Είναι, λοιπόν, σεξιστής ο Όμηρος; Φ.1774
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ
ΜΠΑΙΝΟΝΤΑΣ ΠΙΑ στο νέο έτος, τίθεται η γέφυραερώτηση του τίτλου, προκειμένου να προσανατολισθούμε σε κάποια ανακεφαλαίωση αυτής της πρώτης σειράς άρθρων περί Νέου/Κορινθιακού Ομηρισμού -πάντα από τη ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ.
Το πρώτο θέμα μας, θυμίζω, είναι οι γυναικοκτονίες. Ευρύτερα, οι σχέσεις των δύο φύλων. Και η προσέγγιση του ζητήματος στα Ομηρικά Έπη.
ΠΡΟ ΕΤΟΥΣ, λοιπόν, είχε κερδίσει φευγαλέα τα φώτα της δημοσιότητας μία καθηγήτρια σχολείου στην Αμερική. Ξιφουλκούσε κατά του «σεξιστή» Ομήρου, και απέκλειε τη διδασκαλία του. Απεφάνθη μάλιστα δημοσίως: «Ο Όμηρος είναι σκουπίδι».
Κάποιος που αγνοεί γνωστές απόψεις νεομοντερνιστών, θα πίστευε ότι επρόκειτο για είδηση-φάρσα.
Αλλά το είχε δημοσιεύσει η έγκυρη Wall Street Journal.
ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ, είναι τί απάντηση αρμόζει. Η τρέχουσα στάση, είναι κάτι μεταξύ περιφρόνησης και αμηχανίας. Η περιφρόνηση, μέχρις ενός σημείου, είναι δικαιολογημένη: δεν έχει ανάγκη υπεράσπισης ο Θεμελιωτής του Πολιτισμού μας. Και εκτίθεται άσχημα όποιος δεν το γνωρίζει ή το αμφισβητεί.
Η αμηχανία, όμως, έχει βάση ουσίας. Αν αποφασίζαμε να απαντήσουμε, δηλαδή, ΤΙ θα απαντούσαμε; Δεν είναι απλό θέμα να προσπερνάει κανείς τη συμπεριφορά του Αχιλλέα απέναντι στη Βρισηίδα, ή του Δία απέναντι στην Ήρα. Ποιά θα πειθόταν ότι επαρκεί ο απόλυτος τζέντλεμαν Οδυσσέας για να κλείσει το θέμα;
Κάπως έτσι, μία πρώτη απάντηση από ορισμένες, κάθε άλλο παρά εθνομηδενίστριες ή αμόρφωτες, ήταν «Σώπα καλέ...» ...
Εκεί βρίσκεται το θέμα, κι ας το βάλουμε σε μία σειρά.
ΕΝ ΟΛΙΓΟΙΣ, τί είδαμε στη σειρά άρθρων μας.
Είδαμε απαράδεκτες συμπεριφορές ομηρικών ηρώων απέναντι σε ομηρικές ηρωίδες, αλλά και απολύτως παραδεκτές -με υπόδειγμα τον Οδυσσέα. Είδαμε, επίσης, απαράδεκτες συμπεριφορές ομηρικών ηρώων με εξουσία απέναντι σε ομηρικές ηρωίδες, αλλά και απολύτως παραδεκτές -με υπόδειγμα πάλι τον Οδυσσέα.
Και συμπεράναμε ότι η ιδιότητα του άνδρα, όπως και του άνδρα με εξουσία, είναι ίσως αναγκαία συνθήκη απαράδεκτης συμπεριφοράς σε γυναίκα, αλλά σίγουρα όχι ικανή. Δεν είναι όλοι οι άνδρες ίδιοι -το νόημα.
Στη συνέχεια, εντοπίσαμε την υπερπροστατευτική συμπεριφορά της Θέτιδας, προς τον αρχιπολεμιστή γιό της Αχιλλέα. Τον οποίο αρχιπολεμιστή γιό της βρήκαμε -εμμέσως πλην σαφώς- κατηγορούμενο από τον ποιητή για κάτι-σανγυναικοκτονία.
Αντιθέτως, είδαμε ότι ο πολυμήχανος Οδυσσέας, ο απόλυτος τζέντλεμαν, είχε άψογη σχέση με τη μητέρα του Αντίκλεια. Το ίδιο και ο γιός του Τηλέμαχος με τη μητέρα του Πηνελόπη.
ΤΙΘΕΝΤΑΙ, φρονώ, τρία διαδοχικά θέματα. Αφορούν την τεχνική του Ομήρου, την ασάφεια ως προς τον όρο σεξισμός, και την εστία του προβλήματος όπως υποδεικνύεται ποιητικά.
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ, πρώτον, είδαμε ότι ο Όμηρος αποδίδει το ΤΙ ΚΑΝΕΙ ο άνθρωπος. Αποφεύγει να υποδείξει ρητώς ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ να κάνει ο άνθρωπος. Στα πλαίσια αυτά, αποδίδει τις παραδεκτές συμπεριφορές αλλά και τις απαράδεκτες. Αυτό χαρακτήρισα «Υψηλή παιδαγωγική τεχνική». Κι αυτή η Παιδαγωγική έπλασε έναν εξόχως ηθικό λαό -τον Ελληνικό.
Εκείνοι που τον κατηγορούν για σεξισμό, πολύ απλά, δεν συνηθίζουν μία τέτοια Παιδαγωγική. Δεν συνηθίζουν να αποδίδουν όλη τη γκάμα συμπεριφορών, πόσο μάλλον ασχολίαστη.
Άρα, αν μη τι άλλο, θα έστεκε να τον κατηγορούν για την παιδαγωγική του μέθοδο, παρά για σεξισμό.
Αντιθέτως: Κρίνοντας από τον χρόνο που έζησε ο εθνικός μας ποιητής, από τις αντίστοιχες συνθήκες που αποκαλύπτει, από τον τρόπο που ανέδειξε το πρόβλημα, όπως και από το βάθος της προσέγγισής του, θα διετύπωνα απάντηση ούτω πώς: Ο ίδιος ο Όμηρος, είναι ο πρώτος και ο απόλυτος αντι-σεξιστής.
Σίγουρα, όμως, δεν ταιριάζουν ταμπέλες του συρμού στον απόλυτο ποιητή.
Ας συγχωρεθεί η ιεροσυλία εργασίας. Απολογούμαι: Κάπως πρέπει να υποδειχθούν στις -κατά δήλωσή τους!- αντισεξίστριες ο θρήνος της Βρισηίδας αλλά και το περίτεχνα καταχωνιασμένο «Μα να μιλήσω θέλω» της Ελένης.
Η ΑΣΑΦΕΙΑ, δεύτερον, έγκειται στο ότι δυσκολεύεται κανείς να αποσπάσει μία σαφή απάντηση στην απλή ερώτηση: τί είναι σεξισμός; Πρόβλημα υπάρχει, αλλά ποιό είναι ΑΚΡΙΒΩΣ το πρόβλημα;
Ή, πιό απλά, είναι άραγε σεξισμός να ανοίγεις την πόρτα στην κυρία που συνοδεύεις; Ένα κατάματο βλέμμα, σε ώρα επιδέξιου χειροφιλήματος, είναι σεξουαλική παρενόχληση; Να το τερματίσουμε: υπάρχει σεξιστική στάση στο «κρεβάτι»;
Κάπου εκεί, ανακαλύπτει κανείς ότι δεν είναι και τόσο κοινά αποδεκτό ότι η διάκριση μεταξύ των δύο φύλων, είναι ό,τι πιό φυσιολογικό στο μάταιο τούτο κόσμο. Μέχρις ενός σημείου, βεβαίως.
Ακριβώς αυτό το «σημείο», μεταξύ άλλων, αναζητεί κανείς στον Ομηρικό Μύθο.
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΣΤΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ, τρίτον, υπάρχουν στα Έπη παραστάσεις που οδηγούν τη σκέψη στα αίτια απαράδεκτων συμπεριφορών, αλλά και στο γενεσιουργό αίτιο.
Το συμπέρασμα είναι αβίαστο: ο ποιητής υπαινίσσεται συσχέτιση της συμπεριφοράς του γιού με την υπερπροστασία του από τη μητέρα του. Υπογραμμίζω το «υπαινίσσεται», καθώς προφανώς! ένας μύθος δεν μπορεί να κάνει κάτι παραπάνω. Είναι εκ προοιμίου αδύνατον να αποδείξει ο,τιδήποτε.
ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΝΑ ‘ΧΕΙ, αξίζει να εμβαθύνει κανείς στον ομηρικό υπαινιγμό.
Η επιστήμη της Κοινωνιολογίας, άλλωστε, έχει εντοπίσει ως βασικό κοινωνικό πρόβλημα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας τη σχέση μάνας-γιού.
Αλλά είναι και η ώρα να δούμε κάτι τραγικό: αυτό το βασικό κοινωνικό πρόβλημα είναι ταυτόχρονα και βασικό κοινωνικό πλεονέκτημα του ελληνισμού.
ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΡΑΚΤΕΟΥ, κατά την Ομηρική Παιδαγωγική, όπως την προσεγγίζω, αρκεί να προβληματισθεί ο αναγνώστης, καθώς αναγνωρίζει και προσέχει συμπεριφορές. Κι αν διαπιστώνει ίδια προβλήματα, με ίδιες αιτίες, και μετά από τρεις χιλιετίες, αυτό σημαίνει πολλά για εμάς. Σωστά;
Η ΓΕΝΙΚΗ ΙΔΕΑ, πάντως, έχει να κάνει με τη μέθοδο επίλυσης προβλημάτων.
Μιλώντας για τις γυναικοκτονίες, υπάρχει στην επικαιρότητα η στάση της κατακραυγής, των προσαρμογών της νομοθεσίας, της παραδειγματικής τιμωρίας. Καλή διαδικτυακή φίλη, μάλιστα, καυτηρίασε την «παντός ειδους κακοποίηση» και τη «βδελυρότερη όλων δεύτερη θυματοποίηση του κάθε θύματος».
Η άλλη στάση απέναντι στο πρόβλημα, χωρίς να ανταγωνίζεται -κάθε άλλο!την ακολουθούμενη, είναι η επίλυση του προβλήματος μέσω του εντοπισμού της γενεσιουργού αιτίας.
ΜΙΑ ΤΕΤΟΙΑ ΛΥΣΗ, μπορεί να χαρακτηρισθεί κομψή.
Βασίζεται σε πλήρη και διεξοδικό συλλογισμό, πρόσφορο σε λογικό έλεγχο. Ο συλλογισμός, καταλήγει σε απλή και σαφή αιτιολόγηση. Δίνει λύση και σωστή και γρήγορη και οικονομική.
Η κομψή λύση, ξεχωρίζει από τις άλλες «όπως η μύγα μέσα στο γάλα». Παραφράζοντας γνωστό απόφθεγμα, μάλιστα, προτείνω: «Σε ένα περίπλοκο πρόβλημα, η λύση είναι κομψή. Αν δεν είναι κομψή, δεν είναι λύση.» ΚΟΜΨΕΣ ΛΥΣΕΙΣ, αποφεύγονται σήμερα. Κομψή ήταν και η λύση του Σολομώντα, που ούτε καν διανοείται να βρει η σύγχρονη Τεχνητή Νοημοσύνη, έστω εκ των υστέρων. Στην Ιστορία μας, από το Δούρειο Ίππο, μέχρι τη Σαλαμίνα και τα Δερβενάκια, έχουν δοθεί πάμπολλες φορές κομψές λύσεις.
ΕΡΩΤΗΣΗ ΚΡΙΣΕΩΣ:
Γιατί όχι και τώρα;
Διμηνιό 7 Ιανουαρίου 2022
Είναι, λοιπόν, σεξιστής ο Όμηρος;
Γράφει ο Κώστας Τζαναβάρας *
ΜΠΑΙΝΟΝΤΑΣ ΠΙΑ στο νέο έτος, τίθεται η γέφυραερώτηση του τίτλου, προκειμένου να προσανατολισθούμε σε κάποια ανακεφαλαίωση αυτής της πρώτης σειράς άρθρων περί Νέου/Κορινθιακού Ομηρισμού -πάντα από τη ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ.
Το πρώτο θέμα μας, θυμίζω, είναι οι γυναικοκτονίες. Ευρύτερα, οι σχέσεις των δύο φύλων. Και η προσέγγιση του ζητήματος στα Ομηρικά Έπη.
ΠΡΟ ΕΤΟΥΣ, λοιπόν, είχε κερδίσει φευγαλέα τα φώτα της δημοσιότητας μία καθηγήτρια σχολείου στην Αμερική. Ξιφουλκούσε κατά του «σεξιστή» Ομήρου, και απέκλειε τη διδασκαλία του. Απεφάνθη μάλιστα δημοσίως: «Ο Όμηρος είναι σκουπίδι».
Κάποιος που αγνοεί γνωστές απόψεις νεομοντερνιστών, θα πίστευε ότι επρόκειτο για είδηση-φάρσα.
Αλλά το είχε δημοσιεύσει η έγκυρη Wall Street Journal.
ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΠΟΥ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ, είναι τί απάντηση αρμόζει. Η τρέχουσα στάση, είναι κάτι μεταξύ περιφρόνησης και αμηχανίας. Η περιφρόνηση, μέχρις ενός σημείου, είναι δικαιολογημένη: δεν έχει ανάγκη υπεράσπισης ο Θεμελιωτής του Πολιτισμού μας. Και εκτίθεται άσχημα όποιος δεν το γνωρίζει ή το αμφισβητεί.
Η αμηχανία, όμως, έχει βάση ουσίας. Αν αποφασίζαμε να απαντήσουμε, δηλαδή, ΤΙ θα απαντούσαμε; Δεν είναι απλό θέμα να προσπερνάει κανείς τη συμπεριφορά του Αχιλλέα απέναντι στη Βρισηίδα, ή του Δία απέναντι στην Ήρα. Ποιά θα πειθόταν ότι επαρκεί ο απόλυτος τζέντλεμαν Οδυσσέας για να κλείσει το θέμα;
Κάπως έτσι, μία πρώτη απάντηση από ορισμένες, κάθε άλλο παρά εθνομηδενίστριες ή αμόρφωτες, ήταν «Σώπα καλέ...» ...
Εκεί βρίσκεται το θέμα, κι ας το βάλουμε σε μία σειρά.
ΕΝ ΟΛΙΓΟΙΣ, τί είδαμε στη σειρά άρθρων μας.
Είδαμε απαράδεκτες συμπεριφορές ομηρικών ηρώων απέναντι σε ομηρικές ηρωίδες, αλλά και απολύτως παραδεκτές -με υπόδειγμα τον Οδυσσέα. Είδαμε, επίσης, απαράδεκτες συμπεριφορές ομηρικών ηρώων με εξουσία απέναντι σε ομηρικές ηρωίδες, αλλά και απολύτως παραδεκτές -με υπόδειγμα πάλι τον Οδυσσέα.
Και συμπεράναμε ότι η ιδιότητα του άνδρα, όπως και του άνδρα με εξουσία, είναι ίσως αναγκαία συνθήκη απαράδεκτης συμπεριφοράς σε γυναίκα, αλλά σίγουρα όχι ικανή. Δεν είναι όλοι οι άνδρες ίδιοι -το νόημα.
Στη συνέχεια, εντοπίσαμε την υπερπροστατευτική συμπεριφορά της Θέτιδας, προς τον αρχιπολεμιστή γιό της Αχιλλέα. Τον οποίο αρχιπολεμιστή γιό της βρήκαμε -εμμέσως πλην σαφώς- κατηγορούμενο από τον ποιητή για κάτι-σανγυναικοκτονία.
Αντιθέτως, είδαμε ότι ο πολυμήχανος Οδυσσέας, ο απόλυτος τζέντλεμαν, είχε άψογη σχέση με τη μητέρα του Αντίκλεια. Το ίδιο και ο γιός του Τηλέμαχος με τη μητέρα του Πηνελόπη.
ΤΙΘΕΝΤΑΙ, φρονώ, τρία διαδοχικά θέματα. Αφορούν την τεχνική του Ομήρου, την ασάφεια ως προς τον όρο σεξισμός, και την εστία του προβλήματος όπως υποδεικνύεται ποιητικά.
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ, πρώτον, είδαμε ότι ο Όμηρος αποδίδει το ΤΙ ΚΑΝΕΙ ο άνθρωπος. Αποφεύγει να υποδείξει ρητώς ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ να κάνει ο άνθρωπος. Στα πλαίσια αυτά, αποδίδει τις παραδεκτές συμπεριφορές αλλά και τις απαράδεκτες. Αυτό χαρακτήρισα «Υψηλή παιδαγωγική τεχνική». Κι αυτή η Παιδαγωγική έπλασε έναν εξόχως ηθικό λαό -τον Ελληνικό.
Εκείνοι που τον κατηγορούν για σεξισμό, πολύ απλά, δεν συνηθίζουν μία τέτοια Παιδαγωγική. Δεν συνηθίζουν να αποδίδουν όλη τη γκάμα συμπεριφορών, πόσο μάλλον ασχολίαστη.
Άρα, αν μη τι άλλο, θα έστεκε να τον κατηγορούν για την παιδαγωγική του μέθοδο, παρά για σεξισμό.
Αντιθέτως: Κρίνοντας από τον χρόνο που έζησε ο εθνικός μας ποιητής, από τις αντίστοιχες συνθήκες που αποκαλύπτει, από τον τρόπο που ανέδειξε το πρόβλημα, όπως και από το βάθος της προσέγγισής του, θα διετύπωνα απάντηση ούτω πώς: Ο ίδιος ο Όμηρος, είναι ο πρώτος και ο απόλυτος αντι-σεξιστής.
Σίγουρα, όμως, δεν ταιριάζουν ταμπέλες του συρμού στον απόλυτο ποιητή.
Ας συγχωρεθεί η ιεροσυλία εργασίας. Απολογούμαι: Κάπως πρέπει να υποδειχθούν στις -κατά δήλωσή τους!- αντισεξίστριες ο θρήνος της Βρισηίδας αλλά και το περίτεχνα καταχωνιασμένο «Μα να μιλήσω θέλω» της Ελένης.
Η ΑΣΑΦΕΙΑ, δεύτερον, έγκειται στο ότι δυσκολεύεται κανείς να αποσπάσει μία σαφή απάντηση στην απλή ερώτηση: τί είναι σεξισμός; Πρόβλημα υπάρχει, αλλά ποιό είναι ΑΚΡΙΒΩΣ το πρόβλημα;
Ή, πιό απλά, είναι άραγε σεξισμός να ανοίγεις την πόρτα στην κυρία που συνοδεύεις; Ένα κατάματο βλέμμα, σε ώρα επιδέξιου χειροφιλήματος, είναι σεξουαλική παρενόχληση; Να το τερματίσουμε: υπάρχει σεξιστική στάση στο «κρεβάτι»;
Κάπου εκεί, ανακαλύπτει κανείς ότι δεν είναι και τόσο κοινά αποδεκτό ότι η διάκριση μεταξύ των δύο φύλων, είναι ό,τι πιό φυσιολογικό στο μάταιο τούτο κόσμο. Μέχρις ενός σημείου, βεβαίως.
Ακριβώς αυτό το «σημείο», μεταξύ άλλων, αναζητεί κανείς στον Ομηρικό Μύθο.
ΩΣ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΣΤΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ, τρίτον, υπάρχουν στα Έπη παραστάσεις που οδηγούν τη σκέψη στα αίτια απαράδεκτων συμπεριφορών, αλλά και στο γενεσιουργό αίτιο.
Το συμπέρασμα είναι αβίαστο: ο ποιητής υπαινίσσεται συσχέτιση της συμπεριφοράς του γιού με την υπερπροστασία του από τη μητέρα του. Υπογραμμίζω το «υπαινίσσεται», καθώς προφανώς! ένας μύθος δεν μπορεί να κάνει κάτι παραπάνω. Είναι εκ προοιμίου αδύνατον να αποδείξει ο,τιδήποτε.
ΟΠΩΣ ΚΑΙ ΝΑ ‘ΧΕΙ, αξίζει να εμβαθύνει κανείς στον ομηρικό υπαινιγμό.
Η επιστήμη της Κοινωνιολογίας, άλλωστε, έχει εντοπίσει ως βασικό κοινωνικό πρόβλημα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας τη σχέση μάνας-γιού.
Αλλά είναι και η ώρα να δούμε κάτι τραγικό: αυτό το βασικό κοινωνικό πρόβλημα είναι ταυτόχρονα και βασικό κοινωνικό πλεονέκτημα του ελληνισμού.
ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΡΑΚΤΕΟΥ, κατά την Ομηρική Παιδαγωγική, όπως την προσεγγίζω, αρκεί να προβληματισθεί ο αναγνώστης, καθώς αναγνωρίζει και προσέχει συμπεριφορές. Κι αν διαπιστώνει ίδια προβλήματα, με ίδιες αιτίες, και μετά από τρεις χιλιετίες, αυτό σημαίνει πολλά για εμάς. Σωστά;
Η ΓΕΝΙΚΗ ΙΔΕΑ, πάντως, έχει να κάνει με τη μέθοδο επίλυσης προβλημάτων.
Μιλώντας για τις γυναικοκτονίες, υπάρχει στην επικαιρότητα η στάση της κατακραυγής, των προσαρμογών της νομοθεσίας, της παραδειγματικής τιμωρίας. Καλή διαδικτυακή φίλη, μάλιστα, καυτηρίασε την «παντός ειδους κακοποίηση» και τη «βδελυρότερη όλων δεύτερη θυματοποίηση του κάθε θύματος».
Η άλλη στάση απέναντι στο πρόβλημα, χωρίς να ανταγωνίζεται -κάθε άλλο!την ακολουθούμενη, είναι η επίλυση του προβλήματος μέσω του εντοπισμού της γενεσιουργού αιτίας.
ΜΙΑ ΤΕΤΟΙΑ ΛΥΣΗ, μπορεί να χαρακτηρισθεί κομψή.
Βασίζεται σε πλήρη και διεξοδικό συλλογισμό, πρόσφορο σε λογικό έλεγχο. Ο συλλογισμός, καταλήγει σε απλή και σαφή αιτιολόγηση. Δίνει λύση και σωστή και γρήγορη και οικονομική.
Η κομψή λύση, ξεχωρίζει από τις άλλες «όπως η μύγα μέσα στο γάλα». Παραφράζοντας γνωστό απόφθεγμα, μάλιστα, προτείνω: «Σε ένα περίπλοκο πρόβλημα, η λύση είναι κομψή. Αν δεν είναι κομψή, δεν είναι λύση.» ΚΟΜΨΕΣ ΛΥΣΕΙΣ, αποφεύγονται σήμερα. Κομψή ήταν και η λύση του Σολομώντα, που ούτε καν διανοείται να βρει η σύγχρονη Τεχνητή Νοημοσύνη, έστω εκ των υστέρων. Στην Ιστορία μας, από το Δούρειο Ίππο, μέχρι τη Σαλαμίνα και τα Δερβενάκια, έχουν δοθεί πάμπολλες φορές κομψές λύσεις.
ΕΡΩΤΗΣΗ ΚΡΙΣΕΩΣ:
Γιατί όχι και τώρα;
Διμηνιό 7 Ιανουαρίου 2022
* Ο Κώστας Τζαναβάρας Α.Τ.Μ. – Ε.Μ.Π., σύμβουλος μηχανικός και μελετητής δημοσίων έργων, πάροχος γενικών τεχνικών και επιστημονικών συμβουλών, ktzanavaras@ otenet.gr.
Αφήστε ένα σχόλιο