Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1947)
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Μέρος 3ο, περί Ορφέως. Συνέχεια από το προηγούμενο.
Αγαπητοί αναγνώστες,
Η αναφορά στον Ορφέα και την Ορφική διδασκαλία γίνεται για να διαλυθεί η εντύπωση που κυριαρχεί επισήμως τόσο στην διεθνή αλλά δυστυχώς ΚΑΙ στην ελληνική επιστημονική κοινότητα πως όλα προήλθαν «εξ Ανατολών», χωρίς πειστικές αποδείξεις, παρά μόνον θέσφατα «πολυπραγμόνων», μεταθέτοντας μάλιστα κατά το δοκούν ανακαλύψεις και απόψεις σε βάθος χρόνου, μόνο και μόνο οι ανατολικοί λαοί να βγουν αρχαιότεροι του ελληνικού και άρα να μας έχουν δώσει και τα «φώτα» τους.
Όμως, από τα όσα εκτίθενται περί Ορφέως και της διδασκαλίας-κοσμοθεωρίας του, συνάγεται πως είναι σαφώς αδύνατο να πιστέψουμε ή να δεχτούμε να συζητήσουμε για τέτοιους βαθυσήμαντους συμβολισμούς και να τους κρίνουμε με βάση τις αντιλήψεις που επικρατούν και που υποστηρίζουν πως εκείνη την εποχή υπήρχαν πρωτόγονοι παλαιολιθικοί και νεολιθικοί άνθρωποι.
Αναρωτιέται δίκαια κανείς, αν οι Έλληνες της Χρυσής Εποχής ήταν τόσο πρωτόγονοι, όπως μας παρουσιάζει την υπόλοιπη ανθρωπότητα η συμβατική Ιστορία. Το να θεοποιεί ένας ολόκληρος λαός, όχι ένα βασιλιά ή κάποιο είδωλο, αλλά έννοιες τόσο υψηλά φιλοσοφικές, δεν αποτελεί ασφαλώς τεκμήριο πρωτογονισμού.
Ενδεικτικώς και συνοπτικώς αναφέρω τον μύθο του Κρόνου-Χρόνου, μια μεγαλειώδης και υψιπετής ιδέα. Η Ρέα, κόρη του Ουρανού και της Γαίας, επειδή δεν ανέχονταν από τον σύζυγό της, Κρόνο, να τρώει τα παιδιά της, ανατρέφει κρυφά τον τελευταίο της γιο, τον Δία, και μόλις αυτός μεγαλώνει αναλαμβάνει τον θρόνο των θεών, εκτοπίζοντας τον πατέρα του, Κρόνο.
Κρόνος-Χρόνος, εκ του ηχομιμητικού χραύω, χράω, γράω, χαράσσω (χράτς, γράτς, χραφ, από τον ήχο του ξυσίματος), υπό την έννοια πως ο χρόνος χαράσσει, επηρεάζει, δημιουργεί σημάδια, αλλοιώνει, εν τέλει κατατρώγει.
Η Ρέα ή Ρεία ετυμολογείται διττώς. Η πρώτη εκδοχή εκ του ριγέω (=ανατριχιάζω από φόβο). Ριέα >ρέα >ρεία, επειδή διακατείχετο από φόβο για την σωτηρία των παιδιών της, που τα έτρωγε ο σύζυγός της, Η άλλη εκδοχή, μάλλον ισχνή ετυμολογικώς, εκ του ράος (=έτοιμος, εύκολος), διότι η Ρέα ήταν θεά της άγριας φύσης, από την οποία έδρεπαν τους καρπούς ευκολώτερα απ’ ό,τι της καλλιεργήσιμης γης.
Ο Ουρανός όμως, ο παληός θεός, το Πνεύμα δηλ., βοηθάει την Ρέα στο σχέδιό της εναντίον τού Κρόνου, για να αποδειχθεί πως στην Φύση το Πνεύμα είναι ισχυρότερο κι από τον Χρόνο, γιατί αυτό γεννάει την ζωή επί της γης. Ο Ουρανός ετυμολογείται εκ του ούρος (=όρος) + άνω, αλλά το ούρος εκ του όρνυμι (=εγείρω, σηκώνω, κινώ, παρορμώ), με ο>ου, αυτός δηλ. που βρίσκεται υπεράνω των ορέων.
Ακόμα κι ο θάνατος, το τραγικότερο ίσως γεγονός όλων, δεν παύει να είναι ένα ατομικό γεγονός. Η Ζωή τού είδους και της Φυλής δεν επηρεάζεται και συνεχίζεται μέσα από την αλυσίδα τών αλληλοδιαδόχων γεννήσεων, υπερνικώντας την φθορά και τον θάνατο.
Υπάρχει, λοιπόν, ένας θεός, ανώτερος του Κρόνου, αυτός που δίνει την Ζωή, ο «Διδούς Ζαν». Αυτός είναι ο Θεός, ο Δίας ή Ζην, (όπως κατά τον Πλάτωνα διεσπάσθη αργότερα το όνομά του), που υπερνικά τον Χρόνο και με την αρωγή της Μάνας Γης (Ρέας) διαιωνίζει την Ζωή.
Το Πνεύμα-Ουρανός, λοιπόν, είναι ο μέγας γεννήτωρ, ο οποίος, παρά την ενδιάμεση βασιλεία και την επικράτηση των θείων παιδιών, του Χρόνου και του Κρόνου, δίνει εν τέλει στην Γη-Μητέρα (Δήμητρα) την δυνατότητα να γεννάει Ζωή, μια ζωή ατέρμονα, νικήτρια κι αυτών των θείων νόμων, του Χρόνου και του Χώρου.
Πάμε ξανά στους Ορφικούς και στην «θεολογία» τους, η διείσδυση στην οποία δεν είναι ιδιαιτέρως ευχερής, διότι δεν πρόκειται περί δόγματος και μάλιστα καταγεγραμμένου σε βιβλία, αλλά περί ενορατικού στοχασμού, που στην διάρκεια των αιώνων συνεχώς πλούτιζε, ευρισκόμενο σε απόκρυφη διαλεκτική συνάρτηση με την ελληνική φιλοσοφία. Βοηθούσε την φιλοσοφία και βοηθιόταν απ’ αυτήν. Οι Ορφικοί πίστευαν πως η συζήτηση περί των Θείων Πραγμάτων δεν επιτρέπεται να γίνει ανοιχτά, στην αγορά, ούτε να υπόκειται στην ρητορική και στις αντιπαραθέσεις. Σε θέματα ιερά, για να μη βεβηλώνονται, αρμόζει η μυστικότητα κι αυτό θεσπίστηκε γι’ αρχή, τόσο στις μυήσεις των μελών τους όσο και στα Ιερά Τεμένη (Μαντεία, Ασκληπιεία), όπως και στα Μυστήρια, που αυτοί κατηύθυναν.
Για όλα αυτά θα γίνει αναφορά στο 4ο και τελευταίο μέρος της αναφοράς στην μυθική μορφή του Ορφέα.
Συνεχίζεται…
Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών. Παρατηρήσεις ή ερωτήσεις σας μπορείτε να στέλνετε στο vlaxojohnmes@gmail.com.
Αφήστε ένα σχόλιο