ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ (Φ. 1950)

 

Συνείδηση στήν ψηφιακή ἐποχή

 

17 Ιουλίου, 2025

Συνείδηση στήν ψηφιακή ἐποχή – Μέ ἀφορμή τήν ἔκδοση τοῦ Προσωπικοῦ Ἀριθμοῦ

Ἡ χρήση μιᾶς ὁλοένα «ἱκανότερης» τεχνητῆς νοημοσύνης πάνω στά θεμέλια τῶν μεγάλων –ὁλοένα μεγαλύτερων– βάσεων προσωπικῶν δεδομένων, τά τελευταῖα χρόνια ἐγείρει δύο σοβαρούς καί ἀλληλένδετους κινδύνους, οἱ ὁποῖοι καθίστανται ὅλο καί περισσότερο ὁρατοί καί εὐδιάκριτοι σέ διεθνές ἐπίπεδο:

Ι. Ὁ κίνδυνος χειραγώγησης τῆς κοινῆς γνώμης μέσῳ συστηματικῆς ἐξατομικευμένης ἐπιλεκτικῆς/κατευθυνόμενης ἐνημέρωσης  .

ΙΙ. Ὁ κίνδυνος συστημικῆς ἐξατομικευμένης ἐπιβολῆς κοινωνικῶν ἤ οἰκονομικῶν ἀποκλεισμῶν ἤ περιορισμῶν .

Αὐτοί οἱ δύο κίνδυνοι συναποτελοῦν κίνδυνο χειραγώγησης τῆς συμπεριφορᾶς τῶν πολιτῶν τοῦ αὔριο, ὅπως ἔχει ἤδη φανεῖ .

Ἡ ὑπερ-συγκέντρωση ὅμως ψηφιακῆς κοσμικῆς ἰσχύος δέν προκύπτει, πρός τό παρόν, τόσο ἀπό τήν κατοχή τῆς ἴδιας τῆς τεχνητῆς νοημοσύνης ὅσο ἀπό τήν κατοχή καί διαχείριση τῆς πληροφορίας ἀπό ποικίλα μεγάλα κέντρα ἐξουσίας, σημαντικότερο μέρος τῆς ὁποίας ἀποθησαυρίζεται στίς μεγάλες βάσεις δεδομένων καί μάλιστα σέ πλήρεις καί καλά δομημένες βάσεις προσωπικῶν δεδομένων.

Σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τήν ἐθνική μας ψηφιακή πραγματικότητα, βασικό πυλώνα τῆς ψηφιακῆς διακυβέρνησης ἀποτελεῖ τό ψηφιακό Μητρῶο Πολιτῶν , σημαντική ψηφίδα του ὁποίου ἀποτελεῖ πλέον καί ὁ Προσωπικός Ἀριθμός πού ἄρχισε νά ἐκδίδεται ἀπό τόν περασμένο Ἰούνιο.

Ὅπως φαίνεται, ἡ ἔκδοση καί κυκλοφορία τοῦ Προσωπικοῦ Ἀριθμοῦ εἶναι πλήρως ἐναρμονισμένη[5] μέ ἐνέργειες τῆς ΕΕ γιά τή μετάβαση σέ ἕνα νέο πλαίσιο ταυτοποίησης καί ἀσφάλειας ἐντός τῆς ΕΕ, μέ ἑπόμενο στόχο τήν κυκλοφορία τῶν ­European Digital Identity (EUDI) wallets, δηλαδή τῶν ψηφιακῶν εὐρωπαϊκῶν πορτοφολιῶν ἐντός τοῦ 2026 .

Μέ αὐτά, ἀντί οἱ πολίτες νά δίνουν κάθε τόσο, ἐδῶ καί ἐκεῖ, προσωπικά τους δεδομένα σέ ἐπιχειρήσεις καί ὀργανισμούς, θά τά δίνουν ὅλα μιά καί καλή σέ ἕνα διαλειτουργικό εὐρωπαϊκό σύστημα διαχείρισης προσωπικῶν δεδομένων (μέσῳ τῶν κρατῶν), ὥστε μέσῳ αὐτοῦ τοῦ συστήματος νά μποροῦν:

-ἀφενός τά ἐθνικά καί κοινοτικά ὄργανα τῆς ΕΕ (ἡ ὁποία θεσμικά διοικεῖται μέσα ἀπό δημοκρατικές διαδικασίες) νά ἐλέγξουν ἀκόμα καί νά περιορίσουντή συλλογή καί διαχείριση προσωπικῶν δεδομένων ἀπό ἰδιωτικούς ὀργανισμούς (!) καί

-ἀφετέρου οἱ πολίτες ἀνά πᾶσα στιγμή νά ἔχουν τόν ἔλεγχο τῆς διακίνησης τῶν προσωπικῶν τους δεδομένων μέσα ἀπό ἕνα ἁπλό ἐργαλεῖο στό κινητό τους .

Σημειώνουμε τά ἑξῆς:

Α. Ἀντιλαμβανόμαστε τήν εὐρωπαϊκή ἀνάγκη θεσμοθέτησης κάποιων προδιαγραφῶν καί διαδικασιῶν ὥστε:

Ἡ πρόσβαση τοῦ ὁποιουδήποτε νομικοῦ ἤ φυσικοῦ προσώπου στά στοιχεῖα ἄλλου προσώπου νά διασφαλίζεται, καί σέ τεχνικό ἐπίπεδο, πώς εἶναι ὁρισμένη στόν χρόνο, στόν χῶρο πρόσβασης, στόν σκοπό καί στήν ἁρμοδιότητα.

Παράλληλα ὁ πολίτης νά ἐνημερώνεται ἔγκαιρα καί ἔγκυρα ὡς πρός τό ποιός, μέ ποιά ἁρμοδιότητα, γιά ποιόν σκοπό εἶδε/κατέγραψε/ἐπεξεργάστηκε καί τί ἀκριβῶς καί πότε ἀκριβῶς.

Αὐτές τίς προδιαγραφές πιθανόν νά ἔρθει νά καλύψει (τό 2026, σύμφωνα μέ τό χρονοδιάγραμμα) τό εὐρωπαϊκό πορτοφόλι  σε συνδυασμό με τον Προσωπικό Αριθμό .

Ὅμως δέν θά πρέπει τό εὐρωπαϊκό πορτοφόλι νά εἶναι μονόδρομος. Θά πρέπει ὁ πολίτης νά ἔχει καί ἰσοδύναμες ἐναλλακτικές, τόσο ψηφιακές (π.χ. email) ὅσο καί μή ψηφιακές (χάρτινα ἔγγραφα κ.λπ.). Παράδειγμα τά χρήματα: Ὑπάρχουν καί τράπεζες, ὑπάρχουν (καί θά πρέπει νά συνεχίσουν νά ὑπάρχουν) καί χαρτονομίσματα [11]. Τό ἴδιο καί μέ τά δεδομένα: Ὑπάρχει ἀνάγκη γιά ψηφιακές ὑπηρεσίες, ἀλλά ὑπάρχει ἀνάγκη καί νά παραμείνουν ἐλεύθεροι καί συμβατικοί μή ψηφιακοί τρόποι λήψης ὑπηρεσιῶν. Διαφορετικά χτίζουμε ἕνα σκληρό ἀλλά καί εὔθραυστο (αὐτά πᾶνε μαζί) οἰκοσύστημα.

Β. Ὀφείλουμε ἀκόμη νά ἀναγνωρίσουμε τήν ἀνάγκη στήριξης τῶν πολιτῶν στίς εὐρωπαϊκές δημοκρατικά ἐκλεγμένες κυβερνήσεις τους, ἀπέναντι στήν ὁλοένα ἀσύμμετρα αὐξανόμενη δύναμη τῶν μεγάλων πολυεθνικῶν ἑταιρειῶν πληροφορικῆς, πού ἀπορρέει ἀπό τήν ἱκανότητα διαχείρισης ἑνός ὠκεανοῦ προσωπικῶν δεδομένων πού ἐμεῖς οἱ πολίτες τούς παρέχουμε –ἴσως ἀδιάκριτα καί χωρίς νά τό πολυκαταλαβαίνουμε– μέ ὁρατό τόν κίνδυνο αὐτές οἱ ψηφιακές ὑπερδυνάμεις νά κυριαρχήσουν ἐν τέλει στόν ψηφιακό κόσμο τοῦ αὔριο.

Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὅμως, ἡ λύση δέν εἶναι ἡ ὑπερσυγκέντρωση τῶν προσωπικῶν μας ­δεδομένων στήν «ἄλλη ὄχθη», αὐτή δηλαδή τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης. Σέ ἄλλα κράτη αὐτό ἔχει ἤδη δοκιμαστεῖ  καί ἔχει ἐπικριθεῖ ὡς δυνητικά καταδυναστευτικό.

Ἄς λάβουμε ἐπίσης ὑπόψη πώς δέν ξέρουμε μέ ποιόν τρόπο οἱ ραγδαῖα ἐξελισσόμενοι παγκόσμιοι συσχετισμοί ἰσχύος τοῦ σήμερα θά ἐπηρεάσουν τό αὔριο. Οἱ καλά ὀργανωμένες συγκεντρωτικές δομές διαχείρισης δεδομένων μπορεῖ νά πέσουν σέ ἐπικίνδυνα χέρια ἐξουσίας, ξεφεύγοντας ἀπό τόν δημοκρατικό-δικαιοκρατικό ἔλεγχο.

Ἡ ὑπεύθυνη στάση οὐσιαστικῆς καί συνειδητῆς στήριξης τόσο τῆς δημοκρατίας ὅσο καί τοῦ ἔθνους εἶναι ἡ «ψηφιακή ἐγκράτεια» ὅλων μας σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τή δημοσίευση καί παροχή κάθε στιγμιότυπου τῆς ζωῆς μας σέ ποικίλες ψηφιακές ἐφαρμογές, χωρίς ἐπίγνωση καί ἐνημέρωση ὡς πρός τίς ὑποκείμενες πιθανές σκοπιμότητες .

Γ. Τέλος, πέρα ἀπό τό διεθνές ἐπίπεδο, σέ ὅ,τι ἀφορᾶ τό κρατικό ἐπίπεδο, θά θέλαμε νά ἐπισημάνουμε τά ἑξῆς:

1. Ἡ διαχείριση τοῦ ψηφιακοῦ Ἐθνικοῦ μας Μητρώου θά πρέπει νά ὑπόκειται πάντα στόν δημοκρατικό ἔλεγχο ἀποκλειστικά τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ. Ἡ διαλειτουργική διασύνδεση τοῦ Ἐθνικοῦ μας Μητρώου μέ ὑπερεθνικά (π.χ. εὐρωπαϊκά) ἤ πολύ περισσότερο μέ ἰδιωτικά μητρῶα ἀποτελεῖ δυνητικά τρωτό σημεῖο τόσο γιά τόν κάθε πολίτη ξεχωριστά ὅσο καί γιά τό κράτος γενικότερα.

2. Ἡ βιομέτρηση νά παραμείνει προαιρετική καί περιστασιακή. Εἶναι γνωστό πώς βιομετρικά μας στοιχεῖα περιέχονται τόσο στό βιομετρικό ἑλληνικό διαβατήριο (ἤδη ἀπό τό 2009) ὅσο καί στόν ἠλεκτρονικό φάκελο ὑγείας (ἠλεκτρονική συνταγογράφηση). Ἐπίσης, οἱ φωτογραφίες τῶν ὑφιστάμενων ἀστυνομικῶν δελτίων ταυτότητας πιθανόν ὑπάρχουν καί σέ ψηφιακό ἀντίγραφο στά κεντρικά.

Δέν ὑπάρχει ὅμως μέχρι στιγμῆς ἕνα πλῆρες σέτ βιομετρικῶν δεδομένων γιά ὅλους τούς πολίτες ἀνά πᾶσα στιγμή. Αὐτό εἶναι κάτι πού ἐπηρεάζει σημαντικά τήν ἀξιοπιστία τῶν δυνατοτήτων ἀναγνώρισης τῶν συστημάτων τεχνητῆς νοημοσύνης.

Ἄς πάρουμε γιά παράδειγμα τά συστήματα ἀναγνώρισης προσώπου (facial recognition systems), γιά τίς δυνατότητες καί ἀπειλές τῶν ὁποίων ἔχουν διατυπωθεῖ προβληματισμοί καί ἐπιφυλάξεις σέ διεθνές ἐπίπεδο κι ἔχουν ὑπάρξει καί περιστατικά κατάχρησης . Ἡ ἀξιοπιστία τῶν συστημάτων αὐτῶν ἐξαρτᾶται ἀπό τό εἶδος καί τήν ποιότητα (ἀνάλυση, φωτισμός κ.ἄ.) τῶν φωτογραφιῶν, ἀπό τήν ὕπαρξη συμπληρωματικῶν βιομετρικῶν στοιχείων (π.χ. ὕψος), ἀπό τήν πληρότητα τῶν βιομετρικῶν στοιχείων τῶν βάσεων δεδομένων ἐπί τοῦ συνόλου τῶν πολιτῶν καί ἀπό τή διασπορά τῶν σημείων καταγραφῆς βιομετρικῶν στοιχείων (π.χ. δίκτυα καμερῶν ἤ ἐφαρμογῶν δημιουργίας προφίλ γιά λόγους κοινωνικῆς δικτύωσης κ.λπ. ).

3. Οἱ πληροφορίες πού περιέχονται στίς ἀστυνομικές ταυτότητες τῶν πολιτῶν πρέπει νά εἶναι ἐξ ὁλοκλήρου ἀναγνώσιμες ἀπό τούς πολίτες. Νά μήν περιέχονται δηλαδή κωδικοποιημένες ἤ κρυπτογραφημένες πληροφορίες μή ἀναγνώσιμες ἀπό τόν πολίτη, ὥστε ὁ ἑκάστοτε κάτοχος τῆς ταυτότητας νά μπορεῖ νά βεβαιώνει ἐνσυνείδητα τήν ταύτισή του μέ τό περιεχόμενο τῆς ταυτότητας.

4. Ἀπαράδεκτη ἡ διάδοση ἐργαλείων μέ δυνατότητες κοινωνικοῦ ἀποκλεισμοῦ ἤ περιορισμοῦ. Ἔκτακτα μέτρα τά ὁποῖα ἐλήφθησαν κατά τήν πρωτόγνωρη ἐπιδημία τῆς νόσου COVID19 ἄφησαν ἤδη τό ἀποτύπωμά τους στή συλλογική μνήμη τῶν πολιτῶν, καί θά πρέπει νά ὑπάρξει ἐνεργή μέριμνα ἀπό τήν πολιτεία ὥστε νά μήν αἰωρεῖται ὁ φόβος ὅτι μπορεῖ νά ἐπανέλθουν στό μέλλον ὡς καθημερινή πρακτική. Σέ χῶρες τοῦ ἐξωτερικοῦ, ὅπως ἡ Κίνα καί ἡ Ἰνδία, ἔχει ὑπάρξει διεθνής ἀρνητική κριτική γιά προσπάθειες ἀνάπτυξης τέτοιων ἐργαλείων.

Ἐν κατακλεῖδι

Ὅσο μεγαλύτερη ἡ τεχνολογική δύναμη τόσο μεγαλύτερη καί ἡ προσοχή, ἡ ὑπευθυνότητα καί ἡ ὡριμότητα πού ἀπαιτεῖται, τόσο σέ προσωπικό ἐπίπεδο ὅσο καί σέ ἐπίπεδο κοινωνίας.

Ὀφείλουμε ἑπομένως νά εἴμαστε σέ διαρκῆ ἐπαγρύπνηση γιά τήν ἄμεση ἤ ἔμμεση ἐκμετάλλευση τῶν προσωπικῶν μας δεδομένων. Ὄχι μόνο ὅσον ἀφορᾶ τούς κρατικούς φορεῖς, ἀλλά πολύ περισσότερο ὅσον ἀφορᾶ τούς ἰδιωτικούς φορεῖς. Διότι οἱ ἑταιρεῖες προηγήθηκαν τῶν κρατῶν καί πιθανῶς αὐτό νά ὁδήγησε τά κράτη σέ στρατηγικές μιμητισμοῦ.

Ἡ ἐπιφύλαξη στήν υἱοθέτηση νέων διαδικασιῶν καί ἐργαλείων γιά τά ὁποῖα ἐνδεχομένως δέν ὑπάρχουν ἀκόμη ἀρκετά ἐχέγγυα ὁπωσδήποτε ἀποτελεῖ ὑπεύθυνη στάση ἐνεργοῦ πολίτη. Προσοχή, ὅμως: Νά μήν στρέφουμε ὅλη τήν προσοχή μας ἀποσπασματικά σέ μία ἤ δύο κατευθύνσεις κι ἐκεῖ νά ἀναλώνουμε ὅλες τίς ἐσωτερικές μας δυνάμεις, χάνοντας ἔτσι ἕνα ἐξίσου σημαντικό μέρος τῆς πολυδιάστατης σύνθετης ψηφιακῆς πραγματικότητας.

Ἡ «ψηφιακή ὁμίχλη» δέν ἀφήνει περιθώρια οὔτε ἐφησυχασμοῦ οὔτε φανατισμοῦ. Τά πάντα ἐδῶ κρίνονται στίς λεπτομέρειες. Οἱ ὅποιες ἀποφάσεις μας πρέπει πάντα νά ἐντάσσονται σέ ἕνα εὐρύτερο πλαίσιο ἐπαγρύπνησης καί σφαιρικῆς ἀντίληψης.

Περιοδικό «Ἡ Δράση μας», Τεῦχος Αὐγούστου-Σεπτεμβρίου 2025

 

[1] Facebook–Cambridge Analytica data scandal – Wikipedia: “…Cambridge Analytica᾿s methods and their high-profile clients … brought the problems of psychological targeting that scholars have been warning against to public awareness.The scandal sparked an increased public interest in privacy and social media᾿s influence on politics…”
https://en.wikipedia.org/wiki/Facebook%E2%80%93Cambridge Analytica data scandal
[2] Σύστημα κοινωνικῆς πίστωσης – Wikipedia: «Τό σύστημα κοινωνικῆς πίστωσης (σ.σ. τῆς Κίνας) εἶναι ἡ διαδικασία κατά τήν ὁποία καταρτίζεται ἕνα ἑνιαῖο ἐθνικό ἀρχεῖο γιά φυσικά καί νομικά πρόσωπα βάσει τοῦ ὁποίου ἀξιολογεῖται ἡ δραστηριότητά τους…»
https://en.wikipedia.org/wiki/Social Credit System
[3] Ἰνδικό σύστημα Aadhaar – Wikipedia: “Aadhaar is a twelve-digit unique identity number that can be obtained voluntarily by all residents of India, based on their biometrics and demographic data … Aadhaar is the world᾿s largest biometric ID system. As of May 2023, more than 99.9% of India᾿s adult population had been issued Aadhaar IDs. World Bank Chief Economist Paul Romer described Aadhaar as “the most sophisticated ID programme in the world …. “. https://en.wikipedia.org/wiki/Aadhaar
[4] Μητρῶο Πολιτῶν – Πιστοποιητικά (Στοιχεῖα Δημοτολογικής Ἀστικῆς Κατάστασης) / Γενική Γραμματεία Πληροφοριακῶν Συστημάτων καί Ψηφιακῆς Διακυβέρνησης: https://www.gsis.gr/dimosia-dioikisi/ked/webservices/mitroo-politon-pistopoiitika
[5] Greece Mandates Digital ID Numbers on New National Identity Cards – ID Tech: “The new regulation requires all newly issued ID cards to include a unique 12-digit personal identification number that will serve as a unified identifier for all state interactions. The new system represents a major modernization of Greece᾿s identification infrastructure, aligning with broader European Union efforts to enhance identity verification and security across member states. The initiative follows the EU᾿s ongoing transition from the eIDAS framework to the more comprehensive European Digital Identity (EUDI) wallet initiative…” https://idtechwire.com/greece-mandates-digital-id-numbers-on-new-national-identity-cards/
[6] European Digital Identity: “..Member States will make wallets available to every citizen, resident and business by the end of 2026…” https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/europe-fit-digital-age/european-digital-identity en
[7] EU Digital Identity Wallet Home: “… The European Digital Identity Framework entered into force in May 2024. Each Member State will offer at least one version of the EU Digital Identity Wallet, built to the same common specifications, by 2026…” https://ec.europa.eu/digital-building-blocks/sites/display/EUDIGITALIDENTITYWALLET/EU+Digital+Identity+Wallet+Home
[8] Regulation – EU – 2024/1183 – EN – EUR-Lex https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A32024R1183&qid=1716986198888
[9] A first look at what the of EU Digital Identity Wallet can do https://www.youtube.com/watch?v=smiM0GFRu w
[10] Building a Scalable Privacy-Preserving Digital Identity Framework: From eIDAS to EUDI with Web3 – ID Tech https://idtechwire.com/building-a-scalable-privacy-preserving-digital-identity-framework-from-eidas-to-eudi-with-web3/
[11] Μπλάκ ἄουτ: Πῶς ἑπηρεάστηκε τὸ τραπεζικό σύστημα στήν Ἰσπανία – Οἰκονομικός Ταχυδρόμος: – ot.gr https://www.ot.gr/2025/04/28/diethni/mplak-aout-pos-epireastike-to-trapeziko-systima-stin-ispania/
[12] Ζητοῦν μπλόκο στήν DeepSeek καί γιά τήν Ἑλλάδα / Ἡ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ https://www.kathimerini.gr/society/563447650/zitoyn-mploko-stin-deepseek-kai-gia-tin-ellada/
[13] The Next Global Superpower Isn᾿t Who You Think / Ian Bremmer / TED https://www.youtube.com/watch?v=uiUPD-z9DTg
[14] Ὅταν ἡ ἄψυχη ὕλη ἀπέκτησε «νοημοσύνη» – Ψηφιακή τεχνολογία: προσδοκίες καί κίνδυνοι, Πετρουλέας Βασίλης, ἐκδόσεις Ἔαρ https://ear-books.com/shop/kata-ilikia/enilikes/otan-i-apsychi-yli-apektise-noimosyni-psifiaki-technologia-prosdokies-kai-kindynoi/?srsltid=AfmBOooCHTEskqchaFbP p55cwZV29iePufVY-j-KKazIDBuFStYQ-Bh
[15] Facial recognition system – Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Facial recognition system
[16] Προεδρικό Διάταγμα 40/2025 – ΦΕΚ 67/Α/5-5-2025, άρθρο 7: Ζητήματα προστασίας δεδομένων προσωπικοῦ χαρακτήρα.