Αποκριές και μασκαρέματα (Φ. 1929)

 

Του Περικλή Καπνιστή*

 

    Αποκριές, χοροί, πανηγυρικές εκδηλώσεις, καρναβάλια και παρελάσεις με απίστευτες φορεσιές και μεταμφιέσεις πρωτότυπες. Σκηνικά ευρηματικά, σκωπτικά, σάτιρα αιχμηρή και καυστική, διανθισμένη συχνά με σεξιστικά καρυκεύματα που συνοδεύονται πολλάκις με τραγούδια που εμπεριέχουν απρεπή εκφορά λόγου και βέβαια πάρτι(υ) μασκέ, καταλυτικά για μια προσωρινή διαφυγή από ταμπού, ενδόμυχες ή ανομολόγητες επιθυ- μίες και σκέψεις. Προσωπεία(κοινώς μάσκες), που αλλάζουν εικόνα, απελευθερώνουν από αναστολές, κρύβουν της ντροπής τις ερυθρότητες, ενσαρκώνουν χαρακτήρες συγγενικούς ή ταυτόσημους με απραγματοποίητους  κρυφοπόθους, παραμερίζουν της λογικής και της ηθικής τα κρατήματα. Μάσκες που δίνουν σε κάποιους την ευκαιριακή δυνατότητα απόδρασης από την αιχμαλωσία της πραγματικής υπαρξιακής φυλακής τους. Και τέλος τα μόνιμα προσωπεία, για τα οποία θα  μιλήσουμε αργότερα.

   Μα θα πει κάποιος, καλόβουλος συνομιλητής, οι μάσκες και τα προσωπεία δεν είναι ούτε πρωτόγνωρα, ούτε κατ’ ανάγκην συνδέονται με αρνητικές σκέψεις ή πράξεις. Πράγματι, η ανάγκη του ανθρώπου να απεκδυθεί τον εαυτό του και να μεταμορφωθεί σε μια άλλη προσωπικότητα, αποτελεί διαχρονικό φαινόμενο σε όλους τους πολιτισμούς. Θα αναφερθώ ενδεικτικά σε ιστορικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν αυτή την αλήθεια. Αρχικά το προσωπείο λόγου χάριν των Διονυσιακών γιορτών (Ανθεστήρια), όπου οι Σάτυροι, οι Μαινάδες και οι Σειληνοί με προβιές κριαριού και αγριοκάτσικου στεφανωμένοι με κλαδιά κισσού εξελίσσεται σε θεατρική μάσκα, όταν πρώτος ο Θέσπις έφυγε από τον χορό και αντί να ψάλλει τον διθύραμβο άρχισε να μιλά με τον χορό.

ε Στη συνέχεια ο Θέσπης καθιέρωσε  τα προσωπεία χαρακτήρων και όχι ατόμων που πολύ αργότερα η Κομέντια ντελ ΄Αρτε (από το 2^ο μισό του 16^ου αιώνα) με συμβολικά πρόσωπα όπως Κασσάνδρα, Κολομπίνα, Αρλεκίνο, Πουλτσινέα ,Πιερότο, Πανταλόνε, που μιμούνταν και ξεσκέπαζαν όλα τα μικροελαττώματα της καθημερινής ζωής, εξυπηρέτησαν κυρίως θεατρικές παραστάσεις και εορταστικές εκδηλώσεις συγκεκριμένου τύπου ή εποχής. . Ο ηθοποιός στην commedia dell’ arte δεν “φορά” μάσκα αλλά ο ίδιος “είναι” μάσκα».^] Το ίδιο, βέβαια, μπορεί κανείς να πει για τον θεό Διόνυσο ή για τους ηθοποιούς στο γιαπωνέζικο θέατρο. Με το θέατρο Νο χάνεται η θρησκευτική σημασία της μάσκας και γίνεται εξωτερίκευση των ανθρώπινων παθών που ο επιδέξιος ηθοποιός τα αναδεικνύει παίζοντας με το φως. Η εξέλιξη με μικρότερες ή μεγαλύτερες διαφοροποιήσεις μας φέρνει στη σύγχρονη εποχή των μεγάλων καρναβαλιστικών εκδηλώσεων και μεταμφιέσεων όπως τις περιγράψαμε στην αρχή.

    Χωρίς καμία διάθεση να ακυρώσω την σημασία αυτών των εκδηλώσεων για τον κόσμο, και την ανάγκη διαφυγής  από τον ασφυκτικό κλοιό της καθημερινότητας , κρίνω σκόπιμο να αιτιολογήσω την αρχική μου τοποθέτηση , μιλώντας  για τους ιδιόμορφους μασκαράδες της εποχής μας που αυξάνονται και πληθύνονται επικίνδυνα. Αυτούς που δεν χρειάζονται μάσκα, γιατί απλούστατα είναι μονίμως μεταμφιεσμένοι με τη μάσκα που ανάλογα με τον εσωτερικό του κόσμο ο καθένας πλάθει και δημιουργεί, πριν την εξωτερικεύσει και την φορέσει οριστικά Και δεν είναι λίγοι, γι αυτό θα αναφερθώ σε ορισμένες κατηγορίες ενδεικτικά: α) πολιτικοί και πάσης φύσεως καθ’ έξιν υποκριτές, β) δολοφόνοι με ¨αγγελικό¨ πρόσωπο, γ) σαδιστές που ενώ κρυφοσαρκάζουν πάνω από τα άβουλα θύματά τους, χαμογελούν αυτάρεσκα στην κοινωνία. δ)ανθρωπόμορφα τέρατα (κατ’ ουσίαν βασανιστές), που υποδύονται την θωριά των γονέων και τόσοι άλλοι ψυχάκηδες, ψευτοθεοφοβούμενοι με την μόνιμη μάσκα της ήρεμης γαλήνιας όψης, απατεώνες με το προσωπείο του ευγενικού εξυπηρετητή, του συμπονετικού, του καλοσυνάτου κ.ά. που δύσκολα τους αναγνωρίζεις.

Για όλους αυτούς υπάρχει μια σαφής αναντιστοιχία μεταξύ εσωτερικού κόσμου και εξωτερικής επιφάνειας, ώστε αυτό που δείχνουν προς τα έξω δεν είναι το πρόσωπο αλλά το προσωπείο τους. Αυτό για το οποίο δεν θα επιχειρήσω περαιτέρω ανάλυση, αφού τόσο λακωνικά κσι πετυχημένα μιλάει ο Ναπολέων Λαπαθιώτης στο ποίημά του «Οι προσωπίδες» δημοσιευμένο το 1929, από το οποίο παραθέτω αυτούσιους τους τελευταίους στίχους και αφορά ένα ζευγάρι που παρευρέθηκε σε χορό μεταμφιεσμένων:   

 

………. κάνει ζέστη…πετώ τη μάσκα.

Συ δεν τη βγάζεις, τη φορείς.

Και τότε ξαφνικά χωρίς να το θέλω,

γεννιέται μέσα μου η σκ΄έψη:

Νομίζω τη φορούσες πάντα,

νομίζω δεν την έβγαλες ποτέ. 

 Η μάσκα που μου κρύβει τη μορφή σου,

βρίσκεται πιο πολύ μες την ψυχή σου.

*Ο Περικλής Καπνιστής, είναι εκπαιδευτικός από την Κόρινθο