ή νόμισαν ότι το πέτυχαν- τα στοιχεία, ρίχνοντας τόνους άμμο. Αλλά οι ψυχές δεν μπαζώνονται. Πάντα θα βρίσκουν τρόπο να βασανίζουν αυτούς που το έκαναν, αυτούς που δεν μιλούν, αυτούς που συγκαλύπτουν.

 

Η άμμος ετυμολογείται εκ του άμαθος (=αμώδες έδαφος, άμμος) κι αυτή εκ του αμάω (=κατακόβω, μαζεύω στο ίδιο μέρος), διότι έχει προέλθει εκ της σύνθλιψης λίθων, που απιθώθηκαν σωρηδόν. Άμαθος >άμθος >άμμος, με μθ>μμ.

 

Υπάρχει και η κινούμενη άμμος, αυτή που, όταν την πατήσεις, σε παίρνει και σε τραβάει μέσα της, ακόμα κι αν έχεις εκατομμύρια!

Ή, κατά τον λαό μας, «όπως έστρωσαν θα κοιμηθούν» ή «θα ρουφηχτούν», παραφράζω εγώ…

 

Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών. Παρατηρήσεις ή ερωτήσεις σας μπορείτε να στέλνετε στο vlaxojohnmes@gmail.com. 

 

Δεν υπάρχουν σχόλια