Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1712

 

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 24

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Μιας και στο προηγούμενο φύλλο είχα ασχοληθεί με ένα από τα φετεινά τηλεοπτικά σκουπίδια, είπα να συμπληρώσω το καρέ και να σχολιάσω και το έτερο: Bachelor. Είκοσι …αρσακειάδες να την πέφτουν λυσσωδώς σε ένα αρρενωπό αγόρι, αποφοίτου της …θεολογικής αυτό! Το θέμα είναι πως το εν λόγω «παιχνίδι» και το concept του (το σπικάρουμε και το ξένο, αμ πώς;) ξευτιλίζουν την ετυμολογία του, που είναι ο μέγιστος των Ελλήνων θεών, Βάκχος Διόνυσος. Ο Βάκχος προέρχεται από τον ίακχο, την ιαχή, που δεν είναι του παρόντος να αναλύσουμε. Ο Βάκχος έδωσε το όνομά του στις Βακχίδες ή αλλοιώς μαινάδες (οι άγαμες νύμφες, που αποτελούσαν την συνοδεία του Διονύσου) αλλά και στο φυτό βάκχαρις, το οποίο με την σειρά του μας έδωσε το γνωστό μπαχάρι, που το πουλάει ο μπακάλης αλλά και το μπάχαλο, εκ του ρήματος βάζω, που θα πει ομιλώ, φωνάζω (ίδε βαζούρα ή βαβούρα). Ολα εκ της ίδιας ετυμολογίας. Οι Λατίνοι είπαν το φυτό baccalis laurus (η δάφνη του Βάκχου) κι από κει πέρασε στην Γαλλική ως bachelier, που σημαίνει τον τελειόφοιτο αλλά και τον άγαμο, τον εργένη. Οι Ιταλοί λένε baccelliere, οι Ισπανοί bachiller και οι Αγγλοι bachelor (εξ ου και το όνομα του παιχνιδιού). Από την ίδια ρίζα όμως οι Γάλλοι έχουν ονομάσει την άσεμνο γυναίκα bacchante, οι Ιταλοί baccante, οι Ισπανοί bacante, οι Αγγλοι bacchante και οι Γερμανοί Bacchantine. Συνεχίζουμε με άλλες λέξεις, εκ της ίδιας ρίζας, που σημαίνουν το γύναιο, την απορριπτέα για τα ήθη της γυναίκα. Οι Γάλλοι την λένε bagasse, οι Ιταλοί bagascia και οι Ισπανοί bagassa. Βρε, την …μπαγάσω! Να κι άλλο αντιδάνειο, πολύ κοινό στην νεοελληνική. Και να τελειώναμε εδώ! Εχει κι άλλα ο μπαξές. Τις αποσκευές οι Γάλλοι τις λένε bagages, οι Ιταλοί bagagli, οι Ισπανοί bagaje, οι Αγγλοι baggage και οι Γερμανοί Bagage. Κι εδώ η ρίζα τους είναι η ίδια, υπό την έννοια ότι η αρχαία σημασία τους ήταν απόρριμμα, όπως η απορριπτέα για τα ήθη της γυναίκα. Ανακεφαλαιώνοντας, λοιπόν, θα λέγαμε πως σ’ αυτό το τηλεοπτικό «παιχνίδι» ανακυκλώνονται ή πρωταγωνιστούν, αν προτιμάτε, άγαμες …κόρες-γύναια, που ψάχνουν να …αποκατασταθούν μέσω ενός τελειόφοιτου εργένικου …ανδρωτού (δικής μου εμπνεύσεως, κατά το γύναιο) κι όλοι μαζί συνιστούν σκουπίδια, που πρέπει, αν μη τι άλλο, να απορριφθούν από την καθημερινή μας ζωή, γιατί διαφορετικά θα ζέχνουμε κι εμείς μαζί τους.

Το άλλο μείζον (ένα από τα πολλά μείζονα) θέμα της επικαιρότητος είναι τα ξαφνικά πάρε-δώσε με τους …ευγενείς γείτονές μας, τους Τούρκους, που ούτε το όνομά τους δεν μπόρεσαν να δημιουργήσουν μόνοι τους και κακοποίησαν ελληνική λέξη για να αυτοπροσδιοριστούν. Το όνομά τους μάλιστα ξενιστί (Turkey) σημαίνει την γαλοπούλα; Ποια η σχέση όμως των Τούρκων με την γαλοπούλα; Η ετυμολογία της λέξης είναι η tulga (τυλιχτάρι κεφαλής, τουρμπάνι, κεφαλοκάλυμμα των Τούρκων ηγεμόνων). Αυτό με την σειρά του προέρχεται εκ της τύλης (=εξόγκωμα, στρογγυλό προσκεφάλι). Αρα, τύλη>τύλα>tu lga>turga>turgi>Τούρκοι>turk ey, η γαλοπούλα, από το λειρί της, το λοφίο της.

Με τούτα και με τ’ άλλα, οι άριστοι γόνοι που μας κυβερνούν μας πάνε μέχρι και σε αρραβώνα με τους Τουρκαλάδες. Ωραία λέξη κι ωραία συνήθεια, ιδιαιτέρως τα παληά τα χρόνια! Η λέξη θεωρείται σημιτικής προέλευσης (εμ, εκλεκτός λαός είναι αυτός, να μην εφεύρει και κάνα …εκατομμύριο λέξεις;) και γράφεται ως Erabon ή Arrubah. Η ελληνική λέξη αρραβών σημαίνει την χρηματική προκαταβολή, εγγύηση, μνηστεία, η οποία φέρει στην μνήμη, υπενθυμίζει μια υπόσχεση. Ετυμολογείται εκ του αθροιστικού α+ράπτω (=συνδέω, συνάπτω). Κατά την σύνθεση, οι λέξεις που αρχίζουν από –ρ το διπλασιάζουν, όπως α+ρίζα=άρριζος, έσω+ρούχο= εσώρρουχο κλπ. Μπορεί όμως να είναι και εκ του αραρίσκω+ράπτω, κάτι που σημαίνει εν τέλει μια ισχυρή σύναψη, δεσμό, σύνδεση. Ο ίδιος συνειρμός ενυπάρχει και στην αρχαιότατη περίφραση για τον γάμο «αρμόζειν την θυγατέρα», που σημαίνει παντρεύω την θυγατέρα μου. Την ίδια λογική ακολουθούν και στα ελληνόφωνα της Κ. Ιταλίας και λένε το ρήμα παντρεύομαι ως αρμάζομαι ή ερμάζομαι.

Μακρυά κι αγαπημένοι από δαύτους…

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας