Header Ads

Η μαγεία της ετυμολογίας Φ.1777

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Λέξεις της επικαιρότητας - 79

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 
Καθηγητής Μουσικής



Όταν ένα τηλεοπτικό απόβλητο, ένα τηλεοπτικό σκουπίδι συναλλάσσεται με μια κυβέρνηση, και επομένως μπορεί να την εκβιάζει όποτε θέλει, τότε μιλάμε για σήψη. Μιλάμε για πολιτικό βόθρο, στον οποίο βυθίζεται ολοένα και περισσότερο η κατ’ ευφημισμόν δημοκρατία μας.

Σήψη και βόθρος , οι πρώτες μας λέξεις για σήμερα, που αναδίδουν μια απωθητική οσμή, όζουν, ζέχνουν, στην λαϊκή γλώσσα.

Η διαδρομή της σήψης είναι αρκετά μακρά και με αρκετές μεταπλάσεις. Έχει προέλθει από το ρήμα αδέω (εκ του αρν. α + δέω , δεύω = έχω ανάγκη, μου λείπει κάτι), που σημαίνει δεν έχω ανάγκη, δεν μου λείπει τίποτα, άρα, είμαι πλήρης. Εκ του ρήματος αυτού δημιουργήθηκε το επίρρημα άδην , που θα πει μέχρι πλησμονής, κόρου. Εκ των άδην+ρέω έχουμε τον αδρό (με δασεία), που σημαίνει τον πυκνό, τον παχύ, τον ωραίο, τον ώριμο. Με δ>θ ο αδρός γίνεται αθρός (=ώριμος) κι αν εμφανίσουμε και την δασεία γίνεται σ-αθρός , δηλαδή, σάπιος, νοσηρός, ασθενής, ώριμος, μιας και ο ώριμος είναι αυτός που σαπίζει πιο εύκολα. Με θ>π η λέξη γίνεται σαπρός , με το ίδιο νόημα. Με α>η έχουμε το ρήμα σήπω (=σαπίζω) και εξ αυτού την σήψη , που σημαίνει την σαπίλα, ένεκα πολλής ωριμότητος. Στο δημοτικό τραγούδι συναντάμε το ρήμα ως σέπομαι . «Μήλο αν σου στείλω σέπεται, τριαντάφυλλο μαδιέται, σταφύλι ξερογιάζεται, κυδώνι μαραγκιάζει..» , λέει ένα συγκλονιστικό ηπειρώτικο τραγούδι της ξενητειάς.

Οι περισσότεροι θα γνωρίζουν πως ο βόθρος είναι ένας βαθύς λάκκος, που πιο παληά λειτουργούσε ως υποδοχέας, ως αποθήκη των ανθρωπίνων περιττωμάτων, πριν ανακαλυφθεί η αποχέτευση. Η λέξη είναι παραφθορά του βάθους ( βάδος , εκ του βαδίζω , με δ>θ ), που χρησιμοποιείται αναλόγως του πώς μετράει κάποιος. Π.χ. λέμε το βάθος της στρατιωτικής φάλαγγας (κατά μήκος) αλλά και το βάθος του φαραγγιού (προς τα κάτω). Στην περίπτωσή μας ισχύει το δεύτερο. «Βυτίον βόθρου, ο αχόρταγος» ή «Βυτίον βόθρου, η μυροβόλος άνοιξις» ήταν μερικές ευρηματικές ταμπέλες, που αναγράφονταν στα βυτία που άδειαζαν τους βόθρους, για να δεχθούν νέα ..πραμάτεια!

Τι κάνει ο βόθρος; Όζει , ζέχνει !! Το όζω προέρχεται εκ της ρίζας εδ- , που ανευρίσκεται στον μέλλοντα του ρήματος εσθίω (=τρώγω, μέλ. έδομαι ) και «γέννησε» και την οδμή>οσμή , που δηλώνει κάτι που εισέρχεται στην μύτη, την μυρωδιά, την όσφρηση. Η οσμή με την σειρά της δημιούργησε το ρήμα όζω , που σημαίνει μυρίζω, τόσο επί ευωδίας όσο και επί δυσωδίας. Το ζέχνω είναι παραφθορά του ρήματος αχνίζω , με ουσιαστικό την άχνη (επιτατ. α + χνόος = τρίχες άγριου ζώου, πυκνό φύλλωμα), που σημαίνει κάθε τι το ελαφρό και λεπτό, που ανεβαίνει στην επιφάνεια.

Εν έτει 1992, ο Κων/νος Μητσοτάκης, πατέρας του σημερινού Πρωθυπουργού, είχε εκστομίσει την λέξη χαμαιτυπείο , χαρακτηρίζοντας το τηλεοπτικό κανάλι ΣΚΑΙ (ναι, καλά ακούσατε), με τον ιδιοκτήτη του οποίου (εξακολουθεί να είναι και σήμερα ιδιοκτήτης) ήταν τότε άσπονδος εχθρός. Το ότι σήμερα αποτελεί την φανατική ντουντούκα του γιου του, μάλλον είναι ασήμαντη λεπτομέρεια…

«Χαμαιτυπείον, η Βουλή» , θα μπορούσε κανείς να αναφωνήσει, παραφράζοντας την ατάκα του αειμνήστου, με τα όσα ντροπιαστικά συμβαίνουν μεταξύ των εκπροσώπων μας εκεί. Σύνθετη λέξη, εκ του χαμαί και του ηχομιμητικού ρήματος τύπτω (=χτυπώ, με ρίζα ταF- , για το οποίο έχει γίνει αναφορά και σε προηγούμενα άρθρα) και στην συγκεκριμένη περίπτωση εκ του τυπόω (=τυπώνω, πράξη που απαιτούσε «χτύπημα» των τυπογραφικών στοιχείων στο πιεστήριο). Η λέξη μάς έρχεται αυτούσια από την αρχαία ελληνική πραγματικότητα και συγκεκριμένα από το εύρημα των τότε εταίρων (πόρνες) να βρίσκουν πελάτες. Φορούσαν ειδικά διαμορφωμένα σανδάλια, που στην σόλα τους είχαν ανάγλυφα γραμμένη την προστακτική «έπου» (του ρήματος έπομαι =ακολουθώ), ακολούθα με, δηλαδή, ή είχαν γραμμένο το δικό τους όνομα. Οδηγούσαν δε όσους τις ακολουθούσαν σε …ειδικούς χώρους κλπ. κλπ. Μια τέτοια πόρνη λεγόταν και χαμαίτυπη . Το επίρρημα χαμαί ή χάμω προέρχεται εκ της γα>γη , με γ>χ . Άρα, το χαμαιτυπείο ήταν ο χώρος, όπου οι πόρνες χτυπούσαν τα πόδια τους στην γη, για να τυπωθεί στο χώμα η ερωτική πρόσκληση. Έκτοτε, η λέξη ταυτίστηκε με τα πορνεία αλλά και με χώρους όπου μαζεύονταν παραβάτες του νόμου ή κακοποιά στοιχεία. Ο καθένας μας ας κάνει αναγωγή στο σήμερα κι ας κάνει τους δικούς του συσχετισμούς και συνειρμούς.


* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας

Δεν υπάρχουν σχόλια