ΜΕ ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ ΤΗΣ ΓΝΩΜΗΣ (Φ. 1941)

 

 

     Βαγγέλης Δ. Κόκκινος, ο νεότερος

 

Το μέλλον των ανισοτήτων

Σε μια εποχή πολυκρίσεων και αβεβαιότητας, ένα από τα καθοριστικά ερωτήματα της εποχής μας είναι αν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις βαθύτερες ανισότητες που απειλούν την οικονομική σταθερότητα, τη δημοκρατική διακυβέρνηση και την κοινωνική συνοχή. Οικονομολόγοι όπως ο Thomas Piketty και ο Daron Acemoglu, ο οποίος προσφάτως πήρε και το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών, προσφέρουν ζωτικής σημασίας γνώσεις σχετικά με τις διαρθρωτικές δυνάμεις πίσω από τις ανισότητες, και υποδηλώνουν ότι αν δεν δράσουμε αποφασιστικά, η ανισότητα θα συνεχίσει να κλιμακώνεται, με σοβαρές συνέπειες.

Ο Thomas Piketty, στο «Κεφάλαιο στον 21ο Αιώνα», διατυπώνει μια απογοητευτική θέση: όταν η απόδοση του κεφαλαίου υπερβαίνει το ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης, ο πλούτος συγκεντρώνεται αναπόφευκτα σε λιγότερα χέρια. Η ιστορική του ανάλυση δείχνει ότι η ανισότητα δεν είναι ένα ατύχημα αλλά ένα χαρακτηριστικό του καπιταλισμού, εκτός αν περιοριστεί με πολιτική παρέμβαση. Το πιο πρόσφατο έργο του Piketty επεκτείνεται σε αυτό, υποστηρίζοντας την προοδευτική φορολογία, την αναδιανομή του πλούτου και τις εκπαιδευτικές πολιτικές χωρίς αποκλεισμούς. Το μήνυμά του είναι σαφές: η ανισότητα δεν είναι απλώς οικονομική, αλλά βαθιά πολιτική, και χωρίς συνειδητές διορθωτικές πολιτικές, απλώς επιδεινώνεται με την πάροδο του χρόνου.

Ο Daron Acemoglu, που συχνά συνεργάζεται με τον James A. Robinson, εστιάζει στις πολιτικές και θεσμικές ρίζες της ανισότητας. Στο βιβλίο του «Why Nations Fail (Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη)», υποστηρίζει ότι οι θεσμοί χωρίς αποκλεισμούς -αυτοί που επιτρέπουν την ευρεία συμμετοχή στην οικονομική και πολιτική ζωή- είναι απαραίτητοι για τη δίκαιη ανάπτυξη. Αντίθετα, οι εκχυδαϊστικοί θεσμοί συγκεντρώνουν τη δύναμη και τον πλούτο μεταξύ των ελίτ, καταπνίγοντας την καινοτομία και παγιδεύοντας τις χώρες σε κύκλους φτώχειας και καταπίεσης. Ο Acemoglu προειδοποιεί ότι η τεχνολογική πρόοδος, αν αφεθεί ανεξέλεγκτη από τους δημοκρατικούς θεσμούς, μπορεί να επιδεινώσει την ανισότητα αυξάνοντας τη δύναμη μιας μικρής ελίτ που ελέγχει τα δεδομένα, τους αλγόριθμους και το κεφάλαιο.

Μαζί, αυτοί οι στοχαστές υπογραμμίζουν μια ζοφερή αλλά ζωτική αλήθεια: το μέλλον της ανισότητας θα διαμορφωθεί λιγότερο από αφηρημένες οικονομικές δυνάμεις παρά από σκόπιμες επιλογές. Οι πολιτικές που διαμορφώνουν ποιος θα αποκτήσει κεφάλαιο, ποιος θα επωφεληθεί από την τεχνολογική αλλαγή και ποιος θα συμμετέχει στην πολιτική ζωή θα καθορίσουν αν το μέλλον θα είναι πιο δίκαιο ή πιο διχασμένο.

Οι αναδυόμενες τεχνολογίες όπως η τεχνητή νοημοσύνη και η αυτοματοποίηση θα μπορούσαν είτε να επιδεινώσουν την ανισότητα είτε να χρησιμοποιηθούν για τον εκδημοκρατισμό της πρόσβασης στην εκπαίδευση, την υγειονομική περίθαλψη και την πληροφόρηση. Αλλά το αποτέλεσμα εξαρτάται από την πολιτική βούληση. Θα δούμε φόρους πλούτου, ισχυρότερη προστασία της εργασίας και αντιμονοπωλιακές ρυθμίσεις; Ή θα παρακολουθούμε τον πλούτο και τη δύναμη να συσσωρεύονται σε όλο και στενότερους κύκλους;

Το μέλλον παραμένει άγραφο, αλλά οι προειδοποιήσεις είναι σαφείς. Χωρίς διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, η ανισότητα θα βαθαίνει. Η πρόκληση για την επόμενη γενιά ηγετών δεν είναι απλώς να μεγαλώσει την πίτα, αλλά να διασφαλίσει ότι όλοι θα έχουν ένα δίκαιο μερίδιο -και μια ουσιαστική φωνή- στη διαμόρφωση της κοινωνίας του αύριο.