Header Ads

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1747

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Λέξεις της επικαιρότητας - 53

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 
Καθηγητής Μουσικής



Συζητούσα προ ημερών με φίλο μου για το ήθος και μου έλεγε διάφορες απόψεις περί του τι ακριβώς σημαίνει, απόψεις που εξέφρασαν οι τάδε και οι τάδε… Αντέτεινα πως για να δούμε τι σημαίνει ήθος , θα πρέπει να βρούμε την ρίζα του κι αυτή είναι το ρήμα έθω (=είμαι συνηθισμένος, έχω την συνήθεια). Ο παρακείμενος του ρήματος κάνει εί-ωθ-α και ο υπερσυντέλικος ει-ώθ-ειν . Βλέπουμε εδώ δύο θέματα το ει- ή ε- και το ωθ- . Το πρώτο παράγεται εκ του ρήματος ειμί και το δεύτερο εκ του ωθώ . Το ρήμα, αν προσπαθούσαμε να κάνουμε σύνθεση των δύο εννοιών, θα μπορούσαμε να πούμε πως σημαίνει ωθώ κάτι μέσα μου, το οποίο προφανώς προσλαμβάνω και αποδέχομαι κατά την διάρκεια της ζωής μου. Ε, αυτό είναι το έθος>ήθος (με την συνήθη τροπή του ε>η) και σημαίνει την συνήθεια, το ενδιαίτημα (=το φυσικό περιβάλλον στο οποίο ζει και αναπαράγεται ένα είδος), τον χαρακτήρα, όταν πρόκειται για τρόπους. Ήθος , λοιπόν, (ή τα ήθη και τα έθιμα ) αποτελούν όσα έχει αποδεχθεί η κοινωνία ως βασικές της αρχές, που έχουν όμως ζυμωθεί στο διάβα των αιώνων ως αδιαπραγμάτευτες αξίες και από τις οποίες εμφορούνται όσοι τις αποδέχονται. Από το έθος>ήθος παράγεται και το έθνος , το σύνολο των ανθρώπων, δηλαδή, που εμφορείται από τις ίδιες αξίες. Τώρα, για σκεφτείτε αν λειτουργούμε ως έθνος, αν έχουμε ηθικούς ηγέτες και γενικώς αν υπάρχουν αυτές οι πολυπόθητες αξίες σήμερα. Μάλλον ζητούμενο, ε;

Σήμερα η κοινωνία έχει γίνει ένα αλλοπρόσαλλο ασκέρι , όπου ο καθένας κάνει ό,τι του καπνίσει, θεωρώντας πως έχει το δικαίωμα να το κάνει, αμέ! Η λέξη στα τουρκικά σημαίνει το σώμα στρατού αλλά η ρίζα της είναι η ελληνική άσκη (=άσκησις) και το ασκέρα (=χειμερινό ανδρικό υπόδημα). Θα μου πείτε τι σχέση έχει η άσκη και η ασκέρα με το σώμα στρατού; Μια παρόμοια έκφραση, με άλλη όμως λέξη, διασώζει ο Θεόκριτος ( Ειδύλλια, XV. Συρρακούσιαι ή Αδωνιάζουσαι ): "Παντά κρηπίδες (=υποδήματα), παντά χλαμυδηφόροι άνδρες" (παντού βλέπεις στρατιώτες, παντού άνδρες που φοράνε χλαμύδες). Όταν λέει κρηπίδες εννοεί αυτούς που τις φοράνε. Κατ' αναλογίαν και οι ασκέρες είναι οι στρατιώτες, το σώμα στρατού.

Άλλη λέξη για το ασκέρι είναι το μπουλούκι . Η λέξη bolluk (=πλήρης, παχύς, πλήθος ανθρώπων ή ζώων αλλά και μισθοφορική ομάδα), αποτελεί κακόηχη μεταποίηση της ελληνικής λέξεως πλεός (= πλήρης). Συνηθίζουμε επίσης να χρησιμοποιούμε την λέξη μπόλικος , εκ της ίδιας ρίζας.

Πού είναι τα παλληκάρια σήμερα, να ορθώσουν το ανάστημά τους και να τους τρέμει η γη!! Παλληκάρια ή παλικάρια ; Λέξη που συχνά συγχέεται και έχει αφεθεί στην τύχη της, να την γράφει ο καθένας όπως του κατέβει. Η ρίζα της είναι η λέξη πάλληξ, πάλλας ή πάλλαξ (=νεανίας, λίγο νεώτερος του εφήβου), κι αυτή εκ του πάλλω , διότι πάλλεται ολόκληρος από ζωηράδα. Για τον ίδιο λόγο και η Αθηνά ονομάστηκε Παλλάς . Άλλη λέξη για τον νεαρό είναι το παλλάκιον , νεώτερο το παλληκάριον (υποκοριστικό του πάλληκος ) και πιο απλοποιημένο, το παλληκάρι . Το θηλυκό του πάλλαξ είναι παλλακίς (νεαρή κόρη). Αργότερα η λέξη κατέληξε να σημαίνει την θεραπαινίδα, την νεαρή, δηλαδή, ερωτική σύντροφο.

Άιντε, παλληκάρια μου, και τα φάγαμε! 3-4 …lockdowns μείνανε ακόμα…



* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας


Δεν υπάρχουν σχόλια