Η μαγεία της ετυμολογίας (Φ.1927)
Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ
Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης*
Πράγματι, αρχίζω να συνειδητοποιώ πως το απόλυτο εργαλείο τών κυβερνώντων, που έχουν καταστεί ασύδοτοι, προκλητικοί, ανάλγητοι, «άνετοι», ασεβείς, είναι η καλλιέργεια του φόβου και του τρόμου στο Popolo. Έχουν, βλέπετε, τον τρόπο να ρυθμίζουν τα πράγματα, ώστε να μην πρόκειται ποτέ να λογοδοτήσουν για τις τόσες συσσωρευμένες και πασιφανείς παρανομίες-εγκλήματά τους εναντίον ανθρώπων. «Κάνουν παιχνίδι» μόνοι τους, γιατί μπορούν, γιατί τους δώσαμε εμείς το δικαίωμα. Παίζουν όλοι τους θέατρο στον ναό (!!) της Δημοκρατίας, γιατί όλοι τους λίγο-πολύ βολεύονται.
Κι εμείς; Θεατές στο ίδιο έργο πάντοτε.
Φόβος, λοιπόν, και τρόμος! Μην κινείστε, γιατί θα σας φάει η μαρμάγκα!!
Παρ’ ότι οι δύο λέξεις φαίνονται αν έχουν το ίδιο νόημα, εν τούτοις κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Δεν είναι δυνατόν η τέλεια ελληνική γλώσσα να έχει δύο λέξεις με το ίδιο ακριβώς νόημα. Σχετικό, συναφές, ναι, ίδιο, όχι!
Ο φόβος έχει ως ρίζα του το ρήμα βαίνω (=απέρχομαι, φεύγω, πηγαίνω) και συγκεκριμένα την μετοχή παρακειμένου βεβαώς >βεβώς >φεβώς (β>φ) >φέβομαι, που σημαίνει τρέπομαι σε φυγή από φόβο, φεύγω (παράγωγο του ρήματος, με ε>ο).
Δεν έχω εντοπίσει επακριβώς ελληνική ρίζα στην απόδοση του φόβου από τις ευρωπαϊκές γλώσσες αλλά εκείνα τα χειλικά π, β, φ πηγαινοέρχονται και με κάνουν να υποψιάζομαι πως όλο και κάτι απ’ αυτές (τις γλώσσες) έλκει την καταγωγή του εκ της ελληνικής.
Οι Γάλλοι λένε peur, οι Ιταλοί paura, οι Ισπανοί miedo (φαίνεται και μάλλον είναι άσχετο), οι Άγγλοι fear, και οι Γερμανοί Furcht.
Και το ρήμα φεύγω όμως έχει την ίδια ρίζα. Φόβ-ος >φύγ-ος (β>γ) >φεύγω (υ>ευ). Ο αόριστος κάνει έ-φυγ-ον, εξ ου φυγή.
Η μόνη ίδια ρίζα για τις ευρωπαϊκές γλώσσες είναι η λατινική φυγή, fuga, που έδωσε το όνομά της στην ομώνυμη μορφή μουσικής σύνθεσης. Η έκπληξη έρχεται όμως με την ιαπωνική φυγή, fuji, και το ηφαίστειό τους, το Fujiyama (φυγή+ίαμα), δηλαδή, η γιατρειά, το να γλυτώσεις από μια πιθανή έκρηξη, είναι η φυγή, να φύγεις μακρυά. Αν βιαστείτε να χαμογελάστε για την ερμηνεία μου, σκεπτόμενοι την ταινία «Γάμος αλά ελληνικά», με τις μπατούτες τού Έλληνα-πατέρα, θα ήθελα να έχετε εσείς πρώτα μία λογικοφανή άποψη και να μου την καταθέσετε. Το e-mail μου στην διάθεσή σας.
Και πάμε στον τρόμο και το αντίστοιχο ρήμα, τρέμω.
Ο συνδυασμός δύο ρημάτων, του ταράσσω και του βέομαι (μέλλων του βαίνω, θα πάω, θα ζήσω), έδωσε ένα άλλο ρήμα, το ταρβέω (=τρομάζω, φοβούμαι, τρέμω). Ταρ-βέω >τρα-βέω (ταρ>τρα) >τρέμω, με α>ε και β>μ. Το ρήμα έχει μέσα τον φόβο, αφού αυτός που φοβάται σείεται, τρέμει (συνήθως από φόβο αλλά και από το κρύο), είναι διστακτικός να κάνει κάτι, μένει ακίνητος. Το τρέμω έδωσε τον τρόμο, με ε>ο.
Εδώ οι ξένες γλώσσες αντέγραψαν επακριβώς το ελληνικό τρέμω.
Οι Λατίνοι tremo, οι Γάλλοι trembler, οι Ιταλοί tremare, οι Ισπανοί temblar, οι Άγγλοι tremble και οι Γερμανοί tremulieren (μουσικός όρος). Ένας πολύ γνωστός επίσης μουσικός όρος είναι το tremolo, που θέλει να εκτελούνται δύο νότες πολύ γρήγορα μαζί, σαν να τρέμουν.
Η ειδοποιός διαφορά, δηλαδή, μεταξύ του φόβου και του τρόμου είναι πως στην πρώτη περίπτωση φεύγεις, άρα καταγράφεται κίνηση, ενώ στην δεύτερη, του τρόμου, μένεις «κάγκελο».
Ο ασύδοτος είναι αυτός που δεν γνωρίζει περιορισμό, είτε επειδή δεν φοβάται για τις πράξεις του, είτε επειδή του επιτρέπεται, είτε επειδή έχει πλάτες ή «μπάρμπα στην Κορώνη». Η πράξη του καλείται ασυδοσία. Για τις πράξεις των εθνικών μας εκπροσώπων βάλτε όποιο λόγο θέλετε.
Η λέξη είναι λόγια, κατά πληροφορίες δημιουργήθηκε από τον Αδαμάντιο Κοραή, και χρησιμοποιήθηκε για να δηλώσει αυτόν που δεν πλήρωνε φόρους. Είναι δε σύνθετη εκ του στερητ. α + πρόθ. συν + δοτός (δίδωμι), αυτός που δεν εισφέρει (δίνει) κάτι στο σύνολο (συν), δεν υπολογίζει, και δουλεύει μόνο για τον εαυτό του.
Εμείς όμως φταίμε για την συμπεριφορά τους, το ξαναλέω, και από μας εξαρτάται να την αλλάξουμε και να τους κυριεύσει αυτούς πλέον φόβος και τρόμος, όπως τον καλλιεργούν σ’ εμάς.
Τι λέτε; Είστε να…;
Ο Χρήστος Βλαχογιάννης είναι Καθηγητής Μουσικής & Διευθυντής Χορωδιών. Παρατηρήσεις ή ερωτήσεις σας μπορείτε να στέλνετε στο vlaxojohnmes@gmail.com.
Αφήστε ένα σχόλιο