Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1710

 

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 22

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Είχαμε που ’χαμε τα ταγάρια να παίζουν με τα νεύρα μας, ήρθε (ξανά) το τηλεσκουπίδι, ο Big Brother (Μεγάλος Αδελφός), να μας ξυπνήσει τα κοιμισμένα σεξουαλικά μας πάθη, διά τινος αδιστάκτου νεαρού βαρβατευμένου κωλοπαιδίου, εκ Κρήτης ορμωμένου. Δεν θα πω περισσότερα, γιατί θα του κάνω και διαφήμιση. Άλλωστε, ο σκοπός μου είναι η ετυμολογία της λέξεως brother. Λέξη εξόχως ενδιαφέρουσα, που έχει την ρίζα της στα …νήπια! Ναι, όπως το ακούτε! Η πρώτη λεξούλα που σκαρώνει το νήπιο είναι ο διπλασιασμένος φθόγγος «μα», που δηλώνει την μητέρα-μαμά και εκβάλλεται με σχετική ευκολία από το νεογέννητο. Η δεύτερη λέξη, που απαιτεί μεγαλύτερη δεξιότητα και πίεση του αέρα εντός της στοματικής κοιλότητος αλλά και ταυτόχρονη πίεση των χειλιών πριν το άνοιγμά τους, είναι η «πα», που διπλασιαζόμενη μας δίνει τον πατέρα-παππά. Ο Αριστοφάνης, και στην Ειρήνη και στις Εκκλησιάζουσες, χρησιμοποιεί τον όρο παππάζειν (λέξις των ψελλιζόντων νηπίων), για να εννοήσει τις φωνές των νηπίων, όταν φωνάζουν τον πατέρα τους. Στην δωρική διάλεκτο η μα έγινε μά-τερ (μήτηρ) και ο πα πά-τερ (πατήρ). Δια τροπής του π>φ και δια του φαινομένου ρωτακισμός δημιουργήθηκε η λέξη φράτρα (πάτρα>φάτρα>φράτρα), που σημαίνει τον συγγενή λαό, εκ του ιδίου γενάρχη καταγομένου. Η λέξη φράτωρ σημαίνει τον αδερφό, την οποίαν δανείστηκαν αυτούσια οι Λατίνοι και τον είπαν frater. Από κει και πέρα έχουμε και λέμε: Οι Γάλλοι frere, οι Ιταλοί fratello, οι Ισπανοί hermano (εκ του germen =σπέρμα κι αυτό εκ του genus =γένος), οι Άγγλοι brother οι Γερμανοί Bruder. Αξιοπρόσεκτη είναι και η ετυμολογία της λέξεως αδελφός ή αδερφός (συχνή εναλλαγή των υγρών λ και ρ), όπως τον λέμε εμείς. Πρόκειται για το αθροιστικό α και την λέξη δελφύς, που θα πει η μήτρα. Η δελφύς όμως ετυμολογείται εκ του δέρας (και πάλι εναλλαγή ρ σε λ) +φύω, δηλαδή ο σάκος μέσα στον οποίον φύεται, μεγαλώνει το έμβρυο.

Τι κρίμα, στ’ αλήθεια, αυτή η τηλεοπτική αθλιότητα να χρησιμοποιεί μια τόσο φωτισμένη λέξη της ελληνικής για να αυτοπεριγραφεί!!

Όλα αυτά τα τηλεοπτικά υποπροϊόντα εκτρέφουν τους μελλοντικούς αρτίστες, τους πρωταγωνιστές των σκουπιδιών τους και τους διαμορφωτές του χαρακτήρα του αποχαυνωμένου νεοέλληνα. Αρτίστας: και πάλι ελληνική λέξη, με διεθνή εφαρμογή. Πρόκειται για την λέξη άρτιος, εκ του αραρίσκω (αναδιπλασιασμένο το ρήμα άρω), που σημαίνει συνάπτω, συναρμόζω, κτίζω, αρέσκω, κοσμώ, ευχαριστώ κάποιον, αρτύω (=επινοώ). Δεν χρειάζεται, νομίζω, να ανατρέξουμε στις ευρωπαϊκές γλώσσες, για να αποδείξουμε το αυτονόητο. Όλες χρησιμοποιούν την ίδια ρίζα, για να εκφράσουν το ίδιο νόημα με την ελληνική. Art, arte… και ars-artis η Τέχνη στην λατινική, με την έννοια του προσαρμόζειν. Όπως καταλαβαίνετε οι λέξεις ενίοτε χάνουν την έννοιά τους στην σύγχρονη πραγματικότητα. Συγκρίνετε την πραγματική Τέχνη με τους τηλεοπτικούς αρτίστες! Μπρρρ…

Ένα εκ των λυπηρών της …καραμπίνας είναι πως χάσαμε την ευκαιρία, φέτος το καλοκαίρι, να δούμε κάνα αξιόλογο φεστιβάλ. Θα έχετε παρατηρήσει, χωρίς να προσπαθήσετε να το εξηγήσετε, πως όλα τα φεστιβάλ αίγλης γίνονται καλοκαίρι. Δεν υπάρχει χειμερινό φεστιβάλ. Ασφαλώς και έχει εξήγηση το φαινόμενο. Η λέξη ετυμολογείται εκ του θέρειος (=θερινός, καλοκαιρινός και θερεία =καλοκαίρι). Οι Λατίνοι, δια της συνήθους τροπής του θ>φ, είπαν τις εορτάσιμες καλοκαιρινές μέρες feriae κι από κει οι Γάλλοι fête (=εορτή), οι Ιταλοί festa, οι Ισπανοί fiesta, οι Άγγλοι feast και οι Γερμανοί Fest και μετέπειτα festival κάθε τι που διοργανώνεται την περίοδο του θέρους.

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας