Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1878)
Γνωστά και καθημερινά –84
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Παρατηρούμε στις μέρες μας, στην κατ’ επίφασιν δημοκρατία που ζούμε, οι κυβερνήτες μας να διακατέχονται από μια μανία, ένα μένος, να μας επιβάλλουν πράγματα που μας κάνουν να γινόμαστε έξαλλοι, αισθανόμενοι (όσοι τέλος πάντων το αισθάνονται) πως μας κοροϊδεύουν μπροστά στα μούτρα μας και πως κάτι άλλο έχουν στο βρώμικο μυαλό τους. Δεν ξέρεις τότε να κρίνεις, αν όλα αυτά αποτελούν δικές τους ιδέες ή υπαγορευμένες από άλλα κέντρα. Ως εκ τούτου, νομίζεις πως εσύ είσαι που σφάλλεις. Φτάνεις στο σημείο δε να μέμφεσαι τον ίδιο σου τον εαυτό, που δεν αντιλαμβάνεται το …μέγεθος και το …εύρος της «προόδου», που αυτοί προτείνουν.
Ο συνεχής δε βομβαρδισμός από τα χιλιομπουκωμένα ΜΜΕ μας κάνει ράθυμους, νωθρούς, να μη θέλουμε να σηκωθούμε από τον καναπέ.
Είπα επί τροχάδην ό,τι ήθελα να σχολιάσω και θα μείνω μόνο στο ετυμολογικό μέρος.
Μανία, μένος, μέμφομαι όλα εκ της ίδιας ρίζας, του μαγικού μορίου μα (χρησιμοποιείται σε ισχυρή διαμαρτυρία αλλά και ως αρχή όρκου), της μάμμα-μητέρας, του σημαντικότερου συντελεστού τού υγιούς μεγαλώματος του παιδιού. Εκ του μα δημιουργήθηκε το ρήμα μάω, που σημαίνει επιθυμώ σφοδρώς, ποθώ, σπεύδω, έχω σκοπό, επιζητώ κλπ. Εκ του μάμμα, το ρήμα μαιμάω >μαινάω (μ>ν) >μαινάς >μαίνομαι, που σημαίνει είμαι πολύ οργισμένος, πολύ ορμητικός (κυρίως στον πόλεμο) αλλά και επιφέρω βλάβη (μαίνεται η πυρκαγιά). Το παράγωγο μανία είναι το έντονο πάθος, η ισχυρή επιμονή έως παραφροσύνης, ο ενθουσιασμός, η έμπνευση. Άλλως το μένος, η ισχύς, η βία, ο πόθος, η ορμή, το φρόνημα, ο νους. Το μέμφομαι είναι σύνθετη λέξη εκ του μένος (ν>μ) + φημί (ρίζα φα, με α>ο) και σημαίνει κατηγορώ, παραπονούμαι, βρίσκω σφάλμα. Αλλά το σφάλμα εκ του σφάλλω, ρήμα που έχει να κάνει με τα τεκταινόμενα στην πάλη (πάλη, με π>φ>σφ) και στην κυριολεξία σημαίνει παρεμβάλλω το πόδι μου για να ρίξω κάτω τον αντίπαλο, τον ανατρέπω, άρα νικώ, αλλά και βλάπτω και απατώμαι.
Όσο για τον ράθυμο αυτός δημιουργείται εκ του προθεματικού άρα, αρ (προ συμφώνου) ή ρα (επικός τύπος), που δηλώνει επανάληψη, συνέχεια, συνάρτηση, ακολουθία, επίταση και του θυμός. Δηλώνει δε τον αμελή, τον ανυπόμονο, τον απερίσκεπτο, που θα κάνει κάτι από βιασύνη, τον αδιάφορο, τον πολύ ήσυχο (εξ ων και ράος).
Στο σημείο αυτό ας δούμε πώς εκφράζουν οι ευρωπαϊκές γλώσσες τις αντίστοιχες έννοιες.
Η μανία απαντάται ακριβώς έτσι στην λατινική, την ιταλική, την ισπανική και την αγγλική, ενώ στην γαλλική είναι manie και στην γερμανική Manie. Ομοίως περίπου και ο μανιακός, ως maniaque, maniaco, maniaco, maniac και Minne (=έρως) αντιστοίχως.
Το αξιοθαύμαστο για τον ράθυμο είναι πως οι ξένοι χρησιμοποιούν ως ρίζα τους την ελληνική χολή, χόλος (=οργή, θυμός), έννοια εντελώς αντίθετη με αυτήν του αργού, του νωθρού, του τεμπέλη, όπως θεωρείται σήμερα. Τουναντίον θα έλεγα, καθώς δηλώνει τον πολύ οργισμένο, τον έξω φρενών. Αυτό υποστηρίζει και ο Γαληνός, θεωρώντας οξύθυμους τους χολικούς τύπους.
Έτσι οι Λατίνοι τον θυμό τον λένε cholera, οι Γάλλοι colère, οι Ιταλοί collera, οι Ισπανοί còlera, οι Άγγλοι fury (=φουριόζος, με ετυμολογία εκ του θηρ) και gall (=χολή, λύπη) και οι Γερμανοί Ärger (εκ του οργή). Οι Γάλλοι colérique και cholérique τον χολερικό, οι Ιταλοί collerico, οι Ισπανοί colérico, οι Άγγλοι choleric και οι Γερμανοί Choleriker.
Ως προς το σφάλλω οι Λατίνοι είπαν το σφάλμα, το λανθασμένο, το ψευδές falsus, οι Γάλλοι faux, οι Ιταλοί falso και sbaglio (=σφάλλω, κάνω λάθος, η πιο κοντινή ρίζα του σφάλλω), οι Ισπανοί falso, οι Άγγλοι false και οι Γερμανοί Falsch.
Πρότασή μου να έχετε τα πράγματα σε μια σειρά, με βάση την λογική σας, για να μην τρελλαθείτε από τον ανάποδο κόσμο, που θέλουν να μας επιβάλλουν να ζούμε. Ας έχουμε τα μάτια μας ανοιχτά, μη γίνουμε βορά στις πέρα ως πέρα ανώμαλες και παράλογες ορέξεις των μη εκλεγμένων παγκοσμιοποιητών και των ντόπιων κατοικιδίων τους (πεκινουά, κανίς και λοιπών εξ ευγενούς ράτσας).
Η βορά εκ του βιβρώσκω (=τρώγω και βρώσις το φαγητό). Γράφει το Ετυμολογικόν το Μέγα: «Βορά, ἡ τροφή. παρὰ τὸ βῶ τὸ τρέφω∙ ὁ μέλλων, βόσω∙ βορός, καὶ βορά. ἐξ αὐτῶν βοράζω, τὸ τρέφω».
Όσο για την σειρά προέρχεται εκ του άρω, αραρίσκω (=συνάπτω, συναρμόζω, χτίζω, ταιριάζω), με α>ει και του μετέπειτα είρω (=δένω, περιδένω, πλέκω, αρμαθιάζω) και σημαίνει την τακτοποίηση, το ταίριασμα των στοιχείων και εν προκειμένω των γεγονότων των ημερών μας. Εκ του είρω και η σειρήν, η σειρήνα, αυτή που σε πλανεύει, σε δεσμεύει.
Όλες οι ευρωπαϊκές γλώσσες έχουν ως ρίζα τους την ελληνική σειρά. Λατινιστί series, γαλλιστί série, ιταλιστί και ισπανιστί serie, αγγλιστί series και γερμανιστί Serie.
Προσοχή, λοιπόν, αγαπητοί μου στις σύγχρονες Σειρήνες, μη σας πλανέψουν και σας αφήσουν δέσμιους, υποχείρια των ορέξεων και των διαθέσεών τους. Ή ακόμα μην καταντήσουμε «ἵπποι σειραῖοι», άλογα ζώα, δηλαδή, δεμένα με ιμάντες, με βρόχους, με θηλιές!!
Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών
Αφήστε ένα σχόλιο