ΜΕ ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ ΤΗΣ ΓΝΩΜΗΣ (Φ. 1965)

 

 

 

     Βαγγέλης Δ. Κόκκινος, ο νεότερος *

 

Μεταξύ Πολέμου και Ανυπαρξίας: Μια διαφορετική γεωπολιτική πραγματικότητα

Η οντολογία της γεωπολιτικής: το ερώτημα του τι υπάρχει, με τι είδους «όντα» ερχόμαστε αντιμέτωποι και πώς η ύπαρξή τους διαμορφώνει την κοινή μας πραγματικότητα, προσφέρει μια βαθύτερη προοπτική μέσω της οποίας μπορούμε να εξετάσουμε τις κρίσεις της εποχής μας. Σε μια στιγμή που ο κόσμος φαίνεται να ταλαντεύεται σε πολλαπλά ρήγματα, μια εύθραυστη εκεχειρία στη Γάζα, η απειλητική πιθανότητα πολέμου μεταξύ Ιράν και Ισραήλ, οι συνεχιζόμενες ειρηνευτικές συνομιλίες στην Ουκρανία, ακόμη και οι δηλώσεις αξιωματούχων του ΝΑΤΟ για προληπτικά χτυπήματα κατά της Ρωσίας, μια φιλοσοφική αντανάκλαση πάνω στο «όν», τη «σύγκρουση» και την «κυριαρχία» μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τι διακυβεύεται.

Πρώτον: η εκεχειρία στη Γάζα. Αν και πρόσφατα χαιρετίστηκε ως σημαντική πρόοδος, παραμένει εξαιρετικά επισφαλής. Σύμφωνα με πρόσφατη προειδοποίηση του ΟΗΕ, οι ισραηλινές επιθέσεις εναντίον κατοικημένων από πολίτες περιοχών στη Γάζα απειλούν ήδη να καταστρέψουν την ελάχιστη ηρεμία που προσέφερε η εκεχειρία, ενώ η Χαμάς, επίσης κλιμακώνει τις ένοπλες ενέργειες κατά του Ισραήλ.

Από οντολογική σκοπιά, αυτή η εκεχειρία δεν είναι απλώς μια παύση της βίας, αλλά μια εύθραυστη επαναδιαπραγμάτευση του τι σημαίνει «ύπαρξη» για εκατομμύρια ανθρώπους: ζωές που αιωρούνται μεταξύ καταστροφής και επιβίωσης, μεταξύ της απουσίας πατρίδας και ανθρωπιάς, μεταξύ πολέμου και ελάχιστων συνθηκών αξιοπρέπειας, και για τις δύο πλευρές. Η ευθραυστότητα της εκεχειρίας μαρτυρά πόσο λίγη σημασία έχει η «ειρήνη» σε έναν κόσμο όπου η εξουσία καθορίζει ποιος μετράει και ποιος όχι.

Δεύτερον: η πιθανότητα κλιμάκωσης της σύγκρουσης μεταξύ Ιράν και Ισραήλ. Ακόμη και μετά την πρόσφατη συμφωνία εκεχειρίας μεταξύ των δύο κρατών, οι όροι παραμένουν τεταμένοι και η συμφωνία υπό όρους. Υπό το παραπάνω πρίσμα, αυτό υποδηλώνει ότι η κατάσταση «πολέμου» ή «ειρήνης» δεν είναι απόλυτη, αλλά εξαρτάται από εύθραυστες πολιτικές διαπραγματεύσεις. Σε αυτόν τον κόσμο, η ίδια η ύπαρξη γίνεται επισφαλής: ανά πάσα στιγμή, μια απόφαση, μια λανθασμένη εκτίμηση, μπορεί να ρίξει ξανά ολόκληρους πληθυσμούς στις φλόγες.

Τρίτον: οι διαπραγματεύσεις για μια ειρηνευτική συμφωνία στην Ουκρανία. Η πρόσφατη διπλωματική δραστηριότητα, που θεωρείται από ορισμένους ηγέτες ως πιθανή «καμπή», αντανακλά την πιθανότητα να επαναπροσδιοριστεί η έννοια των όρων «έδαφος», «κυριαρχία» και «ασφάλεια» στην Ευρώπη του 21ου αιώνα. Ωστόσο, αυτές οι έννοιες δεν είναι σταθερές: είναι αμφισβητούμενες κατασκευές κοινωνικές, πολιτικές, ακόμη και μεταφυσικές. Όταν ο πόλεμος αναδιαμορφώνει τα σύνορα, επαναπροσδιορίζει αυτό που υπάρχει: νέες «πραγματικότητες στο πεδίο», νέες κυριαρχίες, νέες ανθρώπινες γεωγραφίες που μπορεί να διαρκέσουν περισσότερο από οποιαδήποτε συνθήκη.

Τέλος, οι πρόσφατες δηλώσεις της ηγεσίας του ΝΑΤΟ σχετικά με την εξέταση προληπτικών επιθέσεων κατά της Ρωσίας υπογραμμίζουν τον τρόπο με τον οποίο οι σύγχρονες συγκρούσεις αντιμετωπίζουν όλο και περισσότερο την υπαρξιακή απειλή ως κάτι αφηρημένο` υβριδικός πόλεμος, κυβερνοεπιθέσεις, σαμποτάζ. Αυτό υποβαθμίζει την έννοια του πολέμου σε έναν αγώνα ύπαρξης και μη ύπαρξης, όχι μόνο για τη γη, αλλά και για τις ίδιες τις συνθήκες ύπαρξης: ασφάλεια, τάξη, αποτροπή. Μόλις ο πόλεμος θεωρηθεί προληπτικός, ως αμυντική πράξη πριν ακόμη συμβεί η βία, το όριο μεταξύ ειρήνης και πολέμου γίνεται διαπερατό και το κατώφλι της βίας γίνεται όλο και πιο εύκολο να ξεπεραστεί.

Εν ολίγοις, η σύγχρονη γεωπολιτική διαμορφώνεται λιγότερο από σταθερά κράτη ή αμετάβλητα σύνορα και περισσότερο από μεταβλητές οντολογίες και δη, από συνεχώς μεταβαλλόμενες κατηγορίες για το ποιος ανήκει, ποιος υπάρχει, ποιος μετράει. Εκεχειρίες, ειρηνευτικές συνθήκες, συμμαχίες: αυτά δεν είναι απλά πολιτικά εργαλεία, αλλά οντολογικές διαπραγματεύσεις για το είδος του κόσμου στον οποίο θέλουμε να ζούμε.

Εν κατακλείδι, αν δεν κατανοήσουμε τη φιλοσοφική διάσταση του σύγχρονου πολέμου κινδυνεύουμε να αποδεχτούμε έναν κόσμο όπου η ίδια η ύπαρξη είναι υπό όρους, όπου η ανθρώπινη ζωή ορίζεται από το ποιος ασκεί την εξουσία και όπου η «ειρήνη» γίνεται απλώς μια άλλη παροδική παύση μεταξύ κύκλων καταστροφής. Ίσως το βαθύτερο μάθημα της εποχής μας είναι ότι πρέπει να αντισταθούμε στο να σκεφτόμαστε τις συγκρούσεις μόνο από επιχειρησιακή ή στρατηγικής σκοπιά, και να αρχίσουμε να αναρωτιόμαστε: σε τι είδους όντα μας διαμορφώνει ο κόσμος που λίγοι δημιούργησαν και οι πολλοί επιτρέπουν να υπάρχει;

 

*Ο Ευάγγελος Δ. Κόκκινος, ο νεότερος, είναι δημοσιογράφος, γεωπολιτικός-αμυντικός αναλυτής και τελειόφοιτος Χρηματοοικονομικών και Οικονομικών επιστημών στο Αγγλικό Πανεπιστήμιο του Derby.