Φαρισαίοι και μασκαράδες συνεορτάζουν τις ημέρες αυτές (Φ. 1882)

 

 

Του Αλεξάνδρου Π. Κωστάρα *

 

Την προηγούμενη Κυριακή εισήλθαμε στην πρώτη Κυριακή των Απόκρεω. Η Κυριακή αυτή είναι συνυφασμένη με δύο ιδιαιτερότητες διαφορετικού περιεχομένου: Η μία είναι θρησκευτική και συνδέεται με την απεικόνιση του στερεοτύπου του Φαρισαίου, όπως αυτή προβάλλει μέσα από την παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, που διαβάζεται στις Εκκλησίες την πρώτη Κυριακή των Απόκρεω. Και η άλλη είναι κοσμική συνδεόμενη με τις μάσκες και τους μασκαράδες, που πλαισιώνουν τα καρναβάλια, τα οποία αρχίζουν την πρώτη Κυριακή των Απόκρεω και ολοκληρώνονται την τελευταία Κυριακή αυτών. Ας μιλίσουμε πρώτα για την θρησκευτική πλευρά της πρώτης Κυριακής των Απόκρεω ξεκινώντας από την τυπική της εμφάνιση.  Από την ημέρα λοιπόν αυτή αρχίζει, ως γνωστόν, για την Εκκλησία η μακρά  και εξαιρετικά πνμευματοφόρος περιόδος του Τριωδίου,  που έχει διάρκεια 10 εβδομάδων (3 των Απόκρεω, 6 της Μεγάλης Τεσσαρακοστής και 1 της Αγίας και Μεγάλης Εβδομάδος) φτάνοντας μέχρι την  νύχτα της Αναστάσεως. Το ουσιαστικό ωστόσο περιεχόμενο της πρώτης Κυριακής των Απόκρεω έχει άλλη διάσταση. Εξαντλείται στην περιγραφή της συμπεριφοράς ενός Φαρισαίου, που προσήλθε στο Ναό, για να προσευχηθεί στον Θεό. Δεν ήταν όμως μια μεμονωμένη περίπτωση, που είχε την περιγραφόμενη στρεβλή σχέση με τον Θεό και τους συνανθρώπους του. Ήταν ο κλασικός εκπρόσωπος του φαρισαϊσμού, για τον οποίο μάς μίλησε ο Χριστός και άλλη φορά. Και συγκεκριμένα λίγο προ του Εκουσίου Πάθους Του, όταν παίρνοντας αφορμή ο Ιησούς από την προκλητικά υποκριτική συμπεριφορά κάποιων Φαρισαίων σε διάφορα ζητήτατα που Τού έθεταν, εξαπέλυσε εναντίον τους τα αμείλκτα «κατηγορώ» Του με τα περίφημα «Ουαί υμίν, Γραμματείς και Φαρισαίοι, υποκριταί», τα οποία συνοδεύοντο από λεπτομερή αναφορά των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων που έχει η φαρισαϊκή νοοτροπία (βλ. Ματθ. κγ 2-39).

Ο φαρισαϊσμός λοιπόν, ενώ ξεκίνησε ως εσφαλμένη θρησκευτική αντίληψη και πρακτική μιας μερίδος του ιουδαϊκού Ιερατείου, υπερέβη το κλισέ της αρχικής του εμφάνισης και εξαπλώθηκε διαχρονικά σε όλα τα επίπεδα των ατομικών ή κοινωνικών σχέσεων των ανθρώπων και σε όλα τα μέτωπα της εσωτερικής ή διεθνούς πολιτικής.  Τον  συναντούμε σήμερα,  σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου με την χαρακτηριστική τυπολογία του, που εξατομικεύεται σε εκείνους, οι οποίοι άλλα λένε και άλλα πράττουν: Σε εκείνους κατ’ αρχάς, οι οποίοι φορούν ή κάνουν μεγάλους Σταυρούς, για να εκφράσουν την πίστη τους στον Ναζωραίο, στην πράξη όμως Τον Σταυρώνουν καθημερινά με τα έργα τους. Και πέραν αυτού τον εντοπίζουμε σε μια ποικιλία άλλων περιπτώσεων:  Στους Εμπόρους των Εθνών που εμφανίζονται υπερασπιστές με τα λόγια της διεθνούς ειρήνης στον κόσμο, την οποία όμως δολοφονούν καθημερινά στην πράξη με την υλοποίηση των πολεμικών τους σχεδίων που πνίγουν τους ανθρώπους στο αίμα. Στους θλιβόμενους τάχα για την πείνα μεταξύ των φτωχών λαών στον κόσμο, οι οποίοι όμως, αντί να προβούν σε συγκεριμένα χειροπιαστά έργα για την εξάλειψη της σχετικής πείνας δίνοντας ψωμί στους πεινασμένους, για να χορτάσουν, τούς δίνουν όπλα, για να σκοτώνονται μεταξύ τους και μεταξύ των επίσης πεινασμένων γειτόνων τους.  Στους συνηγόρους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, τα οποία οι Φαρισαίοι διατυπώνουν με ενυπωσιακά λόγια, ως γυμνές όμως ρηματικές μόνον ομολογίες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις διάφορες Διακηρύξεις ή Διεθνείς Συμβάσεις, αφήνοντας στην πράξη ελεύθερους εκείνους, που τα αμφισβητούν, να τα «βιάζουν» καθημερινά ατιμώρητα, επειδή την σχετική απραξία τους την  υπαγορεύουν τα οικονομικά, στρατιωτικά ή γεωστρατηγικά τους σχέδια.

Περαιτέρω συναντούμε τον φαρισαϊσμό στούς κάθε μορφής δικαιωματιστές, που κόπτονται λ.χ. για τα δικαιώματα των παιδιών, δεν έχουν όμως κανένα ενδοιασμό να υπογράψουν κείμενα ή να ψηφίσουν πολιτικές που τα παραδίδουν, δια της υιοθεσίας ή της τεκνοθεσίας, στους σοδομίτες, για να τα πνίξουν στον «βούρκο» της παρά φύσιν συμβίωσής τους με τους ερωτικούς τους συντρόφους. Και τέλος σε όσους γίνονται αυτόκλητοι και αμείλικτοι συνήγοροι της γεγεννημένης ή εν κυήσει ζωής των ζώων, αδιαφοούν όμως για την ζωή των εκατοντάδων χιλιάδων ανθρωπίνων εμβρύων, τα οποία με την στήριξη όλων των Φαρισαίων δικαιωματιστών απορρίπτονται καθημερινά, δια των εκτρώσεων, στους υπονόμους της ανυπαρξίας. Πάντα με την παράλογη και φαιδρή δικαιολογία ότι το έμβρυο δεν έχει δική του αυτόνομη ζωή, αλλά έναι  τμήμα του σώματος της γυναίκας, η οποία μπορεί ελεύθερα να το αποκόψει από  την μήτρα της, εάν δεν επιθυμεί να το κρατήσει! Η γυναίκα δηλ. που δεν ορίζει ούτε την δική της ζωή, μπορεί να αποφασίζει για την ζωή άλλου ανθρώπου, τον οποίο «φύτεψε» μέσα στα σπλάχνα της ο Θεός, επειδή δεν μπορεί να «καλλιεργηθεί» αλλιώς η ανθρώπινη ζωή. Δεν υπάρχει τόπος συνάντησης  με όλους αυτούς τους Φαρισαίους, οι οποίοι αντιστρέφουν την φορά των πραγμάτων ή «βιάζουν» τους κανόνες της λογικής, για να θεμελιώσουν το «οικοδόμημα» του φαρισαϊσμού τους; 

 Η άλλη πλευρά της πρώτης Κυριακής των Απόκρεω μάς παραπέμπει στους μασκαράδες, σε εκείνους δηλ. οι οποίοι την περίοδο των Απόκρεω αλλάζουν το πρόσωπο, που τούς έδωσε ο Θεός, και εμφανίζονται με προσωπείο, επειδή αυτό υπαγορεύει το Διονυσιακό κατάλοιπο μιάς άλλης ειδωλολατρικής εποχής. Αυτά τα μασκαρέματα, παρά την ειδωλολατρική τους προέλευση, υπεισήλθαν στην μεταγενέστερη χριστιανική κοινωνία – ακόμη και όταν αυτή ήταν αυστηρά παραδοσιακή, προσηλωμένη στις αρχές της Ορθοδοξίας – και ερίζωσαν σε αυτήν δημιουργώντας το σχετικό έθιμο του καρναβαλιού, από το οποίο είναι δύσκολο να αποκοπεί η εν πολλοίς αποστασιοποιημένη από την επήρεια της Εκκλησίας κοινωνία της σημερινής εποχής. Με την επίγνωση πάντως ότι οι μάσκες και τα μασκαρέματα έρχονται σε ευθεία αντίθεση προς την Χριστιανική Διδασκαλία μπορεί ο καθένας να επιλέξει, πώς θα γιορτάσει τις Απόκριες με τα καρναβάλια τους. Οι Απόκριες ωστόσο με τους μασκαράδες τους έχουν και μια άλλη πολύ χρήσιμη πλευρά: Μάς εφιστούν την προσοχή στην χρήση από τους ανθρώπους του προσωπείου, όχι μόνο κατά την περίοδο του καρναβαλιού, αλλά και σε καθημερινή βάση στις διαπροσωπικές μας σχέσεις μαζί τους. Το «προσωπείο» σε ξεγελάει πάντα, όπως ακριβώς γίνεται και με τους μασκαρεμένους των Απόκρεω.

  Οι Φαρισαίοι λοιπόν και οι μασκαράδες – με ή χωρίς εισαγωγικά – έχουν  την τιμητική τους αυτές τις ημέρες. Τυπικά βέβαια. Διότι στην ουσία τούς συναντούμε σχεδόν καθημερινά στη ζωή μας. Παντού και πάντα. Σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου, που έχει γεμίσει ασφυκτικά από Φαρισαίους και από μασκαράδες κάθε μορφής. Εν κατακλειδι: Η αληθινή αξία της πρώτης Κυριακής των Απόκρεω συνίσταται στην προβολή αυτών που καλύπτει, χωρίς να μάς εμποδίζει να δούμε τις μεταφορικές τους προεκτάσεις. 

 

* Αλεξάνδρος Π. Κωστάρας

Ομότιμος Καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Θράκης