Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1881)

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Γνωστά και καθημερινά –87

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*

Πολλές φορές έχω αναρωτηθεί πώς καταφέρνουν οι διάφοροι επιτήδειοι, όπως οι κάθε λογής θρησκείες, οι πολιτικοί, οι διάφοροι απατεώνες και αεριτζήδες να πείθουν τους ανθρώπους και να τους κάνουν να πιστεύουν πράγματα που αντίκεινται στην λογική τους; Να τους καταργούν, δηλαδή, την κριτική σκέψη, την λογική τους, την μοναδική και ουσιώδη διαφορά των ελλόγων με τα άλογα ζώα.

Οι απόψεις των θρησκειών, ας πούμε, έχουν πάντα μεταφυσικές προεκτάσεις και στηρίζουν τα δόγματά τους στην τυφλή πίστη, χωρίς να σου αφήνουν περιθώριο να αμφιβάλλεις ή να αμφισβητήσεις. Ένα από τα «ωραία» των θρησκειών είναι η κόλαση κι ο παράδεισος. Προσωπικώς, από μικρό παιδί πάντα είχα την απορία πρώτα-πρώτα αν όντως υπάρχουν και έπειτα πώς είναι εκεί; Είναι όπως μας λένε για την κάθε μια «τοποθεσία»; Μη φανταστείτε, απάντηση δεν πήρα κι ούτε πρόκειται. Είπα, λοιπόν, σ’ αυτό το φύλλο να αναλύσω το θέμα ετυμολογικώς, διότι για άλλη ανάλυση θα χρειαζόμουν την βοήθεια «ειδικών», που ούτε γνωρίζω ούτε προτίθεμαι να ζητήσω.

Ξεκινάμε με κόλαση, όπου κάνουν κουμάντο οι διαόλοι (κάτι κακάσχημοι τύποι με κέρατα και μανδύες), που βράζουν τους κολασμένους σε καζάνια, τους καίνε, τους μαστιγώνουν, τους γδέρνουν, τους κάνουν γενικώς να υποφέρουν για τις αμαρτίες που έκαναν όσο ήταν ζωντανοί. Η κόλαση έχει προέλθει εκ του ρήματος κολάζω, που όμως έχει προκύψει εκ του ρήματος οκλάζω, με μετάθεση (οκλάζω >κολάζω): Ευφωνικό ο + κλάω-ώ (=τεμαχίζω, σπάζω, αποκόπτω), που σημαίνει κι αυτό αποκόπτω, κλαδεύω, περιορίζω, τιμωρώ. Άρα, η κόλαση είναι ο χώρος όπου συμβαίνουν όλα αυτά τα …ωραία που περιέγραψα πιο πάνω, υπό μορφήν τιμωρίας για τους «αμαρτωλούς».

Οι ευρωπαϊκές γλώσσες στην λογική τους περιγράφουν την κόλαση ως τόπο, όπου (μέσα του) συμβαίνουν πράγματα. Εκ του εν+φέρω οι Λατίνοι την είπαν infernus (in+fero, ο κάτω, ο εντός φερόμενος), οι Γάλλοι enfer, οι Ιταλοί inferno, οι Ισπανοί infierno, οι Άγγλοι hell και οι Γερμανοί Hölle. Οι δύο τελευταίοι έχουν δανειστεί την ρίζα εκ του καλιά, που σημαίνει ξύλινη κατοικία, καλύβα, αποθήκη, σταύλο, φωλιά πουλιού αλλά και σπήλαιο, που περιέχει άγαλμα θεού. Κατά τον Ησύχιο «καλιαί νοσσιαὶ ἐκ ξύλων καὶ ξύλινά τινα περιέχοντα ἀγαλμάτια εἰδώλων δηλοῖ δὲ καὶ σκηνὴν ἢ οἰκίαν». Η καλιά προέρχεται εκ του κάλον=ξύλο.

Ο παράδεισος όμως είναι σούπερ προορισμός! Ένας τεράστιος περιφραγμένος κήπος με οργιώδη βλάστηση, δέντρα, νερά να τρέχουν, πουλάκια να κελαηδούνε όλη μέρα, ατέλειωτος ρομαντισμός, απέραντη γαλήνη. Επιβράβευση αυτών που έκαναν όσα επιτάσσει η θρησκεία.

Ετυμολογείται εκ της πρόθεσης παρά (=δίπλα) + δείσα (=υγρασία, συλλογή βοτάνων). Η δείσα εκ του δεύω (=ποτίζω, υγραίνω, καταβρέχω). Μάλιστα στο Ετυμολογικόν το Μέγα υπάρχει η σημείωση πως ονομάστηκε παράδεισος «παρὰ τὸ δείσαν ποιεῖσθαι, ὁ ἐστὶ τὴν τῶν βοτανῶν συλλογήν». Και πράγματι η δείσα (=υγρασία) βοηθάει στην συλλογή των βοτάνων, αφού σίγουρα οι υγροί τόποι είναι κατάλληλοι για καλλιέργεια.

Οι ευρωπαϊκές γλώσσες χρησιμοποιούν σχεδόν αυτούσια την ελληνική ρίζα. Οι Λατίνοι paradisus & paravisus, οι Γάλλοι paradis, οι Ιταλοί paradiso, οι Ισπανοί paraiso, οι Άγγλοι paradise και οι Γερμανοί Paradies.

Υπάρχουν «επίσημες» απόψεις που αποδίδουν την ρίζα τού παραδείσου στην περσική λέξη Ferdewa, που όμως είναι φανερό πως έχει προέλθει από την ελληνική ρίζα. Ελληνικό να μην είναι κι ό,τι να ’ναι!!

Μετά και την ψήφιση του νόμου, που καταργεί την ύπαρξη των μόνο δύο εσαεί υπαρχόντων ανθρωπίνων φύλων και «εφευρίσκει» και άλλα «ων ουκ έστιν αριθμός» (ακόμη), στα οποία δωρίζει «δικαιώματα» και «λειτουργίες», που εκ φύσεως είναι αδύνατον να …λειτουργήσουν, σκέφτηκα να ελαφρύνω λίγο την ατμόσφαιρα με ένα ανέκδοτο, που κάνει εμμέσως πλην σαφώς αναφορά στην κόλαση και σε ένα «αμάρτημα», απ’ αυτό που, κατά τους «εφαρμοστές των θεϊκών εντολών», σε στέλνει εκεί, αλλά στην κόλαση επιτρέπεται.

Ας μου το επιτρέψετε κι εμένα (το ανέκδοτο εννοώ)…

Πέθανε κάποιος και πήγε στην κόλαση. Τον βλέπει ο διάολος και του λέει:

-Ρε φίλε, πολύ σκυθρωπό σε βλέπω.

-Ε, όσο να ’ναι, στην κόλαση είμαι. Σκέφτομαι τα λάθη που ’χω κάνει και αναθεωρώ αρκετά απ’ αυτά.

-Μωρέ χαλάρωσε, ίσως δεν είναι και τόσο άσχημα εδώ. Δεν μου λες, καπνίζεις;

-Ε, κάνα πακετάκι την ημέρα το έκανα.

-Α, ωραία, γιατί την Δευτέρα έχουμε ημέρα καπνίσματος, με τα καλλίτερα τσιγάρα απ’ όλον τον κόσμο. Για καρκίνο μη φοβάσαι αφού ούτως ή άλλως νεκρός είσαι.

Ανασκουμπώνεται ανακουφισμένος ο τύπος κι ο διάολος συνεχίζει.

-Κάνα ποτάκι έπινες;

-Ε, ναι, το ’τσουζα λιγάκι.

-Ωραία, γιατί την Τρίτη έχουμε ημέρα ποτού, με τα καλλίτερα ποτά απ’ ολόκληρο τον κόσμο. Για συκώτι μη φοβάσαι γιατί ούτως ή άλλως νεκρός είσαι.

Παίρνει μεγαλύτερη ανάσα ο τύπος και σκέφτεται πως δεν είναι και τόσο άσχημα στην κόλαση.

-Κάνα χαρτάκι έπαιζες;

-Οουουου, ήταν η μόνιμη γκρίνια με την γυναίκα μου. Τους είχα αφήσει στον δρόμο, με τόσα λεφτά που είχα χάσει στα καζίνα!

-Θαυμάσια, την Τετάρτη στρώνουμε μπαρμπούτι κι όσα και να χάσεις τι σε νοιάζει, νεκρός είσαι.

Ο τύπος μας αρχίζει πλέον να σκέφτεται σοβαρά πως τελικά η κόλαση έχει και τα ωραία της.

-Κάνα τσιγαριλίκι έκανες, έλα, πες την αλήθεια, μη ντρέπεσαι;

-Εεε, μέσα-μέσα έστριβα κάνα καλό μαύρο.

-Την Πέμπτη έχουμε βραδυά ντουμανιάσματος κι όσο και να καπνίσεις καρκίνο μη φοβάσαι, αφού, είπαμε, είσαι νεκρός.