ΜΕ ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ ΤΗΣ ΓΝΩΜΗΣ (Φ. 1963)

 

 

 

     Βαγγέλης Δ. Κόκκινος, ο νεότερος *

Αγροτική Οικονομία: Γιατί οι παραδοσιακές μέθοδοι είναι μια σύγχρονη αναγκαιότητα

Το κλίμα μεταβάλλεται, η οικονομία ακροβατεί και η αγροτιά αργοπεθαίνει. Καιρός είναι να συνειδητοποιήσουμε πως η αγροτική οικονομία δεν είναι ένα παλιό κατάλοιπο που πρέπει να καταργηθεί, αλλά ένα στρατηγικό μέτωπο για την επιβίωσή μας και την οικονομική βιωσιμότητα της χώρας. Τα τελευταία πενήντα χρόνια γίναμε μάρτυρες της μηχανοποίησης των διαδικασιών, της ευρείας χρήσης χημικών και της εξής θλιβερής αυταπάτης: υψηλότερες αποδόσεις στα χαρτιά, αλλά μεγαλύτερη ευπάθεια στην πράξη. Τα ακραία κλιματικά φαινόμενα, οι διαταραχές των παγκόσμιων εφοδιαστικών αλυσίδων και η αυξανόμενη ανισότητα απαιτούν επανεκτίμηση της πολιτικής προσέγγισης στα ζητήματα της υπαίθρου. Η επιστροφή στις παραδοσιακές γεωργικές μεθόδους δεν είναι ρομαντική αναπόληση, αλλά ένας συνειδητός, τεκμηριωμένος αναπροσανατολισμός προς την ανθεκτικότητα.

Από την οικονομική επιστήμη γνωρίζουμε πως το κεφάλαιο, ιστορικά, συγκεντρώνει την εξουσία και στρεβλώνει τη δικαιοσύνη. Στη γεωργία, αυτό εκδηλώνεται με την εξάπλωση των μεγάλων βιομηχανιών, την εξαφάνιση των μικρών αγροτών και την εξάρτηση από εισαγόμενα λιπάσματα και σπόρους. Φυσικό επακόλουθο είναι πως ο διαχωρισμός της εργασίας από τη φύση καταστρέφει τις ίδιες τις συνθήκες παραγωγής. Μαζί οδηγούν σε μια καταστροφική συγκέντρωση γης και εισροών για βραχυπρόθεσμο κέρδος που υπονομεύουν τη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα και ευνοούν λίγους σε βάρος των παραγωγικών.

Οι παραδοσιακές πρακτικές – ποικιλία καλλιεργειών, εναλλαγή, οργανική λίπανση, μικτή γεωργία και ελεγχόμενη βόσκηση – δεν είναι πρωτόγονα υποκατάστατα. Είναι εμπειρικά ισχυρές μέθοδοι που συντηρούν το έδαφος, ενισχύουν τα αποθέματα και την εξοικονόμηση νερού, καταστέλλουν την εξάπλωση παρασίτων μέσω της οικολογικής ισορροπίας και αυξάνουν την ανθεκτικότητα σε απρόβλεπτες περιόδους με ξηρασίες και καύσωνες, φαινόμενα που εμφανίζονται όλο και συχνότερα. Αυτές οι τεχνικές μειώνουν την εξάρτηση από εξωτερικές, υψηλής έντασης άνθρακα εισροές και προστατεύουν τους μικρούς παραγωγούς από τις διαταραχές της αγοράς. Επιστημονικές μελέτες πεδίου δείχνουν επανειλημμένα ότι οι διαφοροποιημένες εκτάσεις ανακάμπτουν ταχύτερα από τις κλιματικές διαταραχές σε σχέση με τις μονοκαλλιέργειες και διατηρούν τις αποδόσεις για δεκαετίες.

Ωστόσο, η μετάβαση είναι πολιτική και δομική, όχι απλώς τεχνική. Απαιτεί δημόσιες επενδύσεις σε αγροτικές υποδομές, υπηρεσίες επέκτασης για αναγεννητικές τεχνικές, συνεργατικές εγκαταστάσεις επεξεργασίας και δίκαιη πρόσβαση στην αγορά. Η προοδευτική φορολογία της γης και τα μέτρα για την πρόληψη της κερδοσκοπικής συσσώρευσης γεωργικής γης θα ακολουθούσαν τη λογική της αναδιανομής της οικονομικής επιρροής, ώστε οι τοπικές κοινότητες να μπορούν να διαχειρίζονται τα τοπία τους. Επιπροσθέτως, έμφαση πρέπει να δοθεί και στη συλλογική πράξη και δη στην υποστήριξη συνεταιριστικών μοντέλων ιδιοκτησίας και εργασιακών δικαιωμάτων που επανασυνδέουν τους ανθρώπους με τα οικοσυστήματα που διαχειρίζονται.

Για τους εργαζόμενους των χωριών μας, αυτό σημαίνει αξιοπρέπεια, σταθερότερα εισοδήματα και ασφαλέστερα συστήματα διατροφής. Σημαίνει αγροτικές θέσεις εργασίας που είναι κλιματικά έξυπνες και πλούσιες σε γνώσεις, όχι επισφαλείς θέσεις εργασίας που εξαρτώνται από τους κύκλους των εμπορευμάτων και τις διαθέσεις της αγοράς και των επιθετικών καπιταλιστών. Πρακτικά, η πολιτική πρέπει να επιδοτεί τις οικολογικές πρακτικές, να εγγυάται μικροπιστώσεις με λογικούς όρους για τους νέους αγρότες, να χρηματοδοτεί την έρευνα για ποικιλίες προσαρμοσμένες στις τοπικές συνθήκες και να δημιουργεί τοπικές αλυσίδες παραγωγής και εφοδιασμού για να διατηρήσει την αξία στην ύπαιθρο.

Πρέπει επίσης να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο η κοινωνία εκτιμά τη γεωργία. Η γεωργική εργασία πρέπει να αναγνωριστεί ως βασική δημόσια υπηρεσία – μια οικολογική και κοινωνική εργασία που εξασφαλίζει τρόφιμα και διατηρεί τα οικοσυστήματα. Έτσι θα σχεδιάσουμε ένα μονοπάτι προς μια γεωργική οικονομία που είναι δίκαιη, ανθεκτική και επιστημονικά ορθή. Η επιστροφή στην παράδοση, με αυτή την έννοια, δεν είναι οπισθοδρόμηση, αλλά ένας στρατηγικός αναπροσανατολισμός προς τη βιωσιμότητα, τη δικαιοσύνη και τη συλλογική επιβίωση. Με αυτόν τον τρόπο, η Ελλάδα μπορεί να αποτελέσει πρότυπο για ένα ανθρώπινο, ανθεκτικό στο κλίμα αγροτικό μέλλον για όλη την Ευρώπη.