Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1707

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 20

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Κι εκεί που η ελληνική οικονομία έλεγε να ανακάμψει (λέμε τώρα) ήρθε και το τελειωτικό χτύπημα από τους ανέραστους κυβερνήτες. Τα μπαρ και τα μαγαζιά, όπου συνωστίζεται κόσμος, θα κλείνουν στις 12, γιατί μετά «…ο χάρος βγαίνει παγανιά…» και εν προκειμένω ο ιός βγήκε παγανιά έξω από τα μπαρ. Εθεάθη δε αυτός και τα παιδιά του να κόβουν βόλτες, γύρω στις 23.58, έτοιμοι να μπουκάρουν και να μολύνουν όσους δεν πρόλαβαν να πιουν την ρημάδα την μπύρα ή το ποτό τους. Τέτοια ακρίβεια. Σαν τους βρυκόλακες, ένα πράμμα. Βγαίνουν ακριβώς στις 12 και εξαφανίζονται μόλις χτυπήσουν οι …καμπάνες, στις 7.

Συγχωρήστε μου τον μακροσκελή πρόλογο αλλά απ’ αυτόν προέκυψαν οι σημερινές μας λέξεις. Να τις πάρουμε από την αρχή.

Το μπαρ (bar) όλοι ξέρετε τι είναι αλλά πιθανώς αγνοείτε την ρίζα του. Είναι η ελληνική λέξη μάρρα, που θα πει σιδερένιο εργαλείο. Μάρρον είναι η σκαπάνη. Οι Λατίνοι, μέσω του βασκικού marra, το είπαν Barra, που θα πει όριο, που ορίζεται με έμπηξη πασσάλων. Στην γλώσσα griko, των ελληνοφώνων της Κάτω Ιταλίας, υπάρχει η λέξη varra, που θα πει σιδερένια σκαπάνη. Με λίγα λόγια το bar (γαλλική) ονομάστηκε έτσι λόγω της διαχωριστικής μεταλλικής ράβδου μεταξύ πελατών και του ταμείου. Η λέξη embargo, που χρησιμοποιείται συχνά σήμερα, προέρχεται από την ίδια ρίζα και σημαίνει βάζω εμπόδια.

Η επόμενη λέξη μας είναι η παγανιά, που στην καθομιλουμένη σημαίνει στήνω παγίδα. Προέρχεται από το ρήμα πήγνυμι, που θα πει στερεώνω, μπήγω, κτίζω, κατασκευάζω (επί υγρών παγώνω, πήζω, στερεοποιούμαι) κι έχει ακριβώς την έννοια του στήνω, μπήγω, κατασκευάζω παγίδες κυρίως για τα άγρια ζώα. Καταλάβατε τώρα πως ο ιός ακριβώς έτσι μας βλέπει, σαν άγρια θηρία και θέλει να μας πιάσει στα δόντια του. Μανούλα μου…!! Το ρήμα μπουκάρω σημαίνει ορμώ να μπω μέσα. Προέρχεται εκ του αρχαιοελληνικού ρήματος βύω, που θα πει μπουκώνω («το στόμα επιβύσας κέρμασι των ρητόρων», Αριστοφάνης) και το παράγωγο βύκτης (=φουσκωμένος, «άνεμοι βύκται»). Οι Ιταλοί λένε την τρύπα buco και το στόμα bocca, με εμφανή την ομοιότητα. Οι Γάλλοι λένε το στόμα bouche, οι Ισπανοί boca, οι Άγγλοι και οι Γερμανοί mouth και Mund αντιστοίχως, οι δύο τελευταίοι εκ του μασσώ. Και μας έμεινε ο βρυκόλακας, με υ κι όχι με ι, όπως το θέλει η άνευ λογικής δημοτική. Η λέξη είναι σύνθετη εκ του βρυκός (=νεκρός) + λάκκος =βρυκόλακας, δηλαδή ο νεκρός στον λάκκο του. Κυρίως στα χωριά λέγεται και βρουκόλακας, διότι στην ελληνική γλώσσα είναι συνήθης η προφορά του υ ως ου.

Καλά κι άγια όλα αυτά, παιδιά, αλλά μείνετε μακρυά κι αγαπημένοι από τον προσφιλή (κατά τα άλλα) ιό. Βγείτε από το σπίτι σας κατά τις 9 (αλά δεκαετία 60) και κλειδαμπαρωθείτε λίγο πριν τις 12. Και μόλις χτυπήσουν οι καμπάνες, λήξη συναγερμού…!!

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας