Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1838)
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης
Καθηγητής Μουσικής
Μέρος 1ο
Πολύς θόρυβος γίνεται τελευταία για την τεχνητή νοημοσύνη και το πόσο αυτή θα επηρεάσει στο μέλλον την ζωή μας, πόσο χρήσιμη ή πόσο επικίνδυνη θα είναι για τον άνθρωπο, αν θα συντελέσει ώστε να χάσουν δισεκατομμύρια τις δουλειές τους, αφού θα αντικατασταθούν από την χρήση και την λειτουργία της. Κι αυτοί που προπαγανδίζουν ή διαφημίζουν, αν προτιμάτε, τους σκοπούς τους δεν επιφυλάσσουν καλό μέλλον για το ανθρώπινο είδος. Μας λένε κατάμουτρα πως οι περισσότεροι εξ ημών θα είμαστε άβουλοι δούλοι και πως θα υπακούουμε στα κελεύσματά τους, αφού δεν θα μπορούμε να κάνουμε αλλοιώς.
Δεν θα μπω στην διαδικασία να σχολιάσω αυτήν καθ’ αυτήν την είδηση αλλά θα μείνω στα περί δουλείας και πώς αυτή εκφράζονταν στην αρχαία Ελλάδα αλλά και σε άλλους λαούς.
Δουλειά λέμε σήμερα και εννοούμε εργασία. Είναι όμως το ίδιο; Καθόλου!!
Η δουλειά είναι παρατονισμένη η λέξη δουλεία.
Οι Έλληνες είχαν ψηλά στην ζωή τους την έννοια της ελευθερίας και προτιμούσαν να πεθάνουν παρά να την στερηθούν: «Τεθνάναι καλῶς ἤ ζῆν αἰσχρῶς», έλεγαν, και φυσικά εννοούσαν πως προτιμούσαν να πεθάνουν με ηρωικό τρόπο παρά να ζήσουν υποδουλωμένοι και κακομεταχειριζόμενοι.
Τους δούλους όμως τους θεωρούσαν αιδοίους, άξιους σεβασμού δηλαδή και προστασίας: «ἔφαγόν τε, ἔπιόν τε καί αἰδοίοις ἔδωκα», και έφαγα και ήπια και έδωσα και στους υπηρέτες-δούλους (Οδ. ο 373). «Αἰδοίους τούς οἰκέτας (=υπηρέτες) λέγει, διά το ἀξίους εἶναι αἰδοῦς», αναφέρει ο αρχαίος σχολιαστής, που φανερώνει την ελληνική αντίληψη περί δούλων.
Πώς προέκυπταν όμως οι δούλοι; Πρώτα-πρώτα οι αιχμάλωτοι πολέμου, οι ηττημένοι. Ο αιχμαλωτισμένος δεν ήταν δυνατόν να αφεθεί ελεύθερος, αφού κατά την αναμέτρηση με τον αντίπαλο δεν νίκησε αλλά ούτε έπεσε μαχόμενος. Απλώς ανεδείχθη κατώτερος, λιγότερος στην μάχη, ήσσων ή ήττων, τύπος που αποτελεί την ρίζα της ήττας, και πρόκειται για τον συγκριτικό βαθμό τού επιθέτου ολίγος (συγκρ. μείων-ήσσων ή ήττων-ἐλάσσων, υπερθ. ολίγιστος). Ο νικημένος εχθρός γινόταν δούλος τού νικητή και παρέμενε στην υπηρεσία του, εκτός και εάν οι συγγενείς του τον απελευθέρωναν καταβάλλοντας λύτρα.
Στην Ελλάδα δούλοι και κύριοι ζούσαν αρμονικά, συνδεόμενοι με
στοργή, φροντίδα, συμπάθεια, οικειότητα. Ο ιστορικός Κορδάτος παραδέχεται: «Οι δούλοι -στην Ελλάδα- δεν είναι σκλάβοι με την πραγματική σημασία τής λέξης. Είναι παραγιοί και ψυχογιοί… είναι ψυχοκόρες και παραδουλεύτρες... Η εργασία γίνεται από κοινού από όλα τα μέλη τού γένους. Ακόμα και οι βασιλείς δουλεύουν. Ο Οδυσσέας φτιάχνει μόνος το κρεββάτι του. Ο Τηλέμαχος καταπιάνεται με δουλειές τού χεριού. Η Ναυσικά πλένει τα ρούχα της μαζί με τις δούλες στο ποτάμι» (και μετά παίζει μαζί τους με την μπάλλα).
Οι δούλοι εκτελούσαν χρέη θυρωρού, μαγείρου, παιδαγωγού, καλλιεργητού, βοσκού. Οι θεραπαινίδες ασχολούντο με τα οικιακά. Υπήρχαν επίσης οι δημόσιοι δούλοι, οι οποίοι εκτελούσαν χρέη
οδοκαθαριστή, αστυνομικού, κλητήρα δικαστηρίου. Οι σκληρότερα εργαζόμενοι δούλοι ήταν οι απασχολούμενοι στους μύλους και στα μεταλλεία τού Λαυρίου . Συνήθως έστελναν εκεί τους ανέντιμους
και κακού χαρακτήρα δούλους, ως τιμωρία. (Πρβλ. τα μεταγενέστερα «καταναγκαστικά έργα»).
Οι Έλληνες, φορείς υψηλού πολιτισμού και παιδείας, συμπεριφέρθηκαν πάντοτε στους δούλους με τρόπο ανθρωπιστικό: «κἄν δοῦλος ἦ τις, οὐδέν ἧττον ἄνθρωπος οὗτός ἐστιν» (Φιλήμων), δηλαδή, κι αν είναι κάποιος δούλος, δεν είναι λιγότερος από άνθρωπος. «κἄν δοῦλος ἦ τις, σάρκα τήν αὐτήν ἔχει∙ φύσει γάρ οὐδείς δοῦλος ἐγεννήθη ποτέ», δηλαδή, κι αν είναι κάποιος δούλος, έχει την ίδια σάρκα. Δεν γεννήθηκε ποτέ κανείς δούλος από την φύση του.
«Ὁ γάρ θεός πᾶσι, τοῖς τ' ἐλευθέροις καί τοῖς δούλοις, ἐστίν ἴσος», δηλαδή, ο Θεός είναι ίδιος-ίσος και για τους ελεύθερους και για τους δούλους.
Συνεχίζεται…
Αφήστε ένα σχόλιο