Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1708

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 21

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

«Τα κεφάλια μέσα..», όπως τελείωνε ένα ευφυέστατο ελληνικό ανέκδοτο. Τέρμα οι διακοπές και για την εφημερίδα μας και επανερχόμαστε κι εμείς στην …κανονικότητα, μαζί με τα σούργελα, που έχουν βαλθεί να ξεθεμελιώσουν την ζωή μας με τις παλινωδίες και τους «επιστημονικούς» κανόνες τους.

Τι είναι όμως η παλινωδία, για να συνεννοούμαστε; Οι αρχαίοι, που ως γνωστόν ήταν μπροστά σε όλα, είχαν την γενναιότητα, εάν έσφαλαν, να παραδεχτούν το λάθος τους και να αναθεωρήσουν την αρχική τους άποψη. Η λέξη έχει σχέση με την μουσική και τους συνθέτες. Ο μέγας λυρικός ποιητής εκ της Ιμέρας της Κάτω Ιταλίας, Στησίχορος (7ος αι. π. Χ.), θρυλείται πως σε μια ωδή που είχε συνθέσει, εξύβριζε την ωραία Ελένη για τα ερωτικά της καμώματα, τυφλώθηκε για αυτήν του την ασέβεια αλλά επανήλθε με μια νέα, στην οποία την εγκωμίαζε, για να ξαναβρεί το φως του. Πρόκειται για σύνθετη λέξη εκ του πάλιν+ωδή (ρήμα άδω=τραγουδώ) και σημαίνει ακριβώς πως ανασκευάζω το προηγούμενο με κάτι νέο. Οι εν λόγω δικοί μας, όπως αντιλαμβάνεστε, το έχουν ψωμοτύρι, ίσως επειδή …δεν τυφλώνονται!

Οι κατά πάντα συμπαθείς Κερκυραίοι χρησιμοποιούν μια πολύ ωραία λέξη, όταν θέλουν να δηλώσουν την τρέλλα, τον παραλογισμό κάποιου, την λέξη βουρλισία και βουρλισμένος ο παλαβός, ο τρελλός. Οι Γάλλοι λένε bourle ή burle και εννοούν το αστείο, οι Ιταλοί και οι Ισπανοί το λένε burla. Η λέξη προέρχεται εκ της ελληνικής μωρολογίας, με άλλες αντίστοιχες εκφράσεις την μούρλα, τον μουρλό, το βούρλο. Τι λέτε, ταιριάζει στα … επιδημικά αστέρια μας;

Βουρλισμένοι, παλαβοί, κάνουν όλο γκάφες αλλά ποιος να τις επισημάνει; Τα βοθροκάναλα, που πήραν τα μύρια για να λένε το «ποίημα» καθημερινώς; Ας δούμε τι σημαίνει η λέξη γκάφα και από πού προέρχεται. Η ετυμολογία της είναι εκ του γαυσός ή γαύσος (αιολ.) και σημαίνει τον κυρτό. Οι Γάλλοι gaffe λένε την αρπάγη, οι Ιταλοί gaffe λένε τα γυαλιά ηλίου, παραπλησίως και οι Ισπανοί gafas. Οι Άγγλοι gaff λένε το καμάκι ενώ οι Γερμανοί Geier λένε το όρνιο, τον γύπα. Οι Λατίνοι, πιο κοντά στην ελληνική ρίζα και με την ίδια σημασία, έλεγαν gausapa. Θεωρώ πως η έννοια που αποδίδεται στην λέξη γκάφα σήμερα ή σ’ αυτόν που κάνει τις γκάφες, τον γκαφατζή, έχει να κάνει με το ότι συνήθως τον σφαλιαρίζουμε κι αυτός για να αμυνθεί σκύβει (κυρτούται) και προφυλάσσει με τα χέρια του το κεφάλι του. Κι όλες οι σημασίες, που αποδίδονται στις γλώσσες που προανέφερα, έχουν να κάνουν με κύρτωμα, είτε αυτό παρατηρείται στην δαγκάνα ενός γερανού είτε στα γυαλιά ηλίου είτε σε ένα γύπα κλπ.

Κι όπως λένε και οι νέοι μας, όταν νευριάζουν και βγαίνουν εκτός εαυτού, «μην τα πάρω και γίνουν όλα μπουρλότο»!! Ωραία λέξη το μπουρλότο. Προέρχεται εκ του ελληνικού πρήθω (=καίω και πρηστήρ= ο κεραυνός). Οι Γάλλοι χρησιμοποιούν το bruler (=καίω εξ ου και η πολύ γνωστή μας creme brûlee), οι Ιταλοί το bruciare, οι Ισπανοί το abrasar, οι Άγγλοι το burn και οι Γερμανοί το brennen.

Ας προσέξουν οι ...κανονικοί μην τα πάρουν οι νέοι μας και τους βάλουν μπουρλότο…

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ ντης Χορωδίας