Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ φ.1702

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 15

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Κι εκεί που όλοι ετοιμαστήκαμε να δούμε επιτέλους την Αθήνα «διαμαντόπετρα στης γης το δαχτυλίδι», να ξεκουραστεί ο μάτης μας από το τσιμέντο που την πνίγει, να γίνει μια όαση, βρε αδελφέ, μάλλον το αντίθετο συνέβη και δυστυχώς για τον φέρελπι γόνο η υπόθεση μάλλον εξελίσσεται σε στραπάτσο, κι ακόμα δεν ξεκίνησε. Δύο οι λέξεις που θα μας απασχολήσουν σ’ αυτήν την πρόταση: Όαση και στραπάτσο. Για την πρώτη έχουμε συνηθίσει να νομίζουμε πως είναι μια δροσερή έκταση μέσα στην έρημο, με δένδρα και νερά, όπου ο ταξιδιώτης μπορεί να ξεκουραστεί και να δροσιστεί. Προέρχεται εκ του ρήματος αύω (=ξηραίνω, ανάβω φωτιά, διέρχομαι την νύχτα, ξαπλώνω) και η σημασία της δεν είναι ακριβώς έτσι. Ο Στράβων την αναφέρει ως αύασις, ενώ ο Στέφανος Βυζάντιος στο λεξικό του γράφει: «ανύδρω γη και ερήμω τας οικήσεις έχουσα, τα τοιαύτα αυάσεις φησί», δηλαδή σε ελεύθερη μετάφραση «τις περιοχές, που μέσα στην άνυδρη γη και την έρημο, έχουν κάποια σπιτάκια-κατασκευές τις λένε αυάσεις». Υπ’ αυτήν την έννοια, σίγουρα είναι προτιμότερο να βρεις έναν ίσκιο σε μια τέτοια οίκηση, από το να βολοδέρνεις στην καυτή έρημο, και, γιατί όχι, να περάσεις εκεί και την νύχτα. Σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές γλώσσες την γράφουν το ίδιο: oasis. 

Το στραπάτσο αποτελεί αντιδάνειο εκ της ιταλικής (strapazzo) και σημαίνει κακομεταχείριση. Η ρίζα του είναι η ελληνική λέξη στρόφος (=στριφτό σκοινί, αορτήρας, από τον οποίον κρεμιέται το όπλο), την οποία πήραν επακριβώς οι Λατίνοι για να την κάνουν strophus κι από κει οι Γάλλοι estrope (=κρίκος καλωδίου), οι Ιταλοί είπαμε strapazzo, οι Ισπανοί estrofa (=στροφή) και estroba το σχοινί, οι Άγγλοι strop (=λωρίδα), το ίδιο και οι Γερμανοί Stropp. Απ’ ό,τι καταλαβαίνετε, μάλλον για …αυτοκτονία χρησίμευε, εκτός των άλλων, ο στρόφος. Μπα, πού τέτοιο θάρρος ο γόνος! Θράσος, ναι… 

Κάποιοι μίλησαν για αλισβερίσι Κυβέρνησης και ΜΜΕ, με τον πακτωλό χρημάτων που τσέπωσαν τα δεύτερα, εν μέσω καραντίνας των υπολοίπων πληβίων. Το ίδιο ειπώθηκε και για τον πανάκριβο «περίπατο» του γόνου, που λέγαμε. Η λέξη αλισβερίσι (=εμπορική συναλλαγή, δούναι και λαβείν) συνηθίζεται στην τουρκική γλώσσα αλλά πρόκειται για την ελληνική λέξη αλίσβη, που θα πει απάτη. Λέτε; 

Αν μ’ αυτά που κάνουν καταφέρουν να φαληρίσουν την χώρα, τότε «κάηκε η γούνα τους», όπως λέει κι ο …σοφός (παίζεται) λαός. Το φαληρίζω είναι ελληνοποιημένο ρήμα κατά το μάλλον εκ της ιταλικής (fallire) που σημαίνει χρεωκοπώ. Κι αυτή η λέξη αποτελεί αντιδάνειο εκ του ελληνικού ρήματος σφάλλω και το παράγωγό του φηλόω (=εξαπατώ και φηλός ο απατηλός). Οι Λατίνοι το είπαν fallo, οι Γάλλοι faillir, οι Ισπανοί fallir, οι Άγγλοι fail και οι Γερμανοί fallieren. Όσο για την γούνα σήμαινε το φόρεμα μέχρι τα γόνατα, εκ του ελληνικού γόνυ (πληθυντικός: τα γούνα). Γόννα έλεγαν οι Αιολείς τα γόνατα. Οι Λατίνοι το έκαναν gunna, οι Γάλλοι gonne, οι Ιταλοί gonna και οι Άγλλοι gown (=τήβενος). Σήμερα η έκφραση έχει την έννοια πως κάποια είχε την ατυχία, ίσως και από δικό της λάθος, να καεί η γούνα της, ένα όντως ακριβό ρούχο. «Ας πρόσεχε», λέει και πάλι ο …σοφός!! Κι αυτός, λέω εγώ… 

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας