Τί θα έφερνε [δημιουργική] επανάσταση σήμερα; /Φ.1812
Γράφει ο Κώστας Τζαναβάρας *
Όταν λέμε ότι κάποια αλλαγή «φέρνει επανάσταση», εννοούμε ότι ενεργοποιεί ένα μηχανισμό αλλεπάλληλων διαδοχικών αλλαγών. Αυτή η κρίσιμη αλλαγή, δηλαδή, βρίσκεται σε καίριο σημείο του συνόλου, ώστε φέρνει πολύ μεγαλύτερες αλλαγές από τον εαυτό της.
ΤΑ ΑΠΛΟΥΣΤΕΡΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ τέτοιου μηχανισμού αλλεπάλληλων διαδοχικών αλλαγών, είναι το γνωστό παιχνίδι ντόμινο, όπως και οι χιονοστιβάδες. Ένα τουβλάκι πέ-φτει, παρασύροντας όλη τη σειρά από τέτοια τουβλάκια. Μία χιονόμπαλα, παίρνει τον κατήφορο, και...
Φυσικά, και τα τουβλάκια χρειάζεται να είναι κατάλληλα τοποθετημένα, και η χιονόμπαλα χρειάζεται να πάρει τον κατήφορο από κατάλληλο σημείο.
Αλλιώς: ούτε όλα τα τουβλάκια προκαλούν ντόμινο όταν πέφτουν, ούτε όλες οι κατηφορίζουσες χιονόμπαλες προκαλούν χιονοστιβάδες.
ΠΙΟ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ, τέτοιου μηχανισμού, είναι το γνωστό ως «φαινόμενο της πεταλούδας». Σύμφωνα με τους εμπνευστές αυτής της προσέγγισης, το πέταγμα μιάς πεταλούδας στη Μογγολία μπορεί -συμβολικά μιλώντας!- να προκαλέσει πλημμύρα στην Κένυα.
Φυσικά, και πάλι, δεν προκαλούν όλες οι πεταλούδες πλημμύρες -αλίμονο. Γι’ αυτό λέμε «μπορεί», όπως και «πέταγμα», «Μογγολία», «πλημμύρα» και «Κένυα» -πάει καλά;
Αξίζει, όμως, να προσέξουμε μία διαφορά: ενώ τα τουβλάκια πάνε ένα μετά το άλλο, και οι χιονόμπαλες προκαλούν μεγεθυνόμενες αλλαγές, οι «πεταλούδες» προκαλούν αχανείς και ποικίλες αλλαγές.
Αφορούν χαοτικά συστήματα, όπως π.χ. ο καιρός.
ΜΙΛΑΜΕ, ΕΔΩ, ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ αλλεπάλληλων διαδοχικών αλλαγών, διευρυνόμενων και χαοτικών, γιατί μάλλον δεν υπάρχει από αλλού ελπίδα μεγάλων ενάρετων αλλαγών στην κοινωνία μας.
Τα αδιέξοδά της, όλο και περισσότερο, πλησιάζουν στον κανόνα «μεγάλα καράβια, μεγάλες φουρτούνες». Και δεν υπάρχουν καν μεγάλοι καπετάνιοι.
Αν, πάλι, κάποιος οραματίζεται επαναστατικές εξεγέρσεις, αντί για επανάσταση μέσω μηχανισμών, μάλλον δεν έχει υπολογίσει ούτε τις δυνατότητες της προπαγάνδας, ούτε την ισχύ των κατασταλτικών μηχανισμών. Χώρια τα εγγενή προβλήματα συντονισμού εξεγέρσεων. Χώρια ποιός έχει κουράγιο για εξεγέρσεις σήμερα; Χρόνο;
ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΣΧΟΛΙΑΖΟΥΜΕ, εδώ, είναι πολλαπλασιαστές ισχύος. Ένα τουβλάκι, ρίχνει πολλά τουβλάκια. Μιά χιονόμπαλα, προκαλεί χιονοστιβάδα. Μιά «πεταλούδα», προκαλεί «πλημμύρα». Ερώτημα για τολμηρούς: μπορούμε να κάνουμε κάτι ανάλογο, να σώσουμε την κατάσταση;
Προτεινόμενη απάντηση εκκίνησης: αν μη τι άλλο, να το δούμε.
Ας φαντασθούμε νοερά!, λοιπόν, το αντίστροφο του φαινομένου της πεταλούδας. Ας φαντασθούμε, δηλαδή, μία τεχνική όπου μπορεί να βρίσκει κανείς πού και πότε θα βάλει μία «πεταλούδα» να «πετάξει», ώστε να προκαλέσει «πλημμύρα» στην «Κένυά» του.
Προφανώς, κάτι τέτοιο έχει μία αυτονόητη προϋπόθεση: την άριστη γνώση του υποκείμενου χαοτικού συστήματος, των νόμων που το διέπουν. Δύσκολο, φυσικά. Αλλά, όποιος τα καταφέρει, έχει τη δυνατότητα να βάζει πεταλούδες να πετάνε και να προκαλεί πλημμύρες.
Ή, εν τέλει, έχει τη δυνατότητα να βρίσκει πού και πότε θα βάλει την «πεταλούδα» του να πετάξει, ώστε να προκαλέσει «πλημμύρα» εκεί που θέλει.
Στα λόγια φαίνεται απλό, αλλά έχει πολλά «αν» -σωστά;
ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΑΠΛΑ, φρονώ, αν μιλάμε για «πεταλούδες» στην κοινωνία.
Ισχυρίζομαι το εξής: το ζητούμενο κρίσιμο σημείο αρχικής διαταραχής, συνεπώς και η κρίσιμη επαναστατική αλλαγή, δεν είναι έρευνα στο χάος, όπως με τις «πεταλούδες». Προσεγγίζεται φιλοσοφικά, με τον μεθοδικό προσδιορισμό του «απωτέρου αιτίου». Αν, δηλαδή, βρούμε τη ρίζα ενός κοινωνικού προβλήματος, η ενδεικνυόμενη αλλαγή προκύπτει μάλλον αβίαστα. Και η λύση είναι σίγουρη, ταχεία και οικονομική.
Η υπέρτερη γνώση που προϋποθέτει και εμπεριέχει, την καθιστά ασυγκράτητη. Αθέατη ή μη, είναι άπαιχτη.
ΠΡΟΣΟΧΗ ΟΜΩΣ: Στην ίδια φιλοσοφική προσέγγιση, θα προσδιορίζονταν όχι μόνον εναύσματα δημιουργικών επαναστάσεων, αλλά και καταστροφικών, όπως και απλώς αναδιανεμητικών. Πρόκειται για «δίκοπο μαχαίρι».
ΣΥΝΕΠΩΣ, Χρειάζεται να επινοήσουμε μία καίρια αλλαγή, που θα ήταν πολλαπλασιαστής ισχύος.
Ας είναι λ.χ. μία ιδέα, που θα ήταν τεχνολογικά σύγχρονη, που θα μεταδιδόταν απλά, που ταυτόχρονα θα υποστηριζόταν από τους νόμους του κέρδους, και που θα επηρέαζε θετικά την Κοινωνική Ηθική. Θα προέκυπτε κοσμογονία.
Στην εποχή μας, βεβαίως, κάτι τέτοιο χαρακτηρίζεται εκτός τόπου και χρόνου. Οπότε, να δούμε πρώτα πού μας βγάζουν οι λύσεις εντός τόπου και χρόνου...
Κόρινθος 14 Οκτωβρίου 2022
ΤΑ ΑΠΛΟΥΣΤΕΡΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ τέτοιου μηχανισμού αλλεπάλληλων διαδοχικών αλλαγών, είναι το γνωστό παιχνίδι ντόμινο, όπως και οι χιονοστιβάδες. Ένα τουβλάκι πέ-φτει, παρασύροντας όλη τη σειρά από τέτοια τουβλάκια. Μία χιονόμπαλα, παίρνει τον κατήφορο, και...
Φυσικά, και τα τουβλάκια χρειάζεται να είναι κατάλληλα τοποθετημένα, και η χιονόμπαλα χρειάζεται να πάρει τον κατήφορο από κατάλληλο σημείο.
Αλλιώς: ούτε όλα τα τουβλάκια προκαλούν ντόμινο όταν πέφτουν, ούτε όλες οι κατηφορίζουσες χιονόμπαλες προκαλούν χιονοστιβάδες.
ΠΙΟ ΠΟΛΥΠΛΟΚΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ, τέτοιου μηχανισμού, είναι το γνωστό ως «φαινόμενο της πεταλούδας». Σύμφωνα με τους εμπνευστές αυτής της προσέγγισης, το πέταγμα μιάς πεταλούδας στη Μογγολία μπορεί -συμβολικά μιλώντας!- να προκαλέσει πλημμύρα στην Κένυα.
Φυσικά, και πάλι, δεν προκαλούν όλες οι πεταλούδες πλημμύρες -αλίμονο. Γι’ αυτό λέμε «μπορεί», όπως και «πέταγμα», «Μογγολία», «πλημμύρα» και «Κένυα» -πάει καλά;
Αξίζει, όμως, να προσέξουμε μία διαφορά: ενώ τα τουβλάκια πάνε ένα μετά το άλλο, και οι χιονόμπαλες προκαλούν μεγεθυνόμενες αλλαγές, οι «πεταλούδες» προκαλούν αχανείς και ποικίλες αλλαγές.
Αφορούν χαοτικά συστήματα, όπως π.χ. ο καιρός.
ΜΙΛΑΜΕ, ΕΔΩ, ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥΣ αλλεπάλληλων διαδοχικών αλλαγών, διευρυνόμενων και χαοτικών, γιατί μάλλον δεν υπάρχει από αλλού ελπίδα μεγάλων ενάρετων αλλαγών στην κοινωνία μας.
Τα αδιέξοδά της, όλο και περισσότερο, πλησιάζουν στον κανόνα «μεγάλα καράβια, μεγάλες φουρτούνες». Και δεν υπάρχουν καν μεγάλοι καπετάνιοι.
Αν, πάλι, κάποιος οραματίζεται επαναστατικές εξεγέρσεις, αντί για επανάσταση μέσω μηχανισμών, μάλλον δεν έχει υπολογίσει ούτε τις δυνατότητες της προπαγάνδας, ούτε την ισχύ των κατασταλτικών μηχανισμών. Χώρια τα εγγενή προβλήματα συντονισμού εξεγέρσεων. Χώρια ποιός έχει κουράγιο για εξεγέρσεις σήμερα; Χρόνο;
ΟΙ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΣΧΟΛΙΑΖΟΥΜΕ, εδώ, είναι πολλαπλασιαστές ισχύος. Ένα τουβλάκι, ρίχνει πολλά τουβλάκια. Μιά χιονόμπαλα, προκαλεί χιονοστιβάδα. Μιά «πεταλούδα», προκαλεί «πλημμύρα». Ερώτημα για τολμηρούς: μπορούμε να κάνουμε κάτι ανάλογο, να σώσουμε την κατάσταση;
Προτεινόμενη απάντηση εκκίνησης: αν μη τι άλλο, να το δούμε.
Ας φαντασθούμε νοερά!, λοιπόν, το αντίστροφο του φαινομένου της πεταλούδας. Ας φαντασθούμε, δηλαδή, μία τεχνική όπου μπορεί να βρίσκει κανείς πού και πότε θα βάλει μία «πεταλούδα» να «πετάξει», ώστε να προκαλέσει «πλημμύρα» στην «Κένυά» του.
Προφανώς, κάτι τέτοιο έχει μία αυτονόητη προϋπόθεση: την άριστη γνώση του υποκείμενου χαοτικού συστήματος, των νόμων που το διέπουν. Δύσκολο, φυσικά. Αλλά, όποιος τα καταφέρει, έχει τη δυνατότητα να βάζει πεταλούδες να πετάνε και να προκαλεί πλημμύρες.
Ή, εν τέλει, έχει τη δυνατότητα να βρίσκει πού και πότε θα βάλει την «πεταλούδα» του να πετάξει, ώστε να προκαλέσει «πλημμύρα» εκεί που θέλει.
Στα λόγια φαίνεται απλό, αλλά έχει πολλά «αν» -σωστά;
ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙ ΑΠΛΑ, φρονώ, αν μιλάμε για «πεταλούδες» στην κοινωνία.
Ισχυρίζομαι το εξής: το ζητούμενο κρίσιμο σημείο αρχικής διαταραχής, συνεπώς και η κρίσιμη επαναστατική αλλαγή, δεν είναι έρευνα στο χάος, όπως με τις «πεταλούδες». Προσεγγίζεται φιλοσοφικά, με τον μεθοδικό προσδιορισμό του «απωτέρου αιτίου». Αν, δηλαδή, βρούμε τη ρίζα ενός κοινωνικού προβλήματος, η ενδεικνυόμενη αλλαγή προκύπτει μάλλον αβίαστα. Και η λύση είναι σίγουρη, ταχεία και οικονομική.
Η υπέρτερη γνώση που προϋποθέτει και εμπεριέχει, την καθιστά ασυγκράτητη. Αθέατη ή μη, είναι άπαιχτη.
ΠΡΟΣΟΧΗ ΟΜΩΣ: Στην ίδια φιλοσοφική προσέγγιση, θα προσδιορίζονταν όχι μόνον εναύσματα δημιουργικών επαναστάσεων, αλλά και καταστροφικών, όπως και απλώς αναδιανεμητικών. Πρόκειται για «δίκοπο μαχαίρι».
ΣΥΝΕΠΩΣ, Χρειάζεται να επινοήσουμε μία καίρια αλλαγή, που θα ήταν πολλαπλασιαστής ισχύος.
Ας είναι λ.χ. μία ιδέα, που θα ήταν τεχνολογικά σύγχρονη, που θα μεταδιδόταν απλά, που ταυτόχρονα θα υποστηριζόταν από τους νόμους του κέρδους, και που θα επηρέαζε θετικά την Κοινωνική Ηθική. Θα προέκυπτε κοσμογονία.
Στην εποχή μας, βεβαίως, κάτι τέτοιο χαρακτηρίζεται εκτός τόπου και χρόνου. Οπότε, να δούμε πρώτα πού μας βγάζουν οι λύσεις εντός τόπου και χρόνου...
Κόρινθος 14 Οκτωβρίου 2022
* Κώστας Τζαναβάρας
σύμβουλος μηχανικός - συγγραφέας
Αφήστε ένα σχόλιο