Ο Καθηγητής Λαογραφίας Αριστείδης Δουλαβέρας μίλησε για τον «Λαϊκό Πολιτισμό» σε μία ιδιαίτερη εκδήλωση του Ι.Κ.Μ. (Φ. 1957)

 

΄Ιδρυμα Κορινθιακών Μελετών, Κιάτο, 5 Οκτωβρίου 2025

 

γράφει-επιμελείται η Εύη Κοκκίνου - Κελλάρη*

Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Συναντήσεις Επιστήμης και Πολιτισμού» του Ιδρύματος Κορινθιακών Μελετών, την Κυριακή 5 Οκτωβρίου 2025, πραγματοποιήθηκε επιστημονική εκδήλωση στην Αίθουσα της Βιβλιοθήκης του Δήμου Σικυωνίων, με ομιλητή τον  τ.Αν. Καθηγητή Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Αριστείδη Ν. Δουλαβέρα, με θέμα «Λαϊκός Πολιτισμός: Παράδοση και Νεωτερικότητα. Από το λυχνάρι στο ηλεκτρικό φως».

Την εκδήλωση προλόγισε ο Πρόεδρος του Ιδρύματος, Σωτήρης Κοκκωνάκης και συντόνισε ο Αντιπρόεδρος, Γιάννης Σώκος.

Ο ομιλητής αναφέρθηκε αρχικά στο διάστημα μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1939-1945), οπότε και άρχισε η περίοδος μετάβασης από τον παραδοσιακό πολιτισμό σε νέες μορφές ζωής, δράσης και συμπεριφοράς. Εξήγησε με σαφήνεια  την έννοια του «παραδοσιακού πολιτισμού» και του «λαϊκού πολιτισμού» προσδιορίζοντας καταρχάς το περιεχόμενο της έννοιας «λαός» (άτομα με  συναίσθηση της κοινής καταγωγής και της συμμετοχής στον ίδιο πολιτισμό -γλώσσα, θρησκεία, ήθη και έθιμα).

 

Στη συνέχεια, ο ομιλητής αναφέρθηκε στους παράγοντες που οδήγησαν στην αλλαγή του τρόπου ζωής, σκέψης και συμπεριφοράς της παραδοσιακής κοινωνίας παρουσιάζοντας ταυτόχρονα εξαιρετικό φωτογραφικό υλικό.  Ως σημαντικότερους παράγοντες αυτής της αλλαγής ο ομιλητής θεωρεί τους κάτωθι:

1. Την εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση.

2. Τη διευκόλυνση της επικοινωνίας μεταξύ των αστικών κέντρων και της επαρχίας.

3. Τον εξηλεκτρισμός των χωριών, που ανέτρεψε  άρδην την παραδοσιακή ζωή.

4. Την ύδρευση των σπιτιών, που περιθωριοποίησε μορφές παραδοσιακής ζωής και συμπεριφοράς αφαιρώντας και πολλά σκεύη οικιακής χρήσης στα διάφορα χωριά.

5. Την εκμηχάνιση της γεωργίας. Το τρακτέρ και οι μηχανές αντικατέστησαν τις παραδοσιακές εργασίες και ένας ολόκληρος κόσμος εργαλείων και εθίμων σιγά σιγά σταμάτησαν να χρησιμοποιούνται, ενώ χάθηκαν πολλά παραδοσιακά επαγγέλματα.

6. Την  εισβολή αστικών πολιτιστικών προτύπων στην επαρχία, με τη διευκόλυνση της συγκοινωνίας και την ενίσχυση της αγοράς.

7. Την επίδραση του λαϊκού κινηματογράφου,  της τηλεόρασης και γενικά των ΜΜΕ στον λαό.

8. Την παγκοσμιοποίηση, που είναι ένας άλλος παράγοντας που στρέφεται κατά του παραδοσιακού πολιτισμού.

Η απώλεια του παραδοσιακού τρόπου ζωής, δράσης και συμπεριφοράς δημιούργησε βαθμηδόν στους ανθρώπους -κατά τον ομιλητή- νοσταλγία για τα περασμένα με την ίδρυση Λαογραφικών  Μουσείων και  επιστροφή στις ρίζες,  με τα «καραβάνια» των ΙΧ στην πρώτη ευκαιρία, αλλά και την αναβίωση παραδοσιακών μορφών ζωής (φολκλορισμό), ενώ αυξήθηκε η αξία των προϊόντων που φέρουν πια τον χαρακτηρισμό «παραδοσιακά», «χωριάτικα» κ.α..

Ακολούθως, ο κ. Δουλαβέρας έδωσε ενδεικτικά παραδείγματα, με τα οποία διαπιστώνεται η νεωτερικότητα, η προσαρμογή, η τροποποίηση ή η αυτούσια λειτουργία της παράδοσης ακόμα και σήμερα.

Το Καφενείο του χωριού γίνεται Καφετέρια, το Κουρείο Κομμωτήριο, το Παντοπωλείο Μίνι-μάρκετ, ο αμαξάς ταξιτζής, ο αγωγιάτης φορτηγατζής κ.ά.

 Στοιχεία της παραδοσιακής ζωής  που λειτουργούν ακόμα και σήμερα,  είναι οι παροιμίες και τα  γνωμικά, οι προλήψεις και οι δεισιδαιμονίες, με πολλούς να «χτυπάνε ξύλο», η λαϊκή μαντεία που είναι επίκαιρη  και δεν υπάρχει εφημερίδα ή λαϊκό περιοδικό ή τηλεοπτικό κανάλι, που να μην έχει τις προβλέψεις των άστρων,  αλλά και  το μάτιασμα-ξεμάτιασμα.

Ζωντανά είναι τα πανηγύρια, με τα δημοτικά τραγούδια που αντιλαλούν σε όλη την Ελλάδα. Ζωντανές είναι  επίσης οι μαντινάδες και η έντυπη λαϊκή ποίηση των Δωδεκανήσων, καθώς και οι ευχετικές μαντινάδες μέσω των κινητών τηλεφώνων. Η Ψηφιακή Λαογραφία είναι γεγονός.

Κυριαρχούν ακόμα  και σήμερα τα παραμύθια   στη  «γιαγιά τηλεόραση», σε πλήθος εκδόσεις και άλλα ΜΜΕ. Αλλά ούτε ο ρόλος της προξενήτρας έχει χαθεί. Τον έχουν  αναλάβει  Γραφεία Συνοικεσίων και οι ιστοσελίδες με εφαρμογές γνωριμιών.

Φυσικά, με προσήλωση στην παράδοση λειτουργούν τα διάφορα ήθη και έθιμα και τα λαϊκά δρώμενα στις  εορτές του κυκλικού και θρησκευτικού χρόνου: Χριστούγεννα, Πρωτοχρονιά κ.λπ.

Υπάρχουν ωστόσο και νέες λαϊκές δημιουργίες, όπως οι Νεο-αγροτικές και συναφείς γιορτές, που  έχουν καθιερωθεί τα τελευταία 25-30 χρόνια, όπως η  γιορτή του κερασιού, της πατάτας, της ντομάτας, της σταφίδας κ.ά.

Τελειώνοντας την ομιλία του ο κ. Δουλαβέρας, τόνισε την αξία της παράδοσης, επισημαίνοντας ότι « Άνθρωποι χωρίς μνήμες, είναι άνθρωποι χωρίς ταυτότητα. Η  παράδοση δεν είναι εμπόδιο στην πρόοδο. Είναι η βάση πάνω στην οποία μπορεί να στηριχθεί η πρόοδος και η νεωτερικότητα. Χωρίς τις ρίζες, το δέντρο δεν μπορεί να σταθεί».

Τι άλλο να ευχηθούμε στο Ίδρυμα Κορινθιακών Μελετών, στον Πρόεδρο Σωτήρη Κοκκωνάκη, στον Αντιπρόεδρο Γιάννη Σώκο, σε όλα τα μέλη του Ιδρύματος και στον έγκριτο ομιλητή της εκδήλωσης τ. Αν. Καθηγητή κ. Δουλαβέρα παρά να συνεχίσουν το γόνιμο και ωφέλιμο για την κοινωνία μας έργο τους!