ΓΙΑΤΙ ΑΝΤΙΔΡΟΥΜΕ ΓΡΗΓΟΡΟΤΕΡΑ ΣΕ 1 ΘΑΝΑΤΟ ΠΑΡΑ ΣΕ 100; φ.1716

 

ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΘΕΜΑΤΑ

Γιατί αντιδρούμε γρηγορότερα σε 1 θάνατο παρά σε 100;

  

*του Αχιλλέα – Ευάγγελου Κυρ. Κόκκινου

Τη γαλλική κοινωνία, αλλά και τη διεθνή κοινότητα συγκλόνισε προ ολίγων ημερών ο αποτρόπαιος φόνος του Σαμυέλ Πατύ, ενός καθηγητή γυμνασίου. Ο Πατύ δίδασκε σε ένα σχολείο στα προάστιο του Παρισιού, ένα μάθημα για την ελευθερία της έκφρασης, ακρογωνιαίο λίθο της γαλλικής και κάθε λειτουργικής δημοκρατίας. Στα πλαίσια αυτού του μαθήματος έδειξε στους μαθητές του τα περίφημα σκίτσα του Προφήτη Μωάμεθ, που είχαν δημοσιευθεί στο Charlie Hebdo, προκαλώντας και τότε βίαιες και αιματηρές αντιδράσεις. Η πρωτοβουλία αυτή του καθηγητή προκάλεσε οργή σε ορισμένους εκ των μουσουλμάνων μαθητών του και στους γονείς τους, οδηγώντας σε μια κινητοποίηση που είχε ως αποτέλεσμα τη στυγερή δολοφονία του από έναν Τσετσένο πρόσφυγα λίγες μέρες αργότερα.

Η βαναυσότητα της πράξης, αλλά και τα κίνητρά της, δηλαδή η φίμωση απόψεων που αντίκεινται στον ισλαμικό φονταμενταλισμό, αναθέρμαναν τη συζήτηση γύρω από τον τρόπο που διαχειρίζεται και αδυνατεί να αφομοιώσει η Γαλλική Δημοκρατία τον μεγάλο μουσουλμανικό πληθυσμό της, σημαντικό μέρος του οποίου είναι ριζοσπαστικοποιημένος. Αυτή η συζήτηση φυσικά δεν αφορά μόνο την Γαλλία αλλά και κάθε άλλη χώρα του Δυτικού Κόσμου, που αργά ή γρήγορα θα έρθει αντιμέτωπη με το βίαιο κτήνος του θρησκευτικού φανατισμού.

Το ενδιαφέρον όμως στην προκειμένη περίπτωση είναι η ένταση των αντιδράσεων τόσο από πλευράς κυβέρνησης όσο και πολιτών. Η γαλλική κυβέρνηση δεσμεύτηκε να καταδιώξει τον ισλαμισμό ισχυρότερα από ποτέ, απαγορεύοντας τη λειτουργία ισλαμιστικών οργανώσεων και δρομολογώντας την απέλαση ακραίων ιμάμηδων και ριζοσπαστικών μουσουλμάνων, ενώ χιλιάδες πολίτες, απηυδισμένοι από την έξαρση της ισλαμιστικής βίας στην κοινωνία τους εδώ και μία δεκαετία, οργάνωσαν διαδηλώσεις κρατώντας πλακάτ που έγραφαν «Je suis Samuel». Η αντίδραση είναι ανάλογη των τρομοκρατικών επιθέσεων του 2015 στο Παρίσι, της οποίας τα θύματα έφτασαν τους 130 Γάλλους και αλλοεθνείς. Σε ένα πρόβλημα που ταλανίζει τη γαλλική κοινωνία εδώ και χρόνια, φαίνεται πως καταλύτης για αποφασιστική αντιμετώπισή του είναι αιματηρές επιθέσεις με θύματα αθώους πολίτες και ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις, οι επιθέσεις εναντίον μεμονωμένων προσώπων όπως ο Σαμυέλ, φαίνεται να παρέχουν ισχυρότερο ψυχολογικό κίνητρο για δράση, από πολυαίμακτες επιθέσεις όπως αυτή του 2015.

Ίσως όμως, υπάρχει λόγος για αυτήν την αντιφατική στάση και εξηγείται ψυχολογικά. Ο ψυχολόγος και ερευνητής Paul Slovic παρατήρησε ένα φαινόμενο της ανθρώπινης συμπεριφοράς και λήψης αποφάσεων, το οποίο ονόμασε «Εξασθένηση ενσυναίσθησης» (“Compassion fade”). Σύμφωνα με τον ίδιο, το φαινόμενο αυτό που αποτελεί μία γνωσιακή προκατάληψη, εκδηλώνεται με τον εξής τρόπο: Η συμπόνια και η θέληση προσφοράς βοήθειας από ένα άτομο μειώνεται όσο περισσότεροι είναι αυτοί που βρίσκονται σε ανάγκη. Λόγω της περιορισμένης ικανότητας της ανθρώπινης συμπόνιας, είναι πολύ πιο πιθανό ένας άνθρωπος που έχει τα μέσα και τη θέληση, να βοηθήσει έναν μόνο συνάνθρωπό του, με του οποίου τις ανάγκες και τις δυσχέρειες μπορεί να ταυτιστεί, παρά ένα πλήθος ανθρώπων, με τους οποίους είναι αδύνατο να ταυτιστεί ατομικά. Η ανακάλυψη αυτή συνοψίζεται και στη κυνική παραδοχή του Στάλιν: «Ο θάνατος ενός ανθρώπου είναι μια τραγωδία, οι θάνατοι ενός εκατομμυρίου είναι ένα στατιστικό».

Σε μία έρευνα του ιδίου, ζητήθηκε από τους συμμετέχοντες να κάνουν δωρεές είτε σε ένα παιδί που το έχει ανάγκη, είτε σε δύο. Μια φωτογραφία του κάθε παιδιού, καθώς και τα στοιχεία του παρουσιάζονταν στους επίδοξους δωρητές, ενώ στη συνέχεια τους ζητήθηκε να περιγράψουν πώς αισθάνθηκαν για κάθε δωρεά. Παρατηρήθηκε σημαντική μείωση των θετικών συναισθημάτων προσφοράς όταν οι δέκτες ήταν δύο και αυτό οδηγούσε και σε μειωμένα ποσά, που ήταν πρόθυμοι να παραχωρήσουν. Η μειωμένη θέληση προσφοράς βοήθειας όταν οι δέκτες της ήταν δύο σε σχέση με έναν, οδηγεί αναπόφευκτα στο συμπέρασμα ότι σε περίπτωση που την βοήθεια χρειαζόταν ένας πληθυσμός χιλιάδων, η θέληση για προσφορά της θα είχε μηδενιστεί.

Εδώ λοιπόν επιστρέφουμε στη σύγκριση της αντίδρασης στα τρομοκρατικά χτυπήματα του 2015 και στη πρόσφατη δολοφονία του Πατύ. ‘Ίσως ο θάνατος 130 ανθρώπων να μην ήταν εξίσου ικανός να προκαλέσει την τόσο ισχυρή θέληση της Γαλλίας να αντιμετωπίσει αποφασιστικά τον ισλαμικό φανατισμό, όσο ο θάνατος ενός καθηγητή, του οποίου την ιστορία έμαθαν όλοι, ταυτίστηκαν μαζί του και μετείχαν στη θλίψη και στο θρήνο του άδικου χαμού του. Αυτή η αντίδραση, όμως καταδεικνύει πόσο προβληματικά είναι τα ένστικτά μας στον να μας προσανατολίσουν στην επίλυση περίπλοκων και συστημικών προβλημάτων. Στο βιβλίο του «Κατά της συμπόνιας» (“Against Empathy”), ο ψυχολόγος Paul Bloom ορίζει τη συμπόνια ως έναν προβολέα που κατευθύνει την προσοχή και την στήριξη, όπου υπάρχει ανάγκη. Η αδυναμία της κατ΄ αυτόν έγκειται στο ότι επικεντρώνεται πιο συχνά σε ατομικές περιπτώσεις και γεγονότα και αδυνατεί να συλλάβει το συνολικό πλαίσιο στο οποίο αυτά εκτυλίσσονται. Η προσφορά επομένως λόγω συμπόνιας ούτε δημιουργείται από σωστά κίνητρα, διότι επιδιώκει την συναισθηματική ικανοποίηση του παρέχοντα, ούτε επιτυγχάνει την επίλυση του προβλήματος κατά του οποίου στρέφεται. Αντ΄ αυτής ο Bloom προτείνει την καλλιέργεια ορθολογικής ενσυναίσθησης, η οποία είναι αποτέλεσμα στάθμισης των συνολικών παραγόντων ενός προβλήματος και δεν καθοδηγείται τόσο από τη συναισθηματική αντίδραση σε ένα γεγονός.

Το πρόβλημα των εχθρών της δημοκρατίας και της πολιτισμένης κοινωνίας προϋποθέτει αυτήν την ορθολογική ενσυναίσθηση, η οποία θα μας επιτρέπει να το αντιμετωπίζουμε συνολικά και όχι σπασμωδικά. Να λάβουμε γενναία βήματα για την προάσπιση των αξιών που καθιστούν τις κοινωνίες μας θελκτικές για τους κατατρεγμένους αυτού του κόσμου, της ελευθερίας της σκέψης, της έκφρασης και της φιλελεύθερης δημοκρατίας, κάτι που προϋποθέτει και τη δίωξη όσων μηχανεύονται την καταστροφή τους. Τέλος να προστατέψουμε όσους μάχονται στην πρώτη γραμμή κατά του φανατισμού και του φασισμού. Και όλα αυτά σύντομα, πριν γεμίσει ο δρόμος μας από άψυχα σώματα σαν του Πατύ.

*Ο κ. Αχιλλέας – Ευάγγελος Κυρ. Κόκκινος είναι Δικηγόρος και υπηρετεί τη θητεία του στις Ειδικές Δυνάμεις Καταδρομών από την Κόρινθο.