Οι δογματικές συντεταγμένες του χριστιανικού Πάσχα (Φ. 1937)

 

Στην μνήμη της Ελένης συζύγου Ευαγγέλου Κόκκινου

 

 

Του Αλεξάνδρου Π. Κωστάρα *

Η λέξη «Πάσχα» είναι, ως γνωστόν, εβραϊκή και σημαίνει «διάβαση». Το Πάσχα των Εβραίων έχει εθνικό χαρακτήρα, ενώ το Χριστιανικό Πάσχα έχει θρησκευτικό χαρακτήρα. Οι Εβραίοι ως Πάσχα εορτάζουν την «διάβαση» της Ερυθράς Θάλασσας μετά την  Έξοδό τους από την Αίγυπτο πορευόμενοι στην «Γη της Επαγγελίας. Αντιθέτως εμείς οι Χριστιανοί εορτάζουμε την «διάβαση» από το βασίλειο του Άδη στην Βασιλεία των Ουρανών, στην οποία μας εισήγαγε δια της Αναστάσεώς Του ο Χριστός. Το χριστιανικό λοιπόν Πάσχα οριοθετείται από δύο δογματικές συντεταγμένες: Αφ’ ενός μεν από την Θεανθρώπινη ιδιότητα του Ιησού Χριστού και αφ’ ετέρου από τον Σταυρο-Αναστάσιμο χαρακτήρα της διδαχής και της πορείας Του στην γη. Μέσα στον κόσμο της φθοράς το Πάσχα της Αφθαρσίας μάς στέλνει το Σταυρο-Αναστάσιμο μήνυμά του διαχρονικά αναλλοίωτο, όπως ακριβώς το παραλάβαμε από τον ίδιο τον Ναζωραίο. Την Σταυρο-Αναστάσιμη διδαχή ή την δέχεσαι, όπως μάς παραδόθηκε ή την απορρίπτεις. Δεν μπορείς δηλ. να πεις ότι εγώ δέχομαι μόνο το ένα μέρος της διδαχής αυτής και συγκεκριμένα μόνο το τμήμα της, που μιλάει για τον Σταυρό και τον Γολγοθά, επειδή το τμήμα αυτό εναρμονίζεται με την πραγματικότητα της ζωής, την οποία βιώνουμε όλοι εμπειρικά ως ένα Σταυρό και ως ένα Γολγοθά. Απορρίπτω όμως το άλλο τμήμα της, που μιλάει για την Ανάσταση, αφού το τμήμα αυτό ανήκει στον χώρο της μεταφυσικής, ένα χώρο δηλ. που δεν μου είναι οικείος, γι’ αυτό δυσκολεύομαι να τον πιστέψω. Ο Χριστός όμως, όπως κατ’ επανάληψη μάς είπε ο Ίδιος, δεν είναι εκ του κόσμου τούτου. Επομένως ή τον δέχεσαι, όπως μάς αποκαλύφθηκε ή τον απορρίπτεις. Δεν μπορείς να τον τεμαχίσεις και να τον δεχθείς ως άνθρωπο, αλλά να τον απορρίψεις ως Θεό. Ο Χριστός είναι Θεάνθρωπος. Και ως Θεάνθρωπος δεν τεμαχίζεται. Τον δέχεσαι ή τον απορρίπτεις, όπως σου προσφέρεται. Το ίδιο ισχύει και για τις παραμέτρους, που είναι συνυφασμένες με την Διδασκαλία Του.

Μία από αυτές τις παραμέτρους και συγκεκριμένα η Σταυρο-Αναστάσιμη διδαχή της χριστιανικής διδασκαλίας είναι διατυπωμένη στο Σύμβολο της Πίστεώς μας. Σε αυτό, αφού πρώτα ομολογούμε την πίστη μας «σε ένα Θεό, Πατέρα, Παντοκράτορα, Ποιητήν Ουρανού και γης, ορατών τε πάντων και αοράτων», ακολουθεί η ομολογία της πίστης «και εις ένα Κύριον Ιησούν Χριστόν, τον Υιόν του Θεού τον Μονογενή, τον εκ του Πατρός γεννηθένα προπάντων των αιώνων. Φως εκ Φωτός, Θεόν αληθινόν εκ Θεού Αληθινού, γεννηθέντα ου ποιηθέντα, ομοούσιον τω Πατρί, δι’ Ού τα πάντα εγένετο». Και συνεχίζουμε περαιτέρω την ομολογία μας στον Χριστό διευκρινίζοντας ακριβέστερα την θεανθρώπινη ιδιότητα του Ιησού: «Τον δι’ ημάς τους ανθρώπους και δια την ημετέραν σωτηρίαν κατελθόντα εκ των ουρανών και σαρκωθέντα εκ Πνεύματος Αγίου και Μαρίας της Παρθένου και ενανθρωπίσαντα...». Ύστερα από αυτή την περγραφή περνάμε στον προσδιορισμό του Σταυρο-Αναστάσιμου χαρακτήρα της πίστης μας: «...Σταυρωθέντα τε υπέρ ημών επί Ποντίου Πιλάτου και παθόντα και ταφέντα και αναστάντα τη τρίτη ημέρα κατά τα γραφάς. Και πάλιν ερχόμενον μετά δόξης κρίναι ζώντας και νεκρούς, Ού της Βασιλείας ουκ έσται τέλος». Την Σταυρο-Αναστάσιμη πορεία Του στην γη ο Ναζωραίος μάς την υπογράμμισε πολλές φορές κατά την διάρκεια της Διδασκαλίας Του και για τελευταία φορά, όταν επορεύετο με τους Μαθητές Του στα Ιεροσόλυμα, καθώς τούς έλεγε ότι θα Τον συλάβουν οι Γραμματείς και οι Φαρισαίοι, θα Τον μαστιγώσουν, θα Τον εμπαίξουν, θα τον καταδικάσουν σε Σταυρικό θάνατο, αλλά τρεις ημέρες μετά την Ταφή Του θα αναστηθεί. Πόσο ωραία και γλαφυρά μάς περιγράφει την Σταυρο-Αναστάσιμη πορεία του Χριστού στα Ιεροσόλυμα ένας πολύ όμορφος πρωτόηχος ύμνος της εσπερινής Ακολουθίας του Νυμφίου την Κυριακή των Βαΐων, το περίφημο τροπάριο «Ερχόμενος ο Κύριος προς το Εκούσιον Πάθος...», το οποίο ψάλλεται μετά το Εξαποστειλάριο «τον Νυμφώνα Σου βλέπω, Σωτήρ μου κεκοσμημένον...».

 Γιορτάζοντας συναπώς κάθε χρόνο το Πάσχα συμπάσχουμε κατ’ αρχάς στα Πάθη του Χριστού και συσταυρωνόμαστε μαζί Του στον Γολγοθά. Δεν σταματούμε όμως εκεί. Δοξάζουμε στη συνέχεια μετά τα «Εγκώμια» της Μεγάλης Παρασκευής την λαμπροφόρο Ανάστασή Του την νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου. Πρέπει στο σημείο αυτό να υπογραμμισθεί με έμφαση, τί ακριβώς είναι το Πάσχα, διότι πολλοί έχουν συγκεχυμένη αντίληψη αυτού. Πάσχα λοιπόν δεν είναι να τιμούμε μόνο τα Άχραντα Πάθη του Χριστού παριστάμενοι στην Ακολουθία των Παθών με την κορυφαία στιγμή τους, το «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου ο εν ύδασι την γην κρεμάσας...». Ούτε ακόμη η παρουσία μας στον Επιτάφιο του Χριστού, για να ψάλουμε τα εγκώμια, «Η Ζωή εν Τάφω», «Αι γενεαί αι πάσαι» και το «Άξιον εστί». Πάσχα λειτουργικά και λατρευτικά είναι και κάτι άλλο επίσης, που δεν του δίνουμε ιδιαίτερη σημασία οι περισσότεροι, για αυτό το προσπερνούμε ελαφρά τη καρδία: Πάσχα είναι και η μέθεξη σε ολόκληρη την Ακολουθία της Αναστάσεως την Νύχτα του Μεγάλου Σαββάτου και εν συνεχεία η συμμετοχή στην Αναστάσιμη Λειτουργία. Έτσι εορτάζεται σωστά στην εντελέχεια του το Πάσχα και βιώνεται λατρευτικά η πεμπτουσία του: ο Σταυρο-Αναστάσιμος δηλ. χαρακτήρας του. Αλλιώς το Πάσχα  το εορτάζουμε έχοντας τεμαχίσει ασυναίσθητα τον Χριστό: Στον Χριστό των Παθών και στον Χριστό της Αναστάσεως. Έτσι, συμπάσχουμε νοερά με τον Χριστό των Παθών και του Επιταφίου και συμμετέχουμε μαζικά στις σχετικές Ακολουθίες. Αδιαφορούμε όμως για τον Χριστό της Ανάστασης, αφού τον τιμούμε σε μια δεκάλεπτη όλη κι’ όλη Ακολουθία: 5 λεπτά μετά το «δεύτε λάβετε φως» μέχρι το «Χριστός Ανέστη και άλλα 5 λεπτά μετά το «Χριστός Ανέστη» μέχρι το «φυγέτωσαν από του προσώπου του Θεού οι μισούντες Αυτόν και διασκορπισθήτωσαν οι εχθροί Αυτού», ένας στίχος που θέτει ζήτημα αληθούς χαρακτηρισμού των καραβανιών με τα κεριά που αποχωρούν μαζικά από την Εκκλησία στις 12 και 5! Πρέπει να λεχθεί εδώ ότι ο «τεμαχισμός» αυτός Χριστού δεν σταματάει στο Πάσχα, αλλά συνεχίζεται και μετά από αυτό με την μορφή του καθημερινού εσωτερικού αντικατοπρισμού της χλιαρής πίστης μας στον Εσταυρωμένο Θεό. Και κάτι ακόμη: Πάσχα δεν είναι τα κελεύσματα της κοιλίας μας, η μαγειρίτσα δηλ. και τα συναφή πασχαλιάτικα εδέσματα, στα οποία δίνουμε προτεραιότητα την νύχτα της Αναστάσεως. Είναι βέβαια και αυτά. Πρωτίστως όμως είναι η οσμή της πνευματικής ευωδίας της Αναστάσεως, την οποία λίγοι έχουν την χαρά να την απολαύσουν.

 Ας γιορτάσουμε λοιπόν εφέτος το Πάσχα, όπως ταιριάζει στην δική του μοναδική ατμόσφαιρα και πάντα με τον αναστάσιμο παιάνα στα χείλη: «Χριστός Ανέστη»,  αντί της τετριμμένης συνήθους ευχής «χρόνια πολλά», στην οποία πολλοί καταφεύγουν για τον φόβο των συγχρόνων Ιουδαίων, μήπως δηλ. μέσω της ευχής αυτής αποκαλυφθεί η χριστιανική τους ταυτότητα, την οποία δεν γνωρίζω γιατί θέλουν να αποκρύψουν. Φαντάσου, τί θα έπρεπε να περιμένουμε από αυτούς τους Χριστιανούς, εάν εζούσαμε στην εποχή των διωγμών!

 

 * Αλεξάνδρος Π. Κωστάρας

Ομότιμος Καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Θράκης