Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1698

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας -11

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Δεν ξέρω αν το έχετε αντιληφθεί αλλά αυτή η κατάσταση με τις παλινωδίες των «ταλέντων» που μας κυβερνούν και νοιάζονται για την υγεία μας μάς εξιτάρει τα μάλα. Το εξιτάρω είναι αντιδάνειο εκ της γαλλικής (ρήμα exciter) και σημαίνει παροτρύνω, διεγείρω και κατ’ επέκτασιν ενθουσιάζω. Κάπως αντίστοιχες έννοιες και γραφή έχει και στις άλλες λατινογενείς γλώσσες. Eccitare στα ιταλικά, exciter στα ισπανικά και exite στα αγγλικά. Η ρίζα του είναι το ελληνικό ρήμα κίω, που θα πει πορεύομαι, κινούμαι («νῶϊ δὲ ἄψορροι κίομεν κεκοτηότι θυμῷ..» Κι εμείς κινήσαμε πίσω με σπλάχνα χολωμένα…). Οι Λατίνοι πήραν το ρήμα αυτούσιο και πρόσθεσαν στην αρχή την πρόθεση εκ (ex+cio) κι έτσι το ρήμα πήρε την έννοια του εκκινώ. 

Κι αν εσύ δεν θέλεις, για παράδειγμα, να κολλήσεις θα σε …υποχρεώσει ο ιός, αν ανταμωθείτε; Σύμφωνα με τα λεγόμενα των ειδικών, είναι να μη σου τύχει. Ή θα βρέξει, δηλαδή, ή θα έχει καλό καιρό. Μάλλον μας θέλουν ρομποτάκια, να υπακούσουμε στα κελεύσματά τους, να μην αντιδρούμε, γιατί κινδυνεύουμε με αφανισμό. Ρομπότ (robot): ωραίο μηχάνημα! Κάνει τα πάντα και συμφέρει, αφού δεν έχει λαλιά, δεν διαμαρτύρεται ποτέ και δεν έχει κι απαιτήσεις. Είναι λέξη της τσεχικής γλώσσας και σημαίνει υπηρέτης. Αν σας πω πόσο μακρυά πάει η ρίζα του ρομπότ θα εκπλαγείτε! Πρόκειται για την πανάρχαια ελληνική λέξη έρεβος, εκ του ρήματος ερέφω (=στεγάζω, σκεπάζω), με παράγωγα την όρφνη (=το σκοτάδι της νύχτας), τον ορφανό (=ο στερημένος το φως), τον ορφνό (=ο μέλας), τον Ορφέα και την οροφή (=το σκέπασμα που εμποδίζει τον ήλιο να εισέλθει). Η λατινική λέξη orbus (=ορφός, ο στερημένος το φως) έδωσε την έννοια της εργασίας (Arbeit) στην γερμανική, υπό την έννοια πως ο ορφανός πρέπει να εργαστεί (Arbeiten) για να ζήσει. 

Με λίγα λόγια, κατά τους φωστήρες μας, πρέπει πάντοτε να είμαστε σε θέση να αποδείξουμε πως δεν είμαστε ελέφαντες. Ο ελέφας: Το καλοκάγαθο αυτό γιγαντόσωμο θηλαστικό, του οποίου το όνομα υπάρχει σχεδόν αυτούσιο σε όλες τις γλώσσες και του οποίου η ρίζα ανάγεται στην …Γραμμική Β΄! Το περιμένατε; Μάλλον όχι. Λένε πολλοί πώς η λέξη δεν είναι ελληνική, αφού δεν υπήρχαν ελέφαντες στην ελληνική γη. Ο μεγάλος όμως Έλληνας αρχαιολόγος, Άρης Πουλιανός, έχει με αδιάσειστα στοιχεία αποδείξει πως τα συγκεκριμένα ζώα υπήρχαν στο ελλαδικό χώρο εδώ και εκατομμύρια χρόνια. Η λέξη ετυμολογείται εκ του ρήματος ελεφαίρω-ομαι (=καταπατώ, καταστρέφω, εξαπατώ) κι αυτό με την σειρά του από το όνομα του Ελεφήνορος (ελεφαίρω+ανήρ), του γενναίου αρχηγού των Αβάντων, απογόνου του θεού Άρεως και υιού του Χαλκώδοντος. Η λέξη περιγράφει την εντύπωση που έκανε στον αρχαίο ονοματοθέτη η εικόνα του μεγαλόσωμου ζώου, να περνά, δηλαδή, και να καταπατά, να καταστρέφει τα πάντα στο πέρασμά του. Στις πινακίδες της Γραμμικής Β΄ κλίνεται όπως ακριβώς σήμερα: Ερε-πα, ε-ρε-πα-το (ελέφας, ελέφαντος). Αν όντως είχαμε λίγη απ’ την δύναμη του ελέφαντα, μαύρο φίδι που θα τους έτρωγε. 

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας