Header Ads

Η μαγεία της ετυμολογίας /Φ.1803

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Γνωστά και καθημερινά - 15

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 
Καθηγητής Μουσικής


Θα παρατηρείτε, αγαπητοί αναγνώστες, πως η κοινωνία διακατέχεται από μεγάλο θυμό, εξ αιτίας των όσων συμβαίνουν γύρω της (μας).

Η λέξη που ζητά ετυμολόγηση είναι ο θυμός. Οι πιο πολλοί νομίζουν πως θυμός είναι η άσχημη ψυχική κατάσταση, που φέρνει νεύρα και έλλειψη ψυχραιμίας. Είναι κι αυτό, δεν λέω, αλλά ακούστε πόσα πράγματα σημαίνει ο θυμός: Ψυχή, πνεύμα, καρδιά, ζωή, αίσθηση, σκέψη, ισχύς, δύναμη, όρεξη, διάθεση, ιδιοσυγκρασία, θέληση, τόλμη, θάρρος, οργή, πόθος… Να θυμάστε όμως πως δηλώνει πάντοτε ισχυρά αισθήματα και πάθη, που εκπορεύονται κυρίως από την ψυχή, από τον νου. Ρίζα του το πολύ σπουδαίο ρήμα είμι, που πάντοτε μας εκπλήσσει με τις τόσες του μορφές (εγκλίσεις), που «δωρίζει» απλόχερα στον σχηματισμό λέξεων. Εδώ πρόκειται για την προστακτική του ρήματος, ίθ-ι, που δημιούργησε το ρήμα ιθ-ύω ή θύ-ω (=σπεύδω κατ’ ευθείαν, ορμώ προς τα εμπρός, μαίνομαι με βίαιη κίνηση, προθυμοποιούμαι).

Την έννοια του έντονου εκνευρισμού, της οργής, οι ξένοι την αποδίδουν, δανειζόμενοι την ετυμολογία εκ του ελληνικού χόλος, χολή (=οργή, θυμός. «Αχηλήι χόλος φρεσί», Ιλ. Α387. Επίσης ο Γαληνός γράφει «οι χολικοί τύποι, οξύθυμοι»). Οι Λατίνοι, λοιπόν, λένε cholera (=χολή), οι Γάλλοι colère, οι Ιταλοί collera, οι Ισπανοί cólera, οι Άγγλοι fury (εκ του θηρ), gall (=χολή, λύπη) αλλά και anger, όπως περίπου και οι Γερμανοί Ärger (τα δύο τελευταία εκ του οργή).

Η έννοια του θυμού ως ψυχής αντιμετωπίζεται διαφορετικώς στις ξένες γλώσσες και ετυμολογείται εκ του ελληνικού άνεμος (άημι =πνέω- φυσώ), πράγμα που συμβαίνει ακριβώς και στην λογική της ετυμολογίας της ψυχής, εκ του ψύχω. Και για να ψυχθεί κάτι θα πρέπει με κάποιο τρόπο να επηρεαστεί από το φύσημα του αέρα. Οι Λατίνοι λένε animus την ψυχή και anima την πνοή (γνωρίζω από πρώτο χέρι, αφού υπηρέτησα την στρατιωτική μου θητεία στην Καστοριά πως εκεί τον άνεμο τον λένε, άνιμους), οι Γάλλοι âme, οι Ιταλοί anima, οι Ισπανοί alma, οι Άγγλοι soul και οι Γερμανοί Seele (οι δύο τελευταίοι εκ του Fαιόλος =ορμητικός).

Στην ελληνική κοινωνία επικρατεί τελευταία ένας συνεχής θρήνος, μιας και βιώνει πολύ δύσκολες καταστάσεις, με ξαφνικούς θανάτους, δολοφονίες, βιασμούς κλπ. Ο θρήνος ετυμολογείται εκ του ρήματος θρέομαι >θράσσω (εκ του ταράσσω, με τ>θ και α>ε), που σημαίνει κράζω μεγαλοφώνως, γοερώς, ξεφωνίζω (κυρίως επί γυναικών), με α>η.

Επίσης ένα άσχημο φαινόμενο των ημερών που διάγουμε είναι η φυγή των νέων ανθρώπων σε αναζήτηση καλλίτερης τύχης, προς προορισμούς του εξωτερικού. Κι αυτό συμβαίνει πάνω στην ακμή της ηλικίας τους, στην πιο δημιουργική περίοδο της ζωής τους. Η λέξη ακμή προέρχεται εκ της ακωκής (αναδιπλασιασμός του ωκύς =οξύς), που σημαίνει το αιχμηρό μέρος, τα άκρα. Ακ-ωκή > ακ-ίς >ακ-ή >ακμή, που σημαίνει το οξύ σημείο, την κόψη του μαχαιριού, το ύψιστο ή σπουδαιότερο σημείο κάθε πράγματος, την κάλλιστη ηλικιακή περίοδο επί ανθρώπων, την κατάλληλη στιγμή. Οι ξένοι κράτησαν σχεδόν αυτούσια την ρίζα της λέξεως και οι Γάλλοι την είπαν acmé και acné το εξάνθημα δέρματος, οι Ιταλοί και οι Άγγλοι acme και acne αντιστοίχως και οι Γερμανοί Akne το εξάνθημα.

Ζέστη, ζέστη, ζέστη ή ζέστα, όπως λέμε στον τόπο μου!! Μας πέθανε κι αυτή και οι πάροχοι ενέργειας κι έχουμε γενικώς ζεματιστεί. Η ζέστη ετυμολογείται εκ του σείω [σαόω >σάω + ίημι (ρίζα ι-) =θέτω σε κίνηση, σαίω >σείω, με α>ε], που με σ>ζ έγινε ζείω, ζέω (=βράζω, εξατμίζω, είμαι πλήρης από κάτι, αναδίδω). Ό,τι θέλετε, λοιπόν, θεωρήστε πως αναδίδεται ένεκα ζέστης, πλην δροσερής πνοής.

«Σκάσαμαν απ’ τ’ ζέστ’», όπως θα ’λεγαν και οι Ηπειρώτες…!!!



* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας

Δεν υπάρχουν σχόλια