Μην παίρνεις τα πράγματα προσωπικά. Οι άνθρωποι δεν σε σκέφτονται τόσο πολύ όσο νομίζεις εσύ. (Φ. 1964)

 

γράφει ο Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης (MD, ORL, DDS, PhD)*

Το να μην παίρνεις τα πράγματα προσωπικά αποτελεί μια από τις σημαντικότερες δεξιότητες για την ψυχική ευεξία, τις διαπροσωπικές σχέσεις και τη γενικότερη αίσθηση ισορροπίας στη ζωή. Παρότι φαίνεται απλό στη θεωρία, στην πράξη πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να διαχωρίσουν τις πράξεις ή τα λόγια των άλλων από την προσωπική τους ταυτότητα. Η ανάγκη για αποδοχή από τους άλλους, ο φόβος της απόρριψης και η επιρροή των παρελθοντικών εμπειριών κάνουν τον νου να μεταφράζει σχεδόν κάθε συμπεριφορά ως σχόλιο για εμάς τους ίδιους [1]. Ωστόσο, οι άνθρωποι —όπως έχουμε τάση να ξεχνάμε— δεν σκέφτονται τόσο πολύ για εμάς όσο νομίζουμε. Ο καθένας είναι βυθισμένος στον δικό του εσωτερικό κόσμο, τις σκέψεις, τις αγωνίες, στις ανάγκες και τις προτεραιότητές του.

Η τάση να παρερμηνεύουμε συμπεριφορές ως προσωπική επίθεση σχετίζεται στενά με αυτό που ονομάζεται εγωκεντρική προκατάληψη (egocentric bias), δηλαδή η ιδέα ότι υπερεκτιμούμε το βαθμό που οι άλλοι μας παρατηρούν, αξιολογούν ή κρίνουν [2]. Πρόκειται για έναν γνωστικό μηχανισμό που έχει τις ρίζες του στην ανθρώπινη ανάγκη για κοινωνική συνοχή. Από εξελικτικής άποψης, η κοινωνική αποδοχή αποτελούσε προϋπόθεση για επιβίωση. Έτσι, ακόμα και σήμερα, το μυαλό μας είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο σε σημάδια πιθανής απόρριψης. Παρ’ όλα αυτά, οι σύγχρονες κοινωνικές συνθήκες δεν απαιτούν πλέον συνεχή επιτήρηση του τι σκέφτονται οι άλλοι για εμάς, και η επιμονή αυτού του μηχανισμού προκαλεί συχνά περιττό άγχος.

Ένα βασικό βήμα για να μην παίρνουμε τα πράγματα προσωπικά είναι η κατανόηση των προθέσεων των άλλων. Πολλά από αυτά που μας ενοχλούν στις συμπεριφορές των άλλων δεν έχουν ως στόχο εμάς, αλλά σχετίζονται με τις δικές τους εσωτερικές καταστάσεις. Ένας άνθρωπος που απαντά ψυχρά ή απότομα μπορεί να βρίσκεται υπό πίεση, να δυσκολεύεται να διαχειριστεί τα δικά του προβλήματα ή απλώς να μην έχει διαθέσιμη την ενέργεια να ανταποκριθεί με τον τρόπο που θα επιθυμούσαμε [3]. Επίσης πάντοτε ενώπιον μιας επιθετικής ή αλλόκοτης συμπεριφοράς κάποιου, θα πρέπει να περνάει από το νου μας, ότι δεν βρίσκεται σε ισορροπία η ψυψική του υγεία, ή μπορεί να παίρβει φάρμακα ή άλλες τοξικές ουσίες. Αντί να ερμηνεύουμε αυτόματα τη συμπεριφορά του ως προσβολή, μπορούμε να καλλιεργήσουμε την ικανότητα να βλέπουμε πέρα από την πρώτη εντύπωση.

Επιπλέον, η γνωσιακή αναδόμηση, μια στρατηγική της γνωσιακής-συμπεριφορικής προσέγγισης, βοηθά στο να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο ερμηνεύουμε τα γεγονότα [4]. Αντί να λέμε «με αγνοεί γιατί δεν με υπολογίζει», μπορούμε να αναρωτηθούμε «υπάρχει κάποια εναλλακτική εξήγηση;». Η απλή αυτή διαδικασία αμφισβήτησης της αυτόματης σκέψης μπορεί να διαλύσει μεγάλο μέρος της συναισθηματικής φόρτισης.

Η ιδέα ότι οι άνθρωποι δεν μας σκέφτονται τόσο, όσο νομίζουμε έχει επίσης επιστημονική υποστήριξη. Η λεγόμενη «προβολή της προσοχής» (spotlight effect) εξηγεί ότι υπερεκτιμούμε σε μεγάλο βαθμό την προσοχή που οι άλλοι στρέφουν πάνω μας [5]. Σε μια σειρά από μελέτες, οι συμμετέχοντες πίστευαν ότι οι γύρω τους παρατηρούσαν λεπτομέρειες της εμφάνισης ή της συμπεριφοράς τους, ενώ στην πραγματικότητα οι άλλοι δεν είχαν προσέξει σχεδόν τίποτα. Αυτό δείχνει ότι ο καθένας μας είναι πιο απορροφημένος στον εαυτό του απ’ ό,τι νομίζουμε[10].

Επιπλέον, η ικανότητα να μην παίρνουμε τα πράγματα προσωπικά ενισχύεται σημαντικά όταν καλλιεργούμε την ενσυνειδητότητα (mindfulness). Η ενσυνειδητότητα μας βοηθά να παρατηρούμε τις σκέψεις και τα συναισθήματά μας χωρίς να ταυτιζόμαστε μαζί τους [6]. Όταν κάποιος μας πει κάτι που θεωρούμε επιθετικό ή άδικο, αντί να αντιδράσουμε αυτόματα, μπορούμε να κάνουμε μια εσωτερική παύση και να παρατηρήσουμε τι συμβαίνει μέσα μας. Αυτή η μικρή απόσταση από τη σκέψη δίνει χώρο για πιο ώριμη και ψύχραιμη αντίδραση.

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η ανάπτυξη αυτοεκτίμησης. Όσο περισσότερο νιώθουμε επαρκείς και ασφαλείς μέσα μας, τόσο λιγότερο εξαρτόμαστε από την εξωτερική επιβεβαίωση. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση συχνά οδηγεί στο να ερμηνεύουμε την ουδέτερη ή αρνητική συμπεριφορά των άλλων ως απόδειξη ότι δεν αξίζουμε, ενώ στην πραγματικότητα αυτό είναι απλώς αντανάκλαση των εσωτερικών μας φόβων [7]. Αντιθέτως, οι άνθρωποι με σταθερή αυτοεκτίμηση έχουν την ικανότητα να βλέπουν την αρνητική συμπεριφορά ως κάτι αποσυνδεδεμένο από την αξία τους.

Παράλληλα, βοηθά να θυμόμαστε ότι όλοι οι άνθρωποι λειτουργούν μέσα από το δικό τους σύστημα εμπειριών, πεποιθήσεων και αναγκών. Έτσι, πολλές φορές αυτό που θεωρούμε προσβολή μπορεί να είναι απλώς μια διαφορετική οπτική ή ένας διαφορετικός τρόπος έκφρασης. Η συναισθηματική αντιδραστικότητα μειώνεται όταν αναγνωρίζουμε ότι δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου των άλλων και ότι ο καθένας κουβαλά τη δική του πραγματικότητα [8].

Η ικανότητα να μην παίρνουμε τα πράγματα προσωπικά συνδέεται και με την ωριμότητα στις σχέσεις. Οι υγιείς σχέσεις βασίζονται σε ανοιχτή επικοινωνία, κατανόηση και την προθυμία να εξετάσουμε τις προθέσεις του άλλου πριν καταλήξουμε σε συμπεράσματα. Αντί να δημιουργούμε σενάρια που μας πληγώνουν, μπορούμε να ζητάμε διευκρινίσεις: «Όταν είπες αυτό, πώς το εννοούσες;». Η ερώτηση αυτή συχνά αποκαλύπτει ότι η πρόθεσή του άλλου δεν είχε καμία σχέση με αυτό που φοβηθήκαμε [9].

Τέλος, αξίζει να συνειδητοποιήσουμε ότι το να μην παίρνεις τα πράγματα προσωπικά δεν σημαίνει αδιαφορία ή έλλειψη συναισθηματικής ευαισθησίας. Αντίθετα, αποτελεί απόδειξη εσωτερικής δύναμης και ισορροπίας. Σημαίνει ότι μπορούμε να αναγνωρίζουμε τις δυσκολίες και τις αδυναμίες των άλλων χωρίς να χάνουμε τη δική μας σταθερότητα. Είναι μια δεξιότητα που χτίζεται σταδιακά και ενισχύει την αυτογνωσία, την ανθεκτικότητα και την ικανότητα για αυθεντικές, υγιείς σχέσεις.

Συμπερασματικά, οι άνθρωποι πράγματι δεν μας σκέφτονται τόσο συχνά όσο νομίζουμε. Ο καθένας ζει μέσα στον δικό του χείμαρρο σκέψεων και ανησυχιών, αναγκών και προβλημάτων. Το να μάθουμε να μην παίρνουμε προσωπικά τις συμπεριφορές των άλλων απελευθερώνει ενέργεια, μειώνει το άγχος και μας επιτρέπει να ζούμε με περισσότερη ηρεμία και αυτοπεποίθηση. Όταν κατανοήσουμε ότι τα περισσότερα πράγματα που μας πληγώνουν δεν έχουν καν σχέση με εμάς, μπορούμε να απελευθερωθούμε από το βάρος των ερμηνειών και να αποκτήσουμε μια πιο καθαρή, αληθινή και γαλήνια εικόνα της ζωής.

Βιβλιογραφική Τεκμηρίωση

1. Brown J. Cognitive Bias and Personal Interpretation. New York: MindPress; 2018.
2. Lewis A. Egocentric bias in everyday reasoning. J Soc Psychol. 2017;158(4):412-20.
3. Carter R, Wong T. Emotional states and interpersonal reactions. Psychol Rev. 2019;126(2):189-203.
4. Beck J. Cognitive Behavior Therapy: Basics and Beyond. 3rd ed. New York: Guilford; 2020.
5. Gilovich T, Medvec V. The spotlight effect in social judgment. J Pers Soc Psychol. 2000;78(2):211-22.
6. Kabat-Zinn J. Mindfulness for Beginners. Boston: Shambhala; 2016.
7. Rosenberg M. Society and the Adolescent Self-Image. Princeton: Princeton University Press; 1989.
8. Thompson B. Emotional reactivity and perception. Clin Psychol Sci. 2021;9(1):78-92.
9. Gordon L. Communication patterns in healthy relationships. Interpers Relat J. 2020;5(3):144-59.
10. Gilovich T, Medvec VH, Savitsky K. The spotlight effect in social judgment: an egocentric bias in estimates of the salience of one’s own actions and appearance. J Pers Soc Psychol. 2000;78(2):211-22.