Ο πόλεμος Ιράν-Ισραήλ, η αναδιάταξη των αμερικανικών δυνάμεων και το ντόμινο στην Ανατολική Μεσόγειο – Ψάχνει ευκαιρία για εμπλοκή η Τουρκία

Καθώς οι πύραυλοι φωτίζουν τους ουρανούς πάνω από την Τεχεράνη και το Τελ Αβίβ, η επόμενη κίνηση της Ουάσιγκτον θα μπορούσε να επανασχεδιάσει τις κόκκινες γραμμές από τον Περσικό Κόλπο έως το Αιγαίο — με την Ελλάδα να προετοιμάζεται για τις συνέπειες μιας σύγκρουσης που επεκτείνεται ραγδαία

*Washington Post – 17.06.2025, Associated Press – 18.06.2025

Από τις 13 Ιουνίου, το Ισραήλ έχει ξεκινήσει την επιχείρηση «Rising Lion» — μια πλήρη στρατιωτική επίθεση που στοχεύει τις πυρηνικές εγκαταστάσεις, τα πυραυλικά συστήματα και την στρατιωτική ηγεσία του Ιράν. Πάνω από 200 αεροσκάφη, συμπεριλαμβανομένων F-35I και F-15I, χτύπησαν στόχους στρατηγικής σημασίας από το Νατάνζ έως την Τεχεράνη, σκοτώνοντας, σύμφωνα με πληροφορίες διεθνών ΜΜΕ όπως οι Washington Post και το Associated Press, υψηλόβαθμους διοικητές των Φρουρών της Επανάστασης (IRGC) και πυρηνικούς επιστήμονες. Μυστικές επιχειρήσεις με drones της Μοσάντ, βαθιά μέσα στο Ιράν, κατέστρεψαν εκτοξευτές πυραύλων και αμυντικά συστήματα για να ανοίξουν το δρόμο για αεροπορικές επιθέσεις. Σε αντίποινα, το Ιράν εκτόξευσε εκατοντάδες βαλλιστικούς πυραύλους και drones στο ισραηλινό έδαφος. Αν και πολλοί από αυτούς αναχαιτίστηκαν, οι απώλειες αμάχων, οι ζημιές σε υποδομές και οι σειρήνες αεροπορικών επιθέσεων σε κεντρικές πόλεις όπως το Τελ Αβίβ έχουν οξύνει την κρίση.

Η ένταση των επιθέσεων του Ιράν έχει μειωθεί σε σύγκριση με την αρχική επίθεση περίπου 400 πυραύλων, εν μέρει λόγω των αναχαιτίσεων από την αεράμυνα του Ισραήλ και της εξάντλησης των πυρομαχικών της Τεχεράνης. Το Ισραήλ έχει δαπανήσει περίπου 285 εκατομμύρια δολάρια ανά νύχτα για εκτοξεύσεις πυραύλων Arrow, ενώ το Ιράν φέρεται να διατηρεί πάνω από το ήμισυ του αρχικού αποθέματος πυραύλων του, προετοιμαζόμενο πιθανώς για κάποια μεγαλύτερη επίθεση. Αναλυτές προειδοποιούν ότι και οι δύο πλευρές αντιμετωπίζουν μη βιώσιμη πίεση στους πόρους τους, εκτός αν φτάσουν νέες προμήθειες όπλων —ιδίως από τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Αν και ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ δηλώνει δημοσίως ότι δεν υπάρχει ακόμη στρατιωτική εμπλοκή των ΗΠΑ, έχει εκδώσει τελεσίγραφα, έχει απαιτήσει την «άνευ όρων παράδοση» του Ιράν και έχει δηλώσει με υπερηφάνεια την επικράτηση του αμερικανικού στρατού στον ιρανικό εναέριο χώρο. Εν τω μεταξύ, το Πεντάγωνο έχει προωθήσει στρατιωτικές επιλογές, συμπεριλαμβανομένων διατρητικών βομβών GBU-57 που δύνανται να καταστρέψουν υπόγεια καταφύγια, για να υποστηρίξει πιθανές επιθέσεις κατά της βαθιά θαμμένης πυρηνικής εγκατάστασης του Φορντό στο Ιράν. Πρόσθετα αεροπορικά μέσα των ΗΠΑ —ιδίως αεροσκάφη ανεφοδιασμού KC-135— έχουν μετακινηθεί πιο κοντά στη Μέση Ανατολή, αν και δεν έχουν εκδοθεί επίσημες διαταγές. Αμερικανοί αξιωματούχοι τονίζουν την ικανότητα του Ισραήλ να συνεχίσει μόνο του, ακόμη και αν οι αμερικανικές δυνάμεις παραμένουν στις περιφερειακές βάσεις, αυξάνοντας τον κίνδυνο κλιμάκωσης της σύγκρουσης σε περίπτωση που αμερικανικό προσωπικό γίνει στόχος.

Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Χαμενεΐ, και εκπρόσωποι του Υπουργείου Εξωτερικών έχουν προειδοποιήσει χωρίς περιστροφές ότι οποιαδήποτε εμπλοκή των ΗΠΑ θα είχε ως αποτέλεσμα «ανεπανόρθωτη ζημιά» ή «ολικό πόλεμο». Σύμφωνα με πληροφορίες, η Τεχεράνη ετοιμάζεται να επιτεθεί σε αμερικανικές βάσεις στο Ιράκ και ενδέχεται να ναρκοθετήσει το στρατηγικής σημασίας Στενό του Ορμούζ ως αντίποινα. Το μήνυμα είναι σαφές: μια αμερικανική επίθεση θα οδηγήσει σε δραστική κλιμάκωση της σύγκρουσης πέρα από το μέτωπο Ισραήλ-Ιράν.

Οι τιμές του πετρελαίου έχουν αυξηθεί κατά περίπου 6%, λόγω των φόβων για παρατεταμένη αστάθεια και πιθανές διαταραχές κοντά στο Στενό του Ορμούζ. Η Τουρκία, μέλος του ΝΑΤΟ, και τα βαλκανικά κράτη έχουν καταδικάσει τις επιθέσεις του Ισραήλ, ενώ παγκόσμιες δυνάμεις όπως η Ρωσία και η Κίνα προτρέπουν σε αυτοσυγκράτηση και κάνουν λόγο για αποσταθεροποίηση.

Οι ΗΠΑ ενδέχεται να ανακατευθύνουν τη ναυτική και αεροπορική δύναμή τους από την Ανατολική Μεσόγειο για να ενισχύσουν πιθανές επιχειρήσεις στον Κόλπο, μειώνοντας τις σταθεροποιητικές δυνάμεις στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο. Οι μακροχρόνιες παράνομες απαιτήσεις της Άγκυρας (Κύπρος, θαλάσσια δικαιώματα, εναέριος χώρος) θα μπορούσαν να αποκτήσουν δυναμική εάν η παρουσία της Ουάσιγκτον στην περιοχή μειωθεί.

Η Τουρκία μπορεί να εκμεταλλευτεί την μεταφορά της συγκέντρωσης της Δύσης στη Μέση Ανατολή για να διευρύνει τις στρατιωτικές επιχειρήσεις σε αμφισβητούμενες ζώνες του Αιγαίου. Η περιφερειακή στάση του Ερντογάν – ταυτόχρονη διατήρηση του διαλόγου με το Ιράν, υποστήριξη της Χάμας/Χεζμπολάχ και επιδίωξη πυρηνικών φιλοδοξιών – παρακολουθείται στενά. Ορισμένοι αναλυτές θεωρούν το Ιράν-Ισραήλ ως πιθανή «πρόβα» για μια μελλοντική τουρκική αντιπαράθεση με το Ισραήλ και, κατ' επέκταση, για αυξημένη περιφερειακή αποσταθεροποίηση.

Η Αθήνα πιθανότατα θα ζητήσει αυτοσυγκράτηση σε ό,τι αφορά επιθέσεις κατά του Ιράν, ευθυγραμμιζόμενη με τις ευρύτερες ανησυχίες της ΕΕ. Η Ελλάδα πρέπει να προετοιμαστεί για πιθανές επιπτώσεις: αυξημένες ροές προσφύγων, οικονομική πίεση λόγω υψηλότερων τιμών ενέργειας και στρατηγική αναδιάταξη των αμερικανικών δυνάμεων. Μια μειωμένη αμερικανική παρουσία θα μπορούσε να ενθαρρύνει την Ελλάδα να προσεγγίσει την ΕΕ για βαθύτερη στρατιωτική συνεργασία και επιτάχυνση των περιφερειακών συμμαχιών.

Η αύξηση του κόστους του πετρελαίου θα αυξήσει τους λογαριασμούς ενέργειας σε όλη την Ελλάδα και την Τουρκία, αλλά η Ελλάδα, που είναι καλύτερα ενσωματωμένη στις ενεργειακές αγορές της ΕΕ, μπορεί να είναι καλύτερα προστατευμένη. Οι περιφερειακοί αγωγοί γίνονται πιο ευάλωτοι εάν η Τουρκία επιχειρήσει παρανόμως και επιθετικά αναδιάταξη του ελέγχου επί του Αιγαίου εν μέσω μειωμένης εμπλοκής του ΝΑΤΟ στην περιοχή και μετατόπιση δυνάμεών του στο θέατρο της Μέσης Ανατολής.

Η συνεχιζόμενη υλικοτεχνική υποστήριξη των ΗΠΑ χωρίς άμεση εμπλοκή σε μάχες μπορεί να διατηρήσει μια επισφαλή ισορροπία, αλλά οποιοδήποτε λάθος βήμα θα μπορούσε να πυροδοτήσει έναν ευρύτερο πόλεμο. Ένας δεύτερος γύρος πυρηνικών διαπραγματεύσεων μπορεί να ανακτήσει δυναμική, αλλά η βαθιά δυσπιστία και οι αυξημένες απώλειες καθιστούν μια σημαντική πρόοδο απίθανη. Οι τουρκικές κινήσεις ενδέχεται να επιταχυνθούν. Η Ελλάδα πρέπει να επιδιώξει να εμβαθύνει τους δεσμούς της με το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, ιδιαιτέρως στον τομέα της αμυντικής βιομηχανίας και την υποστήριξη εγχώριων πρωτοβουλιών, διατηρώντας παράλληλα μια επιφυλακτική στάση απέναντι στην αναδιάταξη των στρατιωτικών δυνάμεων στην ευρύτερη περιοχή.

Η αντιπαράθεση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ έχει μετατραπεί σε στρατηγικό σημείο στήριξης, δοκιμάζοντας την αποφασιστικότητα των ΗΠΑ και την παγκόσμια προβολή ισχύος. Οποιαδήποτε παρέμβαση των ΗΠΑ θα μπορούσε να την μετατρέψει σε μια ευρύτερη σύρραξη, εξαπλώνοντας αστάθεια, ενεργειακές κρίσεις και στρατιωτικές ανακατατάξεις που επηρεάζουν άμεσα την ευαίσθητη ισορροπία μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.