Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣΦ.1787
«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Λέξεις της επικαιρότητας - 89
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης
Καθηγητής Μουσικής
Πιστεύω, αγαπητοί μου αναγνώστες, θα μου επιτρέψετε αυτό μου το άρθρο να το αφιερώσω στην γενέτειρά μου, την Ιερά Πόλη του Μεσολογγίου, της οποίας την ηρωική Έξοδο των θρυλικών υπερασπιστών της, των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» του Σολωμού, θα θυμηθούμε τούτο το Σάββατο του Λαζάρου προς Κυριακή των Βαΐων.
Στο Μεσολόγγι δίδαξαν απόλυτη δημοκρατία και εμφάνισαν απαράμιλλη δύναμη. Ουδέποτε στην ιστορία των λαών έχει καταγραφεί ομόφωνη απόφαση όλων να πεθάνουν, παρά να σκλαβωθούν, χωρίς να βρίσκονται σε καθεστώς οποιουδήποτε εξαναγκασμού. Με την ίδια ομόφωνη απόφαση όρισαν ως αρχηγό της Φρουράς των Μεσολογγιτών τον νεαρό, Αθανάσιο Ραζηκότσικα (μόλις 28 ετών). Και την νύχτα εκείνη «που την τρέμει ο λογισμός» έκαναν δρόμο με τα σπαθιά για να μείνουν ελεύθεροι, «εκείθε με τους αδερφούς, εδώθε με τον χάρο».
Κι ας ξεκινήσουμε με την λέξη σκλάβος . Είναι σύνθετη από το παράγωγο του ρήματος σκάλλω (=σκάβω, σκαλίζω), την σκάλμη (=ξίφος, εκ της δυνατότητός του να λειτουργεί και ως σκαπτικό εργαλείο) και το ρήμα βάω (=βαίνω), με αναγραμματισμό του πρώτου συνθετικού, σκάλ-> σκλά-. Σημαίνει αυτόν που βαίνει, που βρίσκεται υπό το ξίφος, άρα τον αιχμάλωτο. Μια σχετική όσο και σπάνια λέξη είναι ο δωριάλωτος , αυτός που αλώνεται (=κυριεύεται) από το δόρυ (=ξίφος). Οι Λατίνοι για τον σκλάβο χρησιμοποιούν την λέξη servus (=υπηρέτης, σωματοφύλακας, ρήμα servo ), που όμως δεν δηλώνει τον τρόπο δια του οποίου αυτός κατέληξε έτσι αλλά ένα από τα αποτελέσματα της αιχμαλωσίας, λέξη πάντως που ετυμολογείται εκ του ελληνικού, Fερύομαι (=σώζω, διασώζω, διαφυλάττω). Να σημειωθεί εδώ πως οι Λατίνοι συνήθως το «υ» το διαβάζουν ως «v». Fερύω >ερύω (με δασεία, που αντικαθιστά το δίγαμμα), Fervo >servo . Την ελληνική άποψη του σκάλλω+βάω διατηρούν οι Ιταλοί ( schiavo ), οι Ισπανοί ( esclavo ), οι Άγγλοι ( slave ) και οι Γερμανοί ( sklave ).
Ο πολιορκημένος είναι επίσης μια πολύ σπουδαία λέξη, που μεταφέρει ακριβώς τον λόγο που πάσχει το υποκείμενο. Πρόκειται επίσης για σύνθετη λέξη από το πόλις και το έρκος , που κυρίως σημαίνει τον φράχτη, το τείχος, τον μαντρότοιχο, την περίφραξη και μεταφορικώς οποιονδήποτε φραγμό ή μέσο υπεράσπισης. Η πορεία της πόλεως είναι μακρά και ως εκ τούτου άκρως ενδιαφέρουσα. Ξεκινάμε με το ρήμα πέλω , που στον Όμηρο σημαίνει βρίσκομαι σε κίνηση ( ελάω ), ομοίας σημασίας με τα είλω , έρχομαι , ελαύνω . Εκ του πέλω , με ε>ο , γεννήθηκε το πολέω (=περιφέρομαι, περιπλανώμαι, συχνάζω, κατοικώ, οργώνω. Άρα η πόλις είναι ο χώρος όπου καταλήγουν εκ της περιπλάνησης, συχνάζουν, κατοικούν οι άνθρωποι. Το έρκος προέρχεται εκ του είργω, έργω, έργνυμι (=εμποδίζω είτε την έξοδο είτε την είσοδο). Συνολικώς, λοιπόν, ο πολιορκημένος είναι αυτός στον οποίον παρεμποδίζεται, απαγορεύεται η έξοδος. Γι’ αυτό και οι Μεσολογγίτες την έκαναν μόνοι τους!
Έκαναν μόνοι τους την εθελούσια θυσία. Η εθελούσια είναι παράγωγο του ρήματος εθέλω , που όμως είναι σύνθετο εκ της ρίζας του είμι , ε- (υποτακτική ί-ω-, ί-τω =ας γίνει ό,τι θέλει, ας πάει. Η φράση ε-ΐα σημαίνει «έλα λοιπόν, εμπρός» ) και της λέξεως τέλος (=σκοπός, κατάληξη). Ε+τέλος >ε-θέλω , με τ>θ , που σημαίνει το να θέλει κάποιος να πορεύεται προς τον σκοπό, προς την εκπλήρωση του ποθούμενου. Η εθελούσια θυσία, λοιπόν, είναι αυτή που γίνεται με την συναίνεσή μας, από επιλογή μας, η εκούσια.
Αναλογιστείτε, αγαπητοί μου, πόσες φορές έχουμε συλλάβει τον εαυτό μας να λιποψυχεί σε ήσσονος σημασίας καταστάσεις. Φανταστείτε, από την άλλη, το μεγαλείο των ανθρώπων, που αποφασίζουν να θυσιάσουν την ίδια τους την ζωή, για να μην γευτούν την απάνθρωπη σκλαβιά.
Γι’ αυτό το Μεσολόγγι θα αποτελεί το αιώνιο σύμβολο ελευθερίας.
Υπερήφανος…!!!
Στο Μεσολόγγι δίδαξαν απόλυτη δημοκρατία και εμφάνισαν απαράμιλλη δύναμη. Ουδέποτε στην ιστορία των λαών έχει καταγραφεί ομόφωνη απόφαση όλων να πεθάνουν, παρά να σκλαβωθούν, χωρίς να βρίσκονται σε καθεστώς οποιουδήποτε εξαναγκασμού. Με την ίδια ομόφωνη απόφαση όρισαν ως αρχηγό της Φρουράς των Μεσολογγιτών τον νεαρό, Αθανάσιο Ραζηκότσικα (μόλις 28 ετών). Και την νύχτα εκείνη «που την τρέμει ο λογισμός» έκαναν δρόμο με τα σπαθιά για να μείνουν ελεύθεροι, «εκείθε με τους αδερφούς, εδώθε με τον χάρο».
Κι ας ξεκινήσουμε με την λέξη σκλάβος . Είναι σύνθετη από το παράγωγο του ρήματος σκάλλω (=σκάβω, σκαλίζω), την σκάλμη (=ξίφος, εκ της δυνατότητός του να λειτουργεί και ως σκαπτικό εργαλείο) και το ρήμα βάω (=βαίνω), με αναγραμματισμό του πρώτου συνθετικού, σκάλ-> σκλά-. Σημαίνει αυτόν που βαίνει, που βρίσκεται υπό το ξίφος, άρα τον αιχμάλωτο. Μια σχετική όσο και σπάνια λέξη είναι ο δωριάλωτος , αυτός που αλώνεται (=κυριεύεται) από το δόρυ (=ξίφος). Οι Λατίνοι για τον σκλάβο χρησιμοποιούν την λέξη servus (=υπηρέτης, σωματοφύλακας, ρήμα servo ), που όμως δεν δηλώνει τον τρόπο δια του οποίου αυτός κατέληξε έτσι αλλά ένα από τα αποτελέσματα της αιχμαλωσίας, λέξη πάντως που ετυμολογείται εκ του ελληνικού, Fερύομαι (=σώζω, διασώζω, διαφυλάττω). Να σημειωθεί εδώ πως οι Λατίνοι συνήθως το «υ» το διαβάζουν ως «v». Fερύω >ερύω (με δασεία, που αντικαθιστά το δίγαμμα), Fervo >servo . Την ελληνική άποψη του σκάλλω+βάω διατηρούν οι Ιταλοί ( schiavo ), οι Ισπανοί ( esclavo ), οι Άγγλοι ( slave ) και οι Γερμανοί ( sklave ).
Ο πολιορκημένος είναι επίσης μια πολύ σπουδαία λέξη, που μεταφέρει ακριβώς τον λόγο που πάσχει το υποκείμενο. Πρόκειται επίσης για σύνθετη λέξη από το πόλις και το έρκος , που κυρίως σημαίνει τον φράχτη, το τείχος, τον μαντρότοιχο, την περίφραξη και μεταφορικώς οποιονδήποτε φραγμό ή μέσο υπεράσπισης. Η πορεία της πόλεως είναι μακρά και ως εκ τούτου άκρως ενδιαφέρουσα. Ξεκινάμε με το ρήμα πέλω , που στον Όμηρο σημαίνει βρίσκομαι σε κίνηση ( ελάω ), ομοίας σημασίας με τα είλω , έρχομαι , ελαύνω . Εκ του πέλω , με ε>ο , γεννήθηκε το πολέω (=περιφέρομαι, περιπλανώμαι, συχνάζω, κατοικώ, οργώνω. Άρα η πόλις είναι ο χώρος όπου καταλήγουν εκ της περιπλάνησης, συχνάζουν, κατοικούν οι άνθρωποι. Το έρκος προέρχεται εκ του είργω, έργω, έργνυμι (=εμποδίζω είτε την έξοδο είτε την είσοδο). Συνολικώς, λοιπόν, ο πολιορκημένος είναι αυτός στον οποίον παρεμποδίζεται, απαγορεύεται η έξοδος. Γι’ αυτό και οι Μεσολογγίτες την έκαναν μόνοι τους!
Έκαναν μόνοι τους την εθελούσια θυσία. Η εθελούσια είναι παράγωγο του ρήματος εθέλω , που όμως είναι σύνθετο εκ της ρίζας του είμι , ε- (υποτακτική ί-ω-, ί-τω =ας γίνει ό,τι θέλει, ας πάει. Η φράση ε-ΐα σημαίνει «έλα λοιπόν, εμπρός» ) και της λέξεως τέλος (=σκοπός, κατάληξη). Ε+τέλος >ε-θέλω , με τ>θ , που σημαίνει το να θέλει κάποιος να πορεύεται προς τον σκοπό, προς την εκπλήρωση του ποθούμενου. Η εθελούσια θυσία, λοιπόν, είναι αυτή που γίνεται με την συναίνεσή μας, από επιλογή μας, η εκούσια.
Αναλογιστείτε, αγαπητοί μου, πόσες φορές έχουμε συλλάβει τον εαυτό μας να λιποψυχεί σε ήσσονος σημασίας καταστάσεις. Φανταστείτε, από την άλλη, το μεγαλείο των ανθρώπων, που αποφασίζουν να θυσιάσουν την ίδια τους την ζωή, για να μην γευτούν την απάνθρωπη σκλαβιά.
Γι’ αυτό το Μεσολόγγι θα αποτελεί το αιώνιο σύμβολο ελευθερίας.
Υπερήφανος…!!!
* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας
Αφήστε ένα σχόλιο