Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1721

 

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 33

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Δεν ξέρω αν έχετε προσέξει αλλά αυτές οι μέρες του εγκλεισμού μάς έχουν φέρει και συνήθειες των αριστοκρατών και των πλουσίων, που δεν έχουν δουλειά (δουλεύουν άλλοι γι’ αυτούς) και συνήθως ξεκουράζονται, ριλαξάρουν, όπως θα έλεγαν μεταξύ τους (διότι ομιλούν ξένες γλώσσες και ενίοτε και την …μητρική), για να τους φύγει το στρές (ε, ένα τέτοιο το ’χουν, πού θα πάνε διακοπές τα Χριστούγεννα, εν μέσω καραντίνας), πώς θα ταιριάσουν την desire (=επιθυμία) τους με το πνεύμα του Θείου Βρέφους, πώς θα ξεσκουριάσουν την σκονισμένη Aston Martin τους, πώς θα πνίξουν την λιγούρα που τους πιάνει να ντερλικώσουν κάτι extreme (=ακραίο), εκεί στα Ελβετικά σαλέ και γενικώς πώς να αποδείξουν πως αποτελούν κάτι το ξεχωριστό. Αυτά κι αν είναι βάσανα!!! Εμείς, το μόνο που έχουμε σε πραγματική αφθονία είναι το ριλάξ. Μια ξεγυρισμένη ξάπλα την ρίχνουμε (αφού δουλειά δεν έχουμε, γιατί είναι τα πάντα κλειστά). Όλα τα άλλα είναι ανεκπλήρωτοι πόθοι, ανέξοδοι ρεμβασμοί και καμμιά φορά όμορφα όνειρα.

Ριλάξ: αντιδάνειο εκ της αγγλικής (relax), που θα πει χαλαρώνω. Η ρίζα του είναι το ελληνικό επίθετο λαγαρός (=χαλαρός, υποχωρητικός), με ρήμα το λαγγάζω. Οι Λατίνοι το έκαναν laxus (=χαλαρός) και laxo (=χαλαρώνω) κι από κει όλες οι λατινογενείς γλώσσες ως εξής: Οι Γάλλοι lâcher (=χαλαρώνω), lache (=χαλαρός), οι Ιταλοί lascare (=χαλαρώνω), οι Ισπανοί laxar (=χαλαρώνω) και relajado (=χαλαρός), οι Άγγλοι, όπως είπαμε, relax και lax (=χαλαρός) μαζί με τους Γερμανούς. Της ίδιας ετυμολογίας είναι και η σημασία του ρήματος «αφήνω» στις ξένες γλώσσες κι έτσι έχουμε: Το ίδιο ακριβώς γράφεται στα λατινικά και στα ιταλικά. Στα γαλλικά το ρήμα γίνεται laisser, οι Ισπανοί προσθέτουν και το dejar, οι Άγγλοι let και οι Γερμανοί lassen.

Το στρες είναι κι αυτό αντιδάνειο εκ της αγγλικής (stress= ένταση). Η ελληνική του ρίζα είναι το ρήμα στράγγω (=σφίγγω, στραγγίζω, συνθλίβω). Οι Λατίνοι το είπαν di-stringo , οι Γάλλοι détresse (=αγωνία, κίνδυνος), οι Ιταλοί stringere και stringimento (=σφίξιμο), οι Ισπανοί estrechar και estrechamiento αντιστοίχως και οι Γερμανοί Strenge (=αυστηρότητα, δριμύτητα).

Desire (στα αγγλικά προφέρεται ντιζάϊαρ και σημαίνει επιθυμία και επιθυμώ). Εδώ υπάρχει μια μικρή περιπέτεια στην ρίζα της. Πρόκειται για την ελληνική λέξη είδος (=μορφή, σχήμα, εξ ου και είδωλον). Οι Λατίνοι χρησιμοποίησαν δύο λέξεις de+sidero (=εκ του sidus, που θα πει αστήρ και sidera, τα αστέρια που σχηματίζουν μορφή, πρόσωπο, είδος). Οι Γάλλοι είπαν την επιθυμία désir και το επιθυμώ desirer, οι Ιταλοί desiderio και desiderare και οι Ισπανοί deseo και desear. Οι Γερμανοί δεν έχουν λέξη για την επιθυμία με αυτήν την ρίζα.

Η λιγούρα είναι αντιδάνειο εκ της λατινικής και είναι μια λέξη που έχει σαν βάση της την γλώσσα, όσο κι αν σας φαίνεται περίεργο. Εκ του ρήματος λείχω (=γλείφω) δημιουργήθηκε η λαυχάνη (= γλώσσα, κατά τον Ησύχιο). Οι Λατίνοι είπαν την γλώσσα lingua, lingo το γλείφω και ligurio το ρήμα ορέγομαι, επιθυμώ. Σύμφωνα με μία εκδοχή του Λατίνου συγγραφέα, Marius Victorius, το lingo κατάγεται εκ του dingua, που θα πει φθόγγος κι αυτό εκ του ελληνικού φθογγή. Οι Γάλλοι λένε την γλώσσα langue και το γλείφω lécher, οι Ιταλοί lingua και leccare αντιστοίχως, οι Ισπανοί lengua και lamer, οι Άγγλοι tongue και leak και οι Γερμανοί Zunge και lecken.

Όσο για τις extreme ορέξεις, αυτές κατάγονται από το εξωτερικός, με την έννοια του ακραίου, του έσχατου. Σχεδόν όλες οι προαναφερθείσες γλώσσες χρησιμοποιούν την ρίζα ext-.  

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας