Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1917)

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Γνωστά και καθημερινά –122

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*

Μετά τα όσα τραγελαφικά συνέβησαν στον Σύριζα (και συμβαίνουν προφανώς και σε όλα τα εγχώρια κόμματα), θυμήθηκα τον Γιωργάκη (ναι, μας κυβέρνησε κι αυτός!) που επανεμφανίσθη και είπε (ξανά) πως «λεφτά υπάρχουν» αλλά το επεξέτεινε και στο «αλλά πού πάνε;» (κάτι απορίες κι αυτό το pedì!). Θυμήθηκα όμως που επί των ημερών του νομιμοποίησε την χρήση της ιατρικής κάνναβης (ανακουφιστική σε πολλές ασθένειες) και έδωσε μάχη για να μπορεί κάποιος να την παίρνει για προσωπική, λέει, χρήση (κοινώς χασισάκι). Αμ, τι, μωρέ Γιωργάκη, θα βγαίναμε ομαδικώς στην πλατεία και θα το ντουμανιάζαμε;

Ας δούμε όμως τι είναι η κάνναβις, γιατί μ’ αυτήν την λέξη υπάρχουν θεματάκια. Για να μη μακρύνω με (μη χρήσιμες για το άρθρο) αναφορές, σχετικά με τα είδη αυτής, τις ουσίες και τα ποσοστά αυτών που περιέχουν, θα μείνω μόνον στο ότι η κάνναβις είναι ψυχοτρόπο ποώδες φυτό και χρησιμοποιείται ποικιλοτρόπως.

Η ετυμολογία της λέξεως είναι εκ του κάννα (=καλάμι) + παίω (=χτυπώ), με π>β, διότι οι κάλαμοι του φυτού χτυπιούνται για να εξαχθούν οι σπόροι του. Βεβαίως, όσοι καπνίζουν το ίδιο το φυτό προς ιδίαν ευχαρίστησιν (όρα Γιωργάκης) μάλλον οι ίδιοι …χτυπιούνται από τις παραισθήσεις, που οι ουσίες του επιφέρουν στον εγκέφαλο.

Και για να μην απορείτε με τα όσα ακούτε για διάφορα προϊόντα, οι σπάγκοι, τα σχοινιά, τα δίχτυα, τα υφάσματα για σάκους, για τα πανιά ιστιοφόρων και για το κανναβάτσο (εκεί όπου αγωνίζονται οι παλαιστές), το παληό καννάβι των υδραυλικών (μοιάζει με μαλλί αλλά σήμερα αντικαταστάθηκε από το Teflon) κλπ. είναι προϊόντα της βιομηχανικής κάνναβης. Η ιατρική κάνναβη χρησιμοποιείται ως φάρμακο για ανακουφιστικούς λόγους, με μικρή ποσότητα της ναρκωτικής ουσίας.

Ας πάμε τώρα στις ξένες γλώσσες, να δούμε τι έννοιες τους δάνεισε η ελληνική αυτή λέξη. Οι Λατίνοι είπαν την καλύβα από κάνναβο, canaba, και γενικώς την καλύβα, capanna. Οι Γάλλοι την είπαν cabane (cabine, cabinet, cabaret, όλες αντιδάνεια), οι Ιταλοί capanna (cabina, cabinetto), οι Ισπανοί cabaña (cabina), οι Άγγλοι cabin (cabinet), και οι Γερμανοί kabane (kabine). Σχεδόν όλες αυτές οι λέξεις χρησιμοποιούνται ως αντιδάνεια στην ελληνική.

Αλλά το κάζο που έπαθε ο πρωκτολάγνος αμερικανοθρεμμένος φέρελπις Πρόεδρος το φυσάει και δεν κρυώνει.

Το επίσης αντιδάνειο, κάζο, στην κυριολεξία σημαίνει πτώση, αποκαθήλωση και ετυμολογείται εκ του ελληνικού κατωθώ (=πετώ κάτω, κατώγειος= ο επί του εδάφους). Οι Λατίνοι, την ίδια ακριβώς σημασία, την απέδωσαν με το cado και την περί-πτωση με το casus. Οι Γάλλοι είπαν την πτώση, cadence, και την περίπτωση, cas. Οι Ιταλοί και οι Ισπανοί αντιστοίχως cadenza και cadencia, και με κοινή λέξη την περίπτωση, caso, το αντιδάνειο που συζητάμε. Οι Άγγλοι cadence και case, ενώ οι Γερμανοί Kadenz την πτώση. Κι άλλες σύνθετες λέξεις έχουν σχηματιστεί εκ της λατινικής, με την ρίζα τους όμως στο εν λόγω ρήμα, όπως: Ad+cado (=σύμπτωση, ατύχημα), ac-cident (γαλ.), accidente (ιταλ. & ισπαν.), accident (αγγλ.), αλλά και oc-cident (=η δύση, η «πτώση» του ήλιου γαλλιστί), occidente (ιταλ. & ισπαν.), occident (αγγλ.) και Okzident (γερμ.)., όπως και oc-casion (γαλ.), occasione (ιταλ.), occasión (ισπαν.), και occasion (αγγλ.).

Ο πρωκτός (γενικώς ο κώλος λαϊκιστί), που λέτε, είναι, το μέρος του σώματος απ’ όπου εξέρχονται τα περιττώματα. Την λογική της ετυμολογίας του την δίνουν τα Λεξικά «Σουΐδα» και «Ετυμολογικόν το Μέγα». Το πρώτο γράφει επί λέξει: «Πρωκτός ο κόλος, παρὰ τὸ προωθεῖν τὰ τῆς γαστρός» και το δεύτερο «πρωκτὸς προακτός τίς ἐστι· παρὰ τὸ δι’ αὐτοῦ προάγεσθαι τὰ περιττώματα». Ο πρωκτός είναι σύνθετη λέξη εκ της πρόθεσης προ + άγω. Εκ του θέματος του μέλλοντος, άξω (άξ- >άκσ-), με κσ>κτ, προκύπτει ο άκτωρ ή ακτός (=αυτός που άγει, που προωθεί, ο οδηγός). Προ+ακτός >πρωκτός, η διέξοδος, δηλαδή, δια της οποίας γίνεται, προωθείται, η απόρριψη των περιττωμάτων.

Όσο για τον λάγνο αυτός ετυμολογείται εκ του …λαγού! Ναι, εκ του ταχύτατου και πεντανόστιμου τετραπόδου. Λα (επιτ.) + γυίον (μέλος του σώματος). Ο λαγός έχει αναλογικώς υπερμέγεθες πισινό πόδι, που κάμπτεται σε οξεία γωνία, γι’ αυτό και το επιτατικό λα. Ο λαγός ευρίσκεται και ως λαγωός, άρα ρίζα λαγω-. Λαγώς >λαγωνός >λάγνης ή λάγνος, αυτός που είναι επιρρεπής στα αφροδίσια, ο ακόλαστος, ο πόρνος. Θαυμάστε τι παρατήρησαν και πώς συνέδεσαν οι αρχαίοι τον λαγό, με το χαρακτηριστικό του πόδι και το κύρτωμα που κάνει, με τον λάγνο, που είναι επίσης επιρρεπής στα πισινά …κυρτώματα.