Η μαγεία της ετυμολογίας Φ.1771

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 73

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Αχ, αυτή η περιλάλητη «κλιματική αλλαγή» έρχεται την πιο κατάλληλη στιγμή, τότε που ο κόσμος δεν έχει κατά πού να κάνει από τα απανωτά χαστούκια των παγκόσμιων ..προφητών!! Αυτή φταίει που το ρεύμα έφτασε στον Θεό κι εμείς πληρώνουμε ακριβούτσικα την «πράσινη μετάβαση», το ιδιωτικοποιημένο νερό, τον καθαρό ελληνικό ήλιο με γερμανικές ανεμογεννήτριες, τον πράσινο ήλιο του …Κιναλο-Πασοκ και άλλα «πράσινα» εφευρήματα. Ήδη η χώρα μας πλήττεται από τις απίστευτες βροχοπτώσεις και, σε συνδυασμό με το «πάντοτε έτοιμο» επιτελικό κράτος, μετράει τις πληγές της και βυθίζεται όλο και πιο πολύ στην φτώχεια και την ανέχεια.

Το ρήμα πλήττω ή πλήσσω σημαίνει χτυπώ, πατάσσω, κόβω (επί νομισμάτων), φέρνω κάποιον σε παραφροσύνη. Αποτελεί σύνθεση δύο ρημάτων, του πάλλω ( πάλη ) και του άγω . Παλ-άγω>πλά-γω > ε-πλάγ-ην (αόρ. του πλήσσω). Το παθητικό ρήμα πλήττομαι προφανώς σημαίνει χτυπιέμαι, πατάσσομαι, έρχομαι σε παραφροσύνη, καταστάσεις που συμβαίνουν στα σίγουρα σε μια καταστροφική βροχή.

Αλλά η βροχή από πού; Φαίνεται ότι προέρχεται εκ του ρήματος βρέχω και ορθώς. Το βρέχω όμως είναι ρήμα που έχει προκύψει από την ευπλαστότητα της ελληνικής γλώσσας και τους απίστευτους κανόνες ευφωνίας που μετέρχεται, προκειμένου το άκουσμα να είναι αυτό που πρέπει. Η «πηγή» του είναι φύω , που σημαίνει κάνω να φυτρώσει, παράγω, γεννώ, βλασταίνω αλλά προερχόμενο εκ του φαίνω , με παράγωγο το φάος>φως , δηλαδή φέρνω κάτι εκ της γης στο φως. Το φύω παρήγαγε το βρύω ή βλύω ( φύω+ρέω>ροή>ρύσις = φυρύω >φρύω >βρύω , με φ>β ) κι αν προσθέσουμε και το άγω ( βρύω+άγω ) προκύπτει το βράγω> βρέγω >βρέχω , με α>ε και γ>χ και φυσικά και η βροχή .

Άλλα ονόματα της βροχής στην αρχαία ελληνική ήταν υετός ή όμβρος , προερχόμενα και τα δύο εκ του ύω (=βρέχω, στέλνω βροχή, πέφτω σαν βροχή), με αρκτικό γράμμα το υ , που δηλώνει υγρό στοιχείο και χωρητικότητα, ως εκ του σχήματός του. Το μεν υετός εκ του ύω+ετός (=πεμπτός, εκ του ίημι =πέμπω, στέλνω, που δηλώνει βιαιότητα, ταχύτητα) και σημαίνει την ραγδαία βροχή, το δε όμβρος εκ του παραγώγου επιθέτου υγρός ( ύω+ροή >υαρός >υγαρός >υγρός ) ή οβρός , με β>μβ . Πιθανολογώ πως το λατινικό pluvia , το γαλλικό pluie και το ισπανικό lluvia παράγονται εκ του φλύω , ενώ το ιταλικό piovere - pioggia , το αγγλικό rain καθώς και το γερμανικό Regen παράγεται εκ του βρύω , όμβρος .

Μιας όμως είχαμε και εσωκομματικές εκλογές στο …Κιναλο-Πασοκ, καλό θα είναι να δούμε και πόθεν προέρχεται η λέξη ψήφος , θηλυκού γένους, μην το ξεχνάμε, και το κάνουμε αρσενικό, ο ψήφος. Ωραία λέξη κι αυτή, μου μας μεταφέρει την πρωταρχική της χρήση και σημασία. Πρόκειται περί συνδυασμού δύο λέξεων, του ηχομιμητικού ρήματος ψάω (=τρίβω, κάνω κάτι ομαλό, λειαίνω) και της αφής , εκ του ρήματος άπτω . Ψήφος , λοιπόν, ήταν το λειασμένο και στρογγυλεμένο δια της τριβής λιθάρι ή χαλίκι, δια του οποίου ψήφιζαν. Η λέξη σήμαινε επίσης την απόφαση της Εκκλησίας του Δήμου αλλά και τον ίδιο τον χώρο, όπου γινόταν η ψηφοφορία.

Ενδιαφέρον έχει η ρίζα των ξένων γλωσσών για την ψήφο . Στα λατινικά voveo σημαίνει εύχομαι και votum είναι η ευχή, λέξη που μεταφέρθηκε έτσι ακριβώς και στην γερμανική, Votum . Η ψήφος, στα γαλλικά και στα αγγλικά, με διαφορετική προφορά, είναι vote , στα ιταλικά και τα ισπανικά voto . Η ελληνική της ρίζα είναι το ρήμα εύχομαι , που παραλλήλως σημαίνει και επιθυμώ. Άρα, η σημασία της ελληνικής ρίζας, που δάνεισε τις ξένες γλώσσες, είναι η έκφραση της επιθυμίας ενός εκάστου να εκλέξει τον αντιπρόσωπο της αρεσκείας του.

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας