Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1948)
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Μέρος 4ο, περί Ορφέως. Τελευταίο.
Ας δούμε πρώτα την ετυμολογία τους. Η ρίζα τους είναι το ηχομιμητικό ρ. μυέω/μύω, που σημαίνει είμαι κλειστός, κλείνω τα μάτια, το στόμα, ρήμα που έχει δημιουργηθεί εκ του ήχου που κάνουμε όταν έχουμε μεν κλειστό το στόμα αλλά οι φωνητικές χορδές πάλλονται και παράγουν κάτι σαν μουγκρητό, όπως το μοσχάρι, ας πούμε, που μουεί, μουγκρίζει, χωρίς ουσιαστικώς να φαίνεται πως ανοίγει διάπλατα το στόμα του. Άλλες σημασίες του ρήματος είναι το κατηχώ, διδάσκω, παιδεύω.
Οι χώροι, όπου λάμβαναν χώρα τα Μυστήρια, ήταν απαραιτήτως κλειστοί, χωρίς πρόσβαση των ασχέτων, ούτε καν οπτική. Εκεί, λοιπόν, μέσα γίνονταν η μύηση, η μεταλαμπάδευση δηλ. της γνώσης μέσω της διδασκαλίας. Οι μύστες (αυτοί που λάμβαναν την γνώση) έδιναν όρκο σιωπής να μην αποκαλύψουν όσα διδάσκονταν. Όποιον δε παρέβαινε τον όρκο, συνήθως τον «έτρωγε η μαρμάγκα»! Αυτό μπορεί να φαίνεται ακραίο αλλά δεν ήταν. Ρώτησαν κάποτε τον Σωκράτη γιατί δεν αποκαλύπτουν όσα διαλαμβάνονται στα Μυστήρια, να τα μάθει ο κόσμος, κι αυτός τους απάντησε πως από την στιγμή που ένας άσχετος ή ημιμαθής ή βλαξ (ο απλός λαουτζίκος δηλ.) έρθει σε επαφή με πληροφορίες που δεν κατανοεί, εύκολα μπορεί να τις διαστρευλώσει, όταν προσπαθήσει να τις αναπαραγάγει και η γνώση να αποκτήσει πολλές διαφορετικές απόψεις, να υπάρξει σύγχυση, άρα να χαθεί εν τέλει.
Και φυσικά δεν καλούσαν τον οποιονδήποτε να του μεταδώσουν την γνώση. Ο καθείς επελέγετο προσεκτικώς.
Μάλιστα, για να μην υπεισέλθει λάθρα κάποιος και δει τι ακριβώς γίνεται σ’ αυτούς τους περίκλειστους χώρους, είχαν και ασφάλεια, bodyguards της εποχής, οι οποίοι έδιωχναν τους ενοχλητικούς πυξ-λαξ, δηλ. με μπουνιές (πυγμή) και κλωτσιές (λάκτισμα).
Η δια της μυήσεως απόκτηση γνώσης ήταν διαχρονική μέθοδος, που εξασφάλιζε, αν μη τι άλλο, την μεταβίβαση της επιλεγμένης αλήθειας, σε αντίθεση με την σημερινή πρακτική που θέλει τους επιστήμονες να ανακοινώνουν πάραυτα τα ευρήματα των ερευνών και των ανακαλύψεών τους.
Στα αρχαιοελληνικά Μυστήρια είχαν επιλέξει και τον τρόπο που θα άφηναν να διαρρεύσει μια πληροφορία, που να είναι προσιτή και δεκτική στον πολύ κόσμο. Αυτός ήταν μέσω τής Μυθοποιίας, η οποία χρησιμοποιήθηκε ως ιδανικός τρόπος επικάλυψης και που στους πολλούς έδινε απλές κι ευχάριστες ιστορίες θεών και ηρώων, χρησιμοποιώντας συνήθως ανθρώπινα δεδομένα.
Π.χ. ο μουρντάρης ο Δίας, που πάντα εύρισκε ευκαιρία μεταμφιεζόμενος να πλησιάζει ωραίες μικρούλες, πράξεις που εκνεύριζαν την ζηλιάρα σύζυγό του, Ήρα, ή άλλοτε να ρίχνει κεραυνούς σε όσους δεν υπάκουαν στις εντολές του κλπ., ιστορίες, όπως αντιλαμβάνεστε, για λαϊκή κατανάλωση, που πόρρω απείχαν από την πραγματική σημασία του συγκεκριμένου προσώπου. Ένα σημερινό παράδειγμα νομίζω πως περιγράφει ανάγλυφα το τι εννοώ. Όλοι μας μικροί βλέπαμε Καραγκιόζη, φωτισμένες φιγούρες δηλ. που παρίσταναν διαφορετικά πρόσωπα και φυσικά μιλούσαν διαφορετικά. Πότε ανακαλύψαμε την αλήθεια γύρω από το πώς παιζόταν ο Καραγκιόζης; Μα, όταν πήγαμε πίσω από τον μπερντέ. Τότε διαπιστώσαμε πως όλες αυτές τις φωνές τις έκανε ένας άνθρωπος αλλά είδαμε και τον τρόπο που κινούνταν οι φιγούρες. Έτσι, λοιπόν, για να δεις τι κρύβεται πίσω από ένα μύθο, πρέπει να πας πίσω από το πανί.
Για τους μυημένους όλες αυτές οι «ιστορίες» συμβόλιζαν ιερές και άρρητες αλήθειες.
Η Μυθολογία ετυμολογείται εκ του μύθος+λέγω. Ο μύθος όμως εκ του μανθάνω (μάθος >μύθος, με α>υ) και σημαίνει συμβουλή, γνώμη, ομιλία, λόγος, απόφθεγμα, διαταγή, παραγγελία, ιστορία, διήγηση κλπ.
Ενώ, λοιπόν, οι Ορφικοί ήταν λίγοι, εν τούτοις ήταν πάντα οι εκλεκτοί, και η επίδρασή τους στην εξέλιξη του αρχαίου Ελληνικού Πνεύματος υπήρξε καθοριστική. Όλα τα μεγάλα ονόματα της αρχαιότητος είχαν μυηθεί στην ορφική διδασκαλία, με αποτέλεσμα την σύγκλιση της Φιλοσοφίας προς την Ορφική Κοσμολογία. Η σύγκλιση αυτή έφτασε μέχρι τον Νεοπλατωνισμό, ο οποίος αποτέλεσε τον φιλοσοφικό μανδύα, αν μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε αυτόν τον όρο, του Ορφισμού. Για την διείσδυση επομένως στην Ορφική θεολογία, θα έπρεπε κάποιος να έχει μελετήσει συνδυαστικά τους ορφικούς ύμνους, την μυθολογία και την νεοπλατωνική φιλοσοφία.
Η χριστιανική θρησκεία, η οποία αρδεύτηκε και σχημάτισε τα δόγματά της από την αρχαία ελληνική σκέψη, πίστευε πως οι άνθρωποι είναι αδύναμοι και πάντοτε θα έχουν την ανάγκη τού Θεού, κατά τον μακραίωνο αγώνα τους προς το Θείο. Μάλιστα, η Θεία Πρόνοια ήταν η αιτία που ο Θεός έστειλε τον μονογενή του Υιό επί τής Γης, για να βοηθήσει από κοντά τους ανθρώπους, προς εκπλήρωση του σκοπού τους.
Τα ίδια ακριβώς πίστευαν και οι αρχαίοι Έλληνες, υποστηρίζοντας πως η επιστροφική πορεία τού ανθρώπου προς το Θείον είναι ένας εξαιρετικά δυσχερής και μακραίων αγώνας, που έχει ανάγκη βοηθείας πότε-πότε. Αυτή η βοήθεια του Διός στον άνθρωπο μπορεί να πάρει καμμιά φορά και την ύψιστη μορφή του, να σαρκωθεί δηλ. ένας θεός. Αυτό οι Ορφικοί πίστευαν πως είχε λάβει χώρα με τον Διόνυσο, πως είχε δηλ. πραγματικά γεννηθεί στον κόσμο μας. Ο Θεός έστερξε να στείλει στην Γη τον εκλεκτό του Υιό, τον Διόνυσο. Και μάλιστα όχι μόνο μια φορά.
Το Διόνυσος προέρχεται από το Δίας + ανύω, που σήμερα είναι πιο γνωστό με την πρόθεση δια (δι-ανύω). Παράγωγο της λέξης είναι το άνυσμα ή διάνυσμα, που σημαίνει βέλος.
Οι μυημένοι στην αρχαιότητα έγραφαν το Διώνυσος με Ω, το οποίο προέρχεται από την κράση τού ο με το α. Διόνυσος τελικά σημαίνει το βέλος τού Διός, τον απεσταλμένο του. Κι είναι αυτός ο υιός τού Θεού που ήρθε στην Γη μας και την πλούτισε με την παρουσία του, αυτός που οι Ορφικοί υμνούσαν ως «Λυσέα», δηλαδή Λυτρωτή. Η αρχαία λατρεία τού Διονύσου και των Μουσών από την Θράκη επανέκαμψε στην νότια Ελλάδα, μέσω της ορφικής θεολογίας.
Καταλαβαίνει έτσι κάποιος πως οι Μύστες αισθάνονταν ένα μεγάλο συγκλονισμό, όταν τους αποκαλύπτονταν αυτά τα Ιερά, που οι Θράκες Ιεροφάντες είχαν διαφυλάξει με ευσέβεια επί χιλιάδες χρόνια.
Θα κλείσω το αφιέρωμά μου αυτό στον Ορφέα και την διδασκαλία του με την αναφορά στον Παγκόσμιο Νόμο, ο οποίος «φύσεως τὸ βέβαιον ἀκλινὲς ἀστασίαστον ἀεὶ τηροῦντα», δηλ. εξασφαλίζει και διατηρεί την σταθερότητα και ασφάλεια αλλά και το αδιασάλευτο και ασταμάτητο της λειτουργίας της φύσεως.
Επαναλαμβάνω την προτροπή μου: Βρείτε και διαβάστε οπωσδήποτε τους Ορφικούς Ύμνους.
Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών. Παρατηρήσεις ή ερωτήσεις σας μπορείτε να στέλνετε στο vlaxojohnmes@gmail.com.
Αφήστε ένα σχόλιο