Η μαγεία της ετυμολογίας Φ.1778

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 80

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 

Καθηγητής Μουσικής

Δυστυχώς και πάλι η θλιβερή επικαιρότητα με παρακινεί να ασχοληθώ με την μάστιγα, που ακούει στο όνομα οπαδός (ομάδος ή κόμματος…). Δεν θα σχολιάσω το τι μυαλά κουβαλάνε όλοι αυτοί, που βρίσκουν την δύναμη, τυφλωμένοι από φανατισμό και μίσος για τον αντίπαλο, να αφαιρούν μια ζωή έτσι…, για το νταηλίκι!

Η μάστιγα ( μάστιξ-γος , το μαστίγιο, το καμουτσίκι, ) προέρχεται εκ της δασυνόμενης λέξεως ιμάς-άντος (το λουρί αλλά και το σχοινί για άντληση νερού) κι αυτή με την σειρά της εκ του πολύ σπουδαίου ρήματος, ίημι , που σημαίνει θέτω σε κίνηση, εξακοντίζω, σπεύδω, στέλνω, εκτινάσσω, αναβλύζω, κάνω κάτι να πέσει χάμω…, ρήμα πάντως που δηλώνει γρήγορη και απότομη κίνηση. Ο παρακείμενος κάνει, είμαι , ενώ η μετοχή του αορίστου, έμεν-ος . Με το πρώτο ε>ι και το δεύτερο ε>α προκύπτει η γενική, ιμάν-τος . Ο ι-μάς , λοιπόν, έγινε μάσ-τιξ . Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι λέξεις που χρησιμοποιούν οι ξένες γλώσσες για το μαστίγιο. Οι Λατίνοι είπαν fagus την δρυ και faginus τον δρύινο, οι Γάλλοι fouet (μαστίγιο, με αρχική σημασία την μικρή οξυά), οι Ιταλοί fagotto (δέσμη, προφανώς πολλών ιμάντων, που είναι εφαρμοσμένοι σε είδος μαστιγίων), οι Ισπανοί fagot και οι Άγγλοι fagent . Όλα αυτά ετυμολογούνται εκ του φηγός , φαγός , που σημαίνει την δρυ ή την οξυά, πράγμα που δεικνύει πως η λογική τους εστιάστηκε μόνο στο συνήθως ξύλινο κομμάτι, όπου είναι εφαρμοσμένος ο ιμάντας ή οι ιμάντες.

Η λέξη οπαδός ετυμολογείται εκ του αθροιστικού α και του πάτος , με τ>δ , συνθετικά που δημιούργησαν και το ρήμα οπαδεύω , που σημαίνει έπομαι, ακολουθώ, συνοδεύω. Το πάτος εκ του βατός>βάδος , με β>π και τ>δ , που σημαίνει τον πατημένο δρόμο αλλά και το αφόδευμα ή αποπάτημα, όπως επίσης συνηθίζεται. Ο οπαδός , λοιπόν, είναι αυτός που ακολουθεί κάποιον, ακόμα κι αν αυτός ο κάποιος πατάει σε αφοδεύματα. Άρα, το άβουλο ον, που ακολουθεί πιστά αυτόν που τον οδηγεί, το πρόβατο. Μια ενδιαφέρουσα σημείωση είναι πώς οι ξένες γλώσσες, για να δηλώσουν τον οπαδό, χρησιμοποιούν την ίδια λέξη με τον ανεμιστήρα. Ventilateur (εκ του λατ. ventus =ο αέρας) λένε οι Γάλλοι, fan οι Ιταλοί ( ventilatore για τον ανεμιστήρα), ventilador οι Ισπανοί και για τα δύο, fan οι Άγγλοι και Fan οι Γερμανοί. Όλα αυτά εκ του άFω , άFημι (=πνέω, φυσώ), που δείχνει πως οι ξένοι αντιλαμβάνονται τον οπαδό σαν κάτι που το παίρνει και το διασκορπίζει ο άνεμος, χωρίς βούληση, δηλαδή, ανήμπορο να αντισταθεί.

Οπαδοί ομάδων! Κι η ομάδα από πού προέρχεται; Εκ του επιθέτου ομός (με δασεία), που σημαίνει τον ίδιο, τον όμοιο, τον κοινό, τον ενωμένο και ετυμολογείται εκ του άμα, αμά, με α>ο . Το επίσης δασυνόμενο άμα (=μαζί, ταυτοχρόνως με κάποιον) είναι σύνθετο εκ του και+εμού, εμά . Καμά>αμά , με το κ να γίνεται η δασεία. Αυτή η μετάπλαση φαίνεται πιο καθαρά στην λατινική με το cum (=μαζί, άμα). Και+εμά >καμά >καμ> cum . Το con (=με) των λατίνων είναι το ελληνικό συν ή το ξυν . Ό,τι, λοιπόν, λειτουργεί, ενεργεί μαζί, ονομάζεται ομάδα.

Το έγκλημα αυτό η ελληνική γλώσσα το χαρακτηρίζει με ένα πολύ όμορφο επίθετο: ειδεχθές ( ο/η ειδεχθής, το ειδεχθές =αποτρόπαιο, φρικιαστικό, στυγερό). Η ετυμολογία του συνίσταται εκ δύο ρημάτων, το είδω –και το παράγωγό του, είδος - και το έχθω . Το πρώτο (πάντα με F =δίγαμμα στον Όμηρο, Fείδω , που εξηγεί και το βλέπω των λατίνων: vi-deo ) σημαίνει θεωρώ, διακρίνω, βλέπω, παρατηρώ, γνωρίζω, εξετάζω. Το είδος είναι ό,τι φαίνεται, η μορφή, το σχήμα, το κάλλος, η τάξη, η διαίρεση (π.χ. τα είδη των ψαριών). Το έχθω σημαίνει μισώ, εχθρεύομαι και έχθος είναι το μίσος, η έχθρα. Άρα, ειδεχθές έγκλημα είναι αυτό στο οποίο διακρίνεται μετά βεβαιότητος η έχθρα, το μίσος, το εκ προμελέτης διαπραττόμενο.

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας