Η μαγεία της Ετυμολογίας... φ. 1678

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Γνωστά και καθημερινά– 2 

Γράφει 

ο Χρήστος Βλαχογιάννης *

Σήμερα, λοιπόν, που λέτε, μου ήρθε μια ιδέα να σας μιλήσω για κάποιες πολύ γνωστές λέξεις, που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή και που τουλάχιστον ακουστικώς φαίνεται να προέρχονται από ξένες γλώσσες. Με τέτοια …παιχνιδάκια γλώσσας θα ασχοληθούμε στα επόμενα φύλλα μας, επιθυμώντας να ξυπνήσουμε όλοι μας από το λήθαργο της ξενομανίας, που σκόπιμα μας έχει επιβληθεί. Εμείς τουλάχιστον ας αντισταθούμε ελληνικά. 

Διάλεξα «χτυπητά» παραδείγματα για να σας κεντρίσουν πιο πολύ το ενδιαφέρον. Ξεκινάω με τα πολύ όμορφα περιστέρια, που πετάνε γύρω μας. Στα Γαλλικά είναι colombe και στα Ιταλικά colombo, από το λατινικό columbus ή colymbus. Η ρίζα όμως αυτών είναι το ελληνικό κολυμβίς, που είναι είδος πτηνού (Αριστ. «Όρνιθες», στ. 304). Στα Ισπανικά είναι paloma από το λατινικό palumba, ενώ στα ελληνικά είναι πέλεια= περιστερά. Αγγλικά και Γαλλικά είναι αντίστοιχα pigeon από το λατινικό pipio, που θα πει τετερίζω, πιππίζω. Αυτό ακριβώς είναι και το ρήμα στην ελληνική, πιππίζω, που σημαίνει φωνάζω, επί νεοσσών. Ρήμα με την ίδια σημασία είναι και το τιτίζω, από το οποίο προέρχεται η Γερμανική λέξη Taube (τιτίς= βραχύσωμο ορνίθιο). 

Στο μπάσκετ ποιος δεν έχει ακούσει τους περιγράφοντες τον αγώνα να λένε «έδωσε ασίστ αυτός στον τάδε…»; Η λέξη assist δηλώνει την βοηθητική πάσα. Στα Αγγλικά assistant, θα πει ο βοηθός. Το ρήμα στα Γαλλικά απαντάται ως assister (παρίσταμαι) και assistant είναι ο παριστάμενος, ο βοηθός. Assistere είναι στα Ιταλικά, asistir στα Ισπανικά, assistieren στα Γερμανικά και στα Λατινικά είναι ad+ sisto. Η ρίζα όλων αυτών είναι το βοιωτικό έντε= προς (αντίστοιχο του ad των Λατίνων) + ίστημι. 

Η λέξη πένθος στα Γαλλικά είναι deuil και στα Ισπανικά duelo, από το λατινικό deleo, που θα πει αφανίζω. Η ελληνική τους ρίζα είναι το ρήμα δηλέομαι, που θα πει φονεύω, εξ ου και το δηλητήριο. Στα Ιταλικά είναι lutto, ο πένθιμος στα Γαλλικά είναι lugubre, ενώ η ρίζα του υποτίθεται πως είναι το λατινικό lugeo, που θα πει πενθώ, λυπώ κάποιον. Αυτό με την σειρά του προέρχεται από την ελληνική λέξη λυγρός, που σημαίνει πένθιμος, λυπηρός, ενώ λοιγός είναι ο θάνατος, η φθορά. Στα Αγγλικά το πένθος είναι mourn, εκ του memor, δηλαδή μνήμων, που προέρχεται από το ελληνικό μέρμερος και σημαίνει αυτόν που προξενεί φροντίδα, ανησυχία, τον ολέθριο. Στα Γερμανικά είναι Trauer, απ’ ευθείας καταγωγή εκ του ελληνικού τραγωδία. 

Θα κλείσω με την λέξη μπάνιο, που έχει σχεδόν ολοκληρωτικώς αντικαταστήσει την λέξη λουτρό. Στα Ιταλικά η λέξη είναι bagno. Οι Γάλλοι το λένε bain, baño οι Ισπανοί, bath οι Άγγλοι, Bad οι Γερμανοί και balneum οι Λατίνοι. Η ελληνική του ρίζα; Βαλανείον. Εδώ προσέξτε λίγο τους μηχανισμούς της γλώσσας. Όσο η λέξη προχωρούσε προς τα βόρεια, τόσο και της αποκόπτονταν συλλαβές, για να καταντήσει από τετρασύλλαβη στην ελληνική, μόλις μονοσύλλαβη στην Αγγλική και Γερμανική. Ο λόγος: Οι βόρειοι λαοί, προκειμένου να κάνουν εξοικονόμηση ενέργειας, μιλάνε με κλειστό το στόμα. Μάλιστα, σε πολλές περιπτώσεις, δεν μπορούμε να μιμηθούμε ούτε καν τον ήχο της ομιλίας τους, ασχέτως αν γνωρίζουμε την γλώσσα τους ή όχι. Ένα κρύο μπάνιο ή λουτρό ή βαλανείον, νομίζω θα συνεφέρει όλους τους …λοξοδρομούντες σε «ευρωπαϊκές» ρίζες!!! 

*Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας