Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1758
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
|
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Λέξεις της επικαιρότητας - 62
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης
Καθηγητής Μουσικής
Θ’ αρχίσω σήμερα με το πιο «κουφό» που άκουσα, όταν την ίδια μέρα μετέβησαν στο «άλλο κόσμο» από την μία ο παμμέγιστος Μίκης (συν-θέτης) κι απ’ την άλλη ο ολίγιστος Mad Clip (πλην-θέτης), πως δήθεν πέθαναν δύο …συνάδελφοι. Οποία ύβρις!! Ύβρις των απαιδεύτων, επομένως αγραμμάτων, και θρασέων οπαδών των νεωτεριστικών μουσικών ρευμάτων. Ύβρις όμως μας περιτριγυρίζει παντού, σε κάθε έκφανση της ζωής μας. Το νοιώθω, το νοιώθετε, το νοιώθουν όλοι αλλά δεν ξέρουμε πιθανώς το γιατί. Έχουμε μέσα μας θυμό, οργή, που ζητούν διέξοδο αλλά και πάλι δεν βλέπουμε το/τα αντικείμενο/α εναντίον του/των οποίου/ων θα τα εκφράσουμε. Είναι άλλωστε τόσα πολλά που μας «πιέζουν», που κανένας μας δεν ξέρει πότε θα γίνει το «μπαμ». Αυτό το «μπαμ», αγαπητοί μου, οι πάνσοφοι πρόγονοί μας το είχαν περιγράψει ως Νέμεσι , που έπεται ως νομοτέλεια της Ύβρεως .
Ξεκαθαρίζω πως ο θάνατος του οποιουδήποτε νέου ανθρώπου με λυπεί και δεν με χαροποιεί. Χρησιμοποιώ το δικό μου ευφυολόγημα, «πλην-θέτης», για να καταδείξω την αντίθεσή μου στο ότι αυτός ο άνθρωπος θα μπορούσε να προσθέσει κάτι (συν+τίθημι) στην μουσική τέχνη.
Του παρόντος όμως είναι η λέξη Ύβρις και η ετυμολογία της. Θα παραθέσω μόνο τρεις ετυμολογικές απόψεις, διότι αν επιχειρήσω να παραθέσω τις έννοιες της Ύβρεως , θα θέλω δυο-τρία άρθρα για να χωρέσουν, οπότε…!
Στο λεξικό Σουΐδα και στο αντίστοιχο λήμμα υπάρχει η φράση του Σοφοκλή «ύβρις υπόβαρός τις ούσα ή παρά το ύειν βάρος» . Θα μείνω στο δεύτερο σκέλος και θα σχολιάσω το ύβρις=ύειν βάρος . Το ύειν είναι απαρέμφατο του ρήματος ύω , που θα πει βρέχω, στέλνω βροχή, πέφτω σαν βροχή. Η λέξη βάρος σημαίνει το πλάκωμα, το φορτίο αλλά η έννοιά της εδώ φαίνεται να είναι η υπέρβαση των υπό της κοινωνίας ανεκτών ορίων (το μέτρον των αρχαίων, κάποιων συμφωνημένων και αποδεκτών υποχρεώσεων, δηλαδή, που ως κοινωνικά όντα ο καθείς μας αναλαμβάνει-φέρει) και η ανάληψή του από κάποιον, που δεν δύναται να διαχειριστεί, είτε εξ αδυναμίας είτε εξ υπερβολικής συναίσθησης δύναμης είτε εξ αυθαδείας και αλαζονείας. Και συνεχίζει ο Σοφοκλής ( Οιδίπους Τύραννος , 873-879): « ὕβρις φυτεύει τύραννον· ὕβρις, εἰ (αντί α ) πολλῶν ὑπερπλησθῇ μάταν, ἃ μὴ ᾽πίκαιρα μηδὲ συμφέροντα, ἀκρότατα γεῖσ᾽ ἀναβᾶσ᾽ ἀπότομον ὤρουσεν εἰς ἀνάγκαν ἔνθ᾽ οὐ ποδὶ χρησίμῳ χρῆται». [Η Ύβρις-αλαζονεία φυτεύει (γεννά, δημιουργεί) τύραννο, που σαν παραφουσκώσει (σ.σ. η ύβρις) ματαίως με πλήθος άκαιρα κι ανώφελα και ανεβεί στην ακρότατη κορφή, η μοίρα θα την γκρεμίσει ξαφνικά σε ακαταμέτρητους βυθούς, απ’ όπου δεν θα μπορεί να κουνήσει ούτε το πόδι της].
Στο λεξικό των Liddell & Scott υπάρχει η ετυμολογία της λέξεως εκ της προθέσεως υπέρ , με τροπή του π>β, δηλώνοντας προφανώς κάτι το υπερβολικό. Ο Βασδέκης ετυμολογεί το υπέρ εκ του α (επιτατ)+ περί . Ο ίδιος συγγραφέας ετυμολογεί την ύβρι εκ του α (επιτατ., με τροπή του υ>α) + βρι (=πάρα πολύ, εκ του ρήματος βαρέω , με παράγωγο το βρί-θω ). Ό,τι, λοιπόν, και να επιλέξετε η έννοια της Ύβρεως δεν αλλάζει. Δηλώνει κάτι το υπερβολικό, που κατά περίπτωση καταντά να σημαίνει την αλαζονεία, την αυθάδεια, την υπερπροβολή του εγώ, στοιχεία που ενοχλούν τα όντα που έχουν συμφωνήσει να διάγουν με το «μέτρον άριστον» , τα εξαγριώνουν και τα στρέφουν εναντίον τής λοιπής κοινωνίας.
Αναλογιστείτε, αγαπητοί μου, πόση ύβρις μας περιβάλλει σήμερα και σε ποιους τομείς. Ή μάλλον, να το διατυπώσω ορθότερα, σε ποιους τομείς δεν υπάρχει ύβρις. Την βλέπουμε, την νοιώθουμε να μας απειλεί κάθε στιγμή, σε κάθε μας βήμα, λες και κάποιοι θέλουν να μας εξωθήσουν στα άκρα ή να μετρήσουν τις αντοχές μας. Όλοι αυτοί προφανώς ξεχνούν την Νέμεσι , που έρχεται νομοτελειακώς μετά την Ύβρι , θα τους σαρώσει και δεν θα μπορούν να κουνήσουν ούτε το πόδι τους.
Για την Νέμεσι όμως θα μιλήσουμε στο επόμενο άρθρο.
* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας
Αφήστε ένα σχόλιο