Header Ads

Η μαγεία της ετυμολογίας!... φ.1674








Ετυμολογικές Προσεγγίσεις...




 Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης  * 


Εν όψει των εορτών η στήλη θα επικεντρωθεί σε επίκαιρα θέματα, πιθανόν ξεφεύγοντας λίγο από τον καθαρά ετυμολογικό της χαρακτήρα, ανιχνεύοντας και παραμέτρους ίσως όχι πολύ γνωστές σε πολλούς. Καλές γιορτές σε όλους!

 Ειρεσιώνη
Τα αρχαιότερα ελληνικά κάλαντα

   Η συνήθεια να ψάλλονται τα κάλαντα, παραμονές μεγάλων εορτών δεν είναι τωρινή. Οι αρχαίοι ημών πρόγονοι είχαν γεμίσει την ζωή τους με κάθε δραστηριότητα και κυρίως με κάθε ομορφιά, που απέπνεε από την αγάπη και την λατρεία που επεδείκνυαν στην ζωοδότρα φύση.
   Έτσι, λοιπόν, και σήμερα και παληά, προάγγελοι της καλής χρονιάς είναι τα παιδιά που λένε τα κάλαντα.
   Τα αρχαιότερα κάλαντα που έχουν σωθεί είναι αυτά που έψαλλε ο ίδιος ο Όμηρος. Στο Λεξικό «Σουΐδα» υπάρχουν πολλές πληροφορίες, που μιλάνε για τον διάσημο ποιητή της αρχαιότητος πώς πέρναγε τους χειμώνες του στην Σάμο. Μαζί με παιδιά που τον οδηγούσαν, γιατί ο ίδιος ήταν τυφλός, πήγαιναν στα σπίτια των επιφανών του νησιού, τραγουδώντας κάλαντα, που τα έλεγαν ειρεσιώνη. 
Η ειρεσιώνη, όμως,  ήταν ένα κλαδί ελιάς ή δάφνης, που το είχαν στολισμένο με κάθε είδους αποξηραμένους καρπούς της γης και γύρω-γύρω το είχαν τυλίξει με μαλλί. Άλλες πληροφορίες λένε πως η ειρεσιώνη ήταν μιας μορφής θυσία, για να αποτραπεί κάποιος λοιμός ή «αφορία» της γης, όπως χαρακτηριστικά παρατίθεται στο κείμενο, ως αντίθετο της «ευφορίας». Η ειρεσιώνη επίσης σηματοδοτούσε την έναρξη της καρποφορίας τής γης.
   Αν παρατηρήσουμε το τι περίπου έλεγε ο Όμηρος στην Σάμο με την δική του ειρεσιώνη και το τι λένε τα παραδοσιακά ελληνικά κάλαντα θα βρούμε μεγάλες ομοιότητες. Σε ελεύθερη μετάφραση αυτά του Ομήρου:

Στ’ αρχοντικό εμπήκαμε μεγάλου νοικοκύρη,με λόγο που ’χει πέραση και μ’ αγαθά περίσσια.Ανοίξτε πόρτες διάπλατα να μπουν μεγάλα πλούτη,
μαζί κι η θαλερή χαρά κι η βλογημένη ειρήνη.Γιομάτοι νάν’ οι πίθοι σας, πολλά τα ζυμωτά σας,κι ο κριθαρένιος ο χυλός με το πολύ σουσάμι.Νύφη για το μοναχογιό να κάτσει τραγουδώνταςστ’ αμάξι που το σέρνουνε τα δυνατά μουλάρια,να ’ρθεί σ’ αυτό το σπιτικό να ’φαίνει τα προικιά της.Κάθε χρονιά θε να ’ρχομαι κι εγώ σαν χελιδόνι.Μα φέρε γρήγορα λοιπόν ό,τι είναι να μας δώσεις,γιατί αλλιώς θα φύγουμε, δεν θα ξημερωθούμε».


   Ανατρέχοντας στα δικά μας παραδοσιακά κάλαντα ανιχνεύουμε περίπου τις ίδιες ευχές, τα ίδια παινέματα, για αυγάτισμα αγαθών, για μακροημέρευση, γενικώς για καλό μέσα στο σπιτικό.

«Αφέντη μου πεντάφεντε, πέντε φορές αφέντη, αφέντη μου ευγενικέ, που ’χεις μεγάλη χάρη… όσ’ άστρα έχει ο ουρανός και φύλλ’ από τα δέντρα, τόσα καλά να δώσ’ ο Θιός, ιδώ που τραγουδάμι…».

Πολλές και καλές είναι επίσης οι ευχές που δίνονται στην κυρά του σπιτιού:
«Κυρά καμαροτράχηλη και φεγγαρομαγούλα, απου τον έχεις τον υγυιό τον πουλιοκανακάρη…»
«κυρά λιγνή, κυρά ψηλή, κυρά γαϊτανοφρύδα, κυρά μου όντα στολίζεσαι να πας την εκκλησιά σου, βάνεις τον ήλιο πρόσωπο και το φεγγάρι αγκάλη και τον καθάριο αυγερινό τον βάνεις δαχτυλίδι…».

Και κάτι τελευταίο: Είναι προφανές πως η ειρεσιώνη είναι η ρίζα του εθίμου του στολισμού του χριστουγεννιάτικου δέντρου. Σίγουρα πάντως δεν είναι η Γερμανία, μιας και εκεί δεν ευδοκιμούν οι καρποί που ήταν κρεμασμένοι στην ειρεσιώνη, ομοιώματα των οποίων κρεμάμε ακόμα και σήμερα με την μορφή μπάλας.


* Ο κ. Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Διευθυντής Χορωδίας.





  

  


Δεν υπάρχουν σχόλια