Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1961)
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Η «μαμά» μας έπεμψε την εκλεκτή της για να διαχειριστεί το προτεκτοράτο Ελλαδιστάν και ήδη από τα πρώτα της βήματα έδωσε το στίγμα της. Στιβαρό παρουσιαστικό, πλούσια προσόντα -ballanced όμως-, φουσκωμένη -γενικώς- από υπερηφάνεια για την μακραίωνη ιστορία τών ιθαγενών, κυρίως την νύχτα, με γαρύφαλλα, πιάτα, ουίσκια, χαριεντιζόμενη ανέτως με τους σύγχρονους …αηδούς, στα κατά αείμνηστο Γιαννόπουλο «πολιτιστικά κέντρα» και μη δίνοντας σημασία στους διαδιδομένους ψιθύρους περί απροκάλυπτης επιμονής-επιθυμίας προς συγκεκριμένον αηδό.
Θρυλείται, χωρίς να μπορεί να επιβεβαιωθεί, πως στην πατρίδα της έκανε ωραίες πίτες και μάλιστα η φήμη της ήταν τέτοια που την καλούσαν σε κάποιες από τις εκεί περίφημες ιδιωτικές συνάξεις, με προβολείς, φώτα και άφθονα βίντεο, γεγονός που την έκανε γνωστή και διάσημη και αιτία να της ανατεθεί ο σημερινός ρόλος.
Είδατε έμπνευση που είχα σήμερα; Ε, να μη δηλώσω κι εγώ μαγεμένος;
Ξεκινώ την ετυμολογική αναζήτηση με το ρ. πέμπω (=αποστέλλω, μεταφέρω, παραγγέλνω, συνοδεύω), με πολύ ωραία ιστορία-ρίζα. Πρόκειται για σύνθετη λέξη εκ δύο ρημάτων, του πένομαι (=πεινώ, κατ’ επέκτασιν είμαι φτωχός, παράγ. πενία) + βαίνω, ιδίως της υποτακτ. βω, με β>π. Πέν-βω >πέν-πω >πέμπω, με ν>μ.
Η λογική της ετυμολογίας του είναι πως λόγω πενίας (=ανέχεια, πείνα) αποστέλλονταν ή προσέρχονταν πρέσβεις και κήρυκες αλλά και μετανάστες προς άλλους τόπους ή γείτονες ή άρχοντες άλλων χωρών.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η απόδοση του ρήματος στις ευρωπαϊκές γλώσσες, οι οποίες επέλεξαν ως ρίζα τους το λατινικό inviare, με δεύτερο συνθετικό το via (=oδός), παράγωγο όμως του eo =έω, προερχόμενο ακριβώς εκ του ελληνικού Fέω και μετέπειτα είμι (=πορεύομαι). Οι Γάλλοι είπαν το ρήμα envoyer, οι Ιταλοί inviare, οι Ισπανοί enviar και οι Άγγλοι envoy (convoy ή ελληνιστί κονβόϊ, η αποστολή).
Το ρ. χαριεντίζομαι σημαίνει κάνω χαρούλες και το δείχνω, που όταν αποδίδεται στους μεγάλους σημαίνει και «την πέφτω» …κομψώς, ως …αθώο παιδί. Ακριβώς δηλ. όπως η περίπτωσή μας. Τόσο αθώα!
Η ρίζα τού ρήματος είναι προφανές πως σχετίζεται με την χαρά >χαίρω, προφανώς εκ του θέματος χα-, που πολλαπλασιαζόμενο παραπέμπει σε γέλιο (χαχαχα), + είρω (=λέγω). Χα-είρω >χαίρω, λέγω-εκφράζω δηλ. την χαρά, την ευχαρίστησή μου, μέσω του γέλιου.
Οι ευρωπαϊκές γλώσσες, για να εκφράσουν το ρήμα, χρησιμοποιούν περίφραση. Για την χαρά όμως τα πράγματα είναι πιο καθαρά. Η ελληνική ρίζα τους είναι το ρ. γαίω, γαύδω (=καμαρώνω), γαθέω (=χαίρομαι), με παράγωγα την γηθοσύνη, γαδεώ (=χαρά). Ο Ησύχιος μάλιστα ερμηνεύει το γάδεσθαι ως ήδεσθαι (=είμαι χαρούμενος, εκ του ανδάνω). Οι Λατίνοι μετέφεραν επακριβώς το γαύδω και το είπαν gaudeo (=χαίρω) και gaudium την χαρά. Από κει οι Γάλλοι είπαν την χαρά goie, οι Ιταλοί gioia, οι Ισπανοί gozo, οι Άγγλοι joy και οι Γερμανοί Zier τον χαρούμενο. Τα λατινικά gaudeo και gaudium μιμήθηκαν οι Ιταλοί και οι Ισπανοί, με τα godere και gozar (=απολαμβάνω) αντιστοίχως.
Θα μείνω σε δυο πολυχρησιμοποιούμενες λέξεις, το αγγλικό gay, που στην κυριολεξία σημαίνει τον φαιδρό αλλά κατέληξε να δηλώνει τον χαρουμενούλη ομοφυλόφιλο, και το ελληνικώτατο γαύρος, που σημαίνει αυτόν που καυχάται, που υπερηφανεύεται. Λέτε η εν λόγω να χαριεντίζεται και με …Ολυμπιακούς; Why not?
Ο ψίθυρος ετυμολογείται εκ του ψαίρω (=μιλάω χαμηλοφώνως), με αι>ι, + τυρεύω (=αναμιγνύω με δόλο και πανουργία), και τ>θ. Όπως αντιλαμβάνεστε, ο ψίθυρος δεν έχει καλό σκοπό και χρησιμοποιείται μόνον για να αρνητικά σχόλια. Βεβαίως, αυτοί, για τους οποίους οι γύρω ψιθυρίζουν, καλό θα είναι να προσέχουν, ιδίως όταν βρίσκονται σε δακτυλοδεικτούμενες θέσεις.
Αν ο ψίθυρος είναι άδικος τότε έχουμε βλασφημία. Η βλασφημία ετυμολογείται εκ του βάλλω, με βαλ>βλα, + φήμη (=φημί, λέγω). Βάλλω δηλ. εναντίον κάποιου με κακές λέξεις, που κατά κανόνα δεν αντιστοιχούν στην αλήθεια.
Όσο για τις …πίτες, ε, δεν το λες και βλασφημία. Σιγά τα …λάχανα!
Μα να μη δείτε άνθρωπο της …βιοπάλης να προκόβει, αμέσως να τον κατακρίνετε;…
Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών. Παρατηρήσεις ή ερωτήσεις σας μπορείτε να στέλνετε στο vlaxojohnmes@gmail.com.
Αφήστε ένα σχόλιο