Η κουλτούρα διαλόγου ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Φ.1790
Γράφει ο Κώστας Τζαναβάρας *
Η ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΗ ΤΟΥ ΤΙΤΛΟΥ ΙΔΕΑ, δείχνει σχήμα οξύμωρο. Δύσκολα αναγνωρίζεται ότι μπορεί να συμβαδίζει η κουλτούρα με τον ανταγωνισμό, και ακόμη δυσκολότερα ο ανταγωνισμός με το διάλογο. Ίσως και χειρότερα: Φαίνεται σαν να δίνει κανείς διάλεξη περί παρθενίας σε οίκο ανοχής, και επί πλέον να σκοπεύει να πάρει και τη διαχείριση του καταστήματος. Όχι;
Απέναντι σε αυτή την ευλόγως αναμενόμενη αντίδραση, η πρώτη απάντηση είναι -φρονώ- αφοπλιστική: προτείνεται διάλογος όχι μεταξύ ανταγωνιστών αλλά μεταξύ συναγωνιστών. Τουλάχιστον σε πρώτη φάση, προτείνεται η υψηλή κουλτούρα διαλόγου ως βάση για την οργάνωση συναγωνιστικών ομάδων, πάσης φύσεως και σκοπού.
Να δούμε και την τεχνική, όμως, καθώς υπάρχει σύγχυση και πλάνη.
ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΛΟΓΟΣ -πρώτα απ’ όλα.
Δεν είναι διάλογος, επισημαίνω, μία οποιαδήποτε λεκτική αντιπαράθεση. Άλλο διάλογος, άλλο λογομαχία.
Η λογομαχία εστιάζει στα σημεία διαφωνίας. Κάθε μέρος φέρνει την έμφαση στα πλεονεκτήματά του και στα μειονεκτήματα του άλλου. Καθένας «λέει τα δικά του», προσδοκώντας να επικρατήσει. Αν καταφέρει ένα καίριο πλήγμα στις θέσεις του αντιπάλου, επιβάλλει εξ ολοκλήρου τις θέσεις του. Χώρια οι προϋπάρχουσες πλειοψηφίες.
Αυτό αποκαλείται σήμερα διάλογος, αυτό είθισται να γίνεται στη Βουλή, στα συμβούλια κ.λ.π.
Αλλά δεν είναι διάλογος, είναι λογομαχία. Αν το προσέξει κανείς, μάλιστα, ακούει συχνά «μην κάνετε διάλογο κ. συνάδελφε»...
ΤΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΛΟΓΟΣ, προκύπτει αβίαστα στα Ελληνικά. Από την ετυμολογία της λέξης, δηλαδή, υποδεικνύεται η διείσδυση στο λόγο κάθε συμμετέχοντος μέρους. Διείσδυση στα τεκμήρια, στα επιχειρήματα, στους συλλογισμούς, στη λογική συνοχή τους, στην πληρότητα της επιχειρηματολογίας.
Στο διάλογο, λοιπόν, ξεκαθαρίζεται: [1] σε τί συμφωνούμε, [2] σε τί διαφωνούμε και [3] τί παρέλειψε ο κάθε ένας. Έχοντας ξεκαθαρίσει αυτά τα τρία βασικά, τουτέστιν: συμφωνίες-διαφωνίεςπαραλείψεις, η δημιουργική επίλυση κάθε διαφοράς, είναι σαφώς πιό κοντά. Ψάχνοντας έτσι, πρώτα απ’ όλα, ξεκαθαρίζεται το τί είπε ο καθένας, διαλύονται οι παρεξηγήσεις.
Τίθενται, συνεπώς, σε ρεαλιστικές βάσεις όλα τα ενδεχόμενα:
η επικράτηση, η σύγκλιση, η διαπραγμάτευση, ο συμβιβασμός.
Ακόμη και στην απευκταία! πολεμική κατάληξη, οποιασδήποτε μορφής, ξέρουμε γιατί πολεμάμε. Σωστά;
Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΔΙΑΛΟΓΟΥ, συνεχίζω, εκφράζεται με μία και μόνη λέξη: συγκατάβαση. Και πρόκειται για μία ακόμη λέξη που έχει κακοχρησιμοποιηθεί, αλλά έχει εύγλωττη ετυμολογία.
Σήμερα, αποκαλούμε συγκαταβατικό τον υποχωρητικό. Όμως, η πρόθεση «συν», υποδεικνύει σαφώς ότι συγκαταβατικότητα δείχνουν και τα δύο μέρη. Αλλιώς: αν το ένα μέρος συζητά, ενώ το άλλο εμμένει, δεν μιλάμε για συγκατάβαση.
Επισημαίνω ότι η διαφορά δεν είναι στον τόνο ή την ένταση της φωνής. Μπορεί κάλλιστα ένας «τρικούβερτος» καβγάς να ξεκαθαρίσει τις αντιθέσεις και τις παρεξηγήσεις, και να αποβεί εν τέλει εποικοδομητικός. Αυτή η αλληλοκατανόηση, όπως και αν επιτευχθεί, ορίζει τον διάλογο. Αυτή και τον διακρίνει από τη λογομαχία.
Δεν είναι λίγοι λ.χ. αυτοί που ξέρουν ότι το απόφθεγμα «μετά από ένα γερό καβγά, γίνεται το καλύτερο σεξ» δεν ισχύει μόνον για ζευγάρια. Ισχύει, αντιστοίχως, και για συνεταίρους, συνεργάτες κ.λ.π.
ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ, η ως άνω συνταγή τριών σημείων, ίσως φαίνεται «ευκολάκι». Ατυχώς, φευ!, δεν είναι. Και υπάρχουν δύο ξεχωριστά προβλήματα. Ένα εκκίνησης και ένα εφαρμογής.
Το πρόβλημα εκκίνησης, είναι βεβαίως στις προθέσεις. Πώς θα επιτευχθεί λ.χ. το ως άνω [3], όταν ο άλλος αποφεύγει να απαντήσει στο θέμα που δεν τον συμφέρει; Επανέρχομαι, λοιπόν, σε κάτι ξεκάθαρο: απευθύνω ιδέες σε αυτούς που ΘΕΛΟΥΝ να κάνουν διάλογο, και ψάχνουν ΤΡΟΠΟ. Και, πολύ απλά, διατυπώνω την άποψη ότι δεν γίνεται διάλογος με ζαβολιές. Προαπαιτείται φιλαλήθεια.
Άλλες εποχές, αυτή η αντίληψη ήταν το αυτονόητο στον επιστημονικό διάλογο. Εδώ απλώς προσαρμόζεται η μέθοδος στον πολιτικό διάλογο. Για περισσότερα, αναζητείστε στο διαδίκτυο το δοκίμιο: «Ο διάλογος εθνικής αυτογνωσίας και ο εορτασμός του 1821».
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ, αφορά τα πρακτικά της ως άνω συνταγής τριών σημείων.
Εν ολίγοις: για να δοθούν ξεκάθαρες απαντήσεις, χρειάζεται οι τοποθετήσεις κάθε πλευράς να αναλυθούν σε επί μέρους συλλογισμούς. Είναι προφανές: Μόνο με ένα τέτοιο κομμάτιασμα των εκατέρωθεν επιχειρηματολογιών είναι δυνατόν να γίνουν οι αναγκαίες συγκρίσεις σημείο-προςσημείο, ώστε να εντοπισθούν οι συμφωνίες, οι διαφωνίες και οι εκατέρωθεν παραλείψεις.
Αυτό το κομμάτιασμα των επιχειρηματολογιών σε επί μέρους συλλογισμούς, χρειάζεται επιμελή προσπάθεια. Αλλά αξίζει τον κόπο. Τώρα, χωρίς μία τέτοια κουλτούρα διαλόγου, δεν βρίσκουμε το κουράγιο ούτε καν για να μαζευτούμε. Οι παράλληλοι μονόλογοι κουράζουν, οδηγούν σε ένδεια συγκλίσεων και αποφάσεων.
ΑΝΤΙΠΡΟΤΕΙΝΩ, κατ’ ουσίαν, οριζόντιο διάλογο κατά θέμα. Και πιστεύω ακράδαντα ότι μία ομάδα ατόμων που θέλουν και μπορούν να κάνουν τέτοιο διάλογο, μπορούν να επιτύχουν όχι απλώς συλλογικότητα, που σήμερα είναι ανέφικτη, αλλά να επιτύχουν συλλογικότητα άλλου επιπέδου.
Ασυναγώνιστη.
Μία τέτοια ευγενής συλλογικότητα Ελλήνων, εφικτή και ισχυρή, είναι και η Αναγέννηση που έχουμε ανάγκη τώρα.
Διμηνιό 30 Απριλίου 2022
Απέναντι σε αυτή την ευλόγως αναμενόμενη αντίδραση, η πρώτη απάντηση είναι -φρονώ- αφοπλιστική: προτείνεται διάλογος όχι μεταξύ ανταγωνιστών αλλά μεταξύ συναγωνιστών. Τουλάχιστον σε πρώτη φάση, προτείνεται η υψηλή κουλτούρα διαλόγου ως βάση για την οργάνωση συναγωνιστικών ομάδων, πάσης φύσεως και σκοπού.
Να δούμε και την τεχνική, όμως, καθώς υπάρχει σύγχυση και πλάνη.
ΤΙ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΛΟΓΟΣ -πρώτα απ’ όλα.
Δεν είναι διάλογος, επισημαίνω, μία οποιαδήποτε λεκτική αντιπαράθεση. Άλλο διάλογος, άλλο λογομαχία.
Η λογομαχία εστιάζει στα σημεία διαφωνίας. Κάθε μέρος φέρνει την έμφαση στα πλεονεκτήματά του και στα μειονεκτήματα του άλλου. Καθένας «λέει τα δικά του», προσδοκώντας να επικρατήσει. Αν καταφέρει ένα καίριο πλήγμα στις θέσεις του αντιπάλου, επιβάλλει εξ ολοκλήρου τις θέσεις του. Χώρια οι προϋπάρχουσες πλειοψηφίες.
Αυτό αποκαλείται σήμερα διάλογος, αυτό είθισται να γίνεται στη Βουλή, στα συμβούλια κ.λ.π.
Αλλά δεν είναι διάλογος, είναι λογομαχία. Αν το προσέξει κανείς, μάλιστα, ακούει συχνά «μην κάνετε διάλογο κ. συνάδελφε»...
ΤΟ ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΛΟΓΟΣ, προκύπτει αβίαστα στα Ελληνικά. Από την ετυμολογία της λέξης, δηλαδή, υποδεικνύεται η διείσδυση στο λόγο κάθε συμμετέχοντος μέρους. Διείσδυση στα τεκμήρια, στα επιχειρήματα, στους συλλογισμούς, στη λογική συνοχή τους, στην πληρότητα της επιχειρηματολογίας.
Στο διάλογο, λοιπόν, ξεκαθαρίζεται: [1] σε τί συμφωνούμε, [2] σε τί διαφωνούμε και [3] τί παρέλειψε ο κάθε ένας. Έχοντας ξεκαθαρίσει αυτά τα τρία βασικά, τουτέστιν: συμφωνίες-διαφωνίεςπαραλείψεις, η δημιουργική επίλυση κάθε διαφοράς, είναι σαφώς πιό κοντά. Ψάχνοντας έτσι, πρώτα απ’ όλα, ξεκαθαρίζεται το τί είπε ο καθένας, διαλύονται οι παρεξηγήσεις.
Τίθενται, συνεπώς, σε ρεαλιστικές βάσεις όλα τα ενδεχόμενα:
η επικράτηση, η σύγκλιση, η διαπραγμάτευση, ο συμβιβασμός.
Ακόμη και στην απευκταία! πολεμική κατάληξη, οποιασδήποτε μορφής, ξέρουμε γιατί πολεμάμε. Σωστά;
Η ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ ΔΙΑΛΟΓΟΥ, συνεχίζω, εκφράζεται με μία και μόνη λέξη: συγκατάβαση. Και πρόκειται για μία ακόμη λέξη που έχει κακοχρησιμοποιηθεί, αλλά έχει εύγλωττη ετυμολογία.
Σήμερα, αποκαλούμε συγκαταβατικό τον υποχωρητικό. Όμως, η πρόθεση «συν», υποδεικνύει σαφώς ότι συγκαταβατικότητα δείχνουν και τα δύο μέρη. Αλλιώς: αν το ένα μέρος συζητά, ενώ το άλλο εμμένει, δεν μιλάμε για συγκατάβαση.
Επισημαίνω ότι η διαφορά δεν είναι στον τόνο ή την ένταση της φωνής. Μπορεί κάλλιστα ένας «τρικούβερτος» καβγάς να ξεκαθαρίσει τις αντιθέσεις και τις παρεξηγήσεις, και να αποβεί εν τέλει εποικοδομητικός. Αυτή η αλληλοκατανόηση, όπως και αν επιτευχθεί, ορίζει τον διάλογο. Αυτή και τον διακρίνει από τη λογομαχία.
Δεν είναι λίγοι λ.χ. αυτοί που ξέρουν ότι το απόφθεγμα «μετά από ένα γερό καβγά, γίνεται το καλύτερο σεξ» δεν ισχύει μόνον για ζευγάρια. Ισχύει, αντιστοίχως, και για συνεταίρους, συνεργάτες κ.λ.π.
ΘΕΩΡΗΤΙΚΑ, η ως άνω συνταγή τριών σημείων, ίσως φαίνεται «ευκολάκι». Ατυχώς, φευ!, δεν είναι. Και υπάρχουν δύο ξεχωριστά προβλήματα. Ένα εκκίνησης και ένα εφαρμογής.
Το πρόβλημα εκκίνησης, είναι βεβαίως στις προθέσεις. Πώς θα επιτευχθεί λ.χ. το ως άνω [3], όταν ο άλλος αποφεύγει να απαντήσει στο θέμα που δεν τον συμφέρει; Επανέρχομαι, λοιπόν, σε κάτι ξεκάθαρο: απευθύνω ιδέες σε αυτούς που ΘΕΛΟΥΝ να κάνουν διάλογο, και ψάχνουν ΤΡΟΠΟ. Και, πολύ απλά, διατυπώνω την άποψη ότι δεν γίνεται διάλογος με ζαβολιές. Προαπαιτείται φιλαλήθεια.
Άλλες εποχές, αυτή η αντίληψη ήταν το αυτονόητο στον επιστημονικό διάλογο. Εδώ απλώς προσαρμόζεται η μέθοδος στον πολιτικό διάλογο. Για περισσότερα, αναζητείστε στο διαδίκτυο το δοκίμιο: «Ο διάλογος εθνικής αυτογνωσίας και ο εορτασμός του 1821».
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ, αφορά τα πρακτικά της ως άνω συνταγής τριών σημείων.
Εν ολίγοις: για να δοθούν ξεκάθαρες απαντήσεις, χρειάζεται οι τοποθετήσεις κάθε πλευράς να αναλυθούν σε επί μέρους συλλογισμούς. Είναι προφανές: Μόνο με ένα τέτοιο κομμάτιασμα των εκατέρωθεν επιχειρηματολογιών είναι δυνατόν να γίνουν οι αναγκαίες συγκρίσεις σημείο-προςσημείο, ώστε να εντοπισθούν οι συμφωνίες, οι διαφωνίες και οι εκατέρωθεν παραλείψεις.
Αυτό το κομμάτιασμα των επιχειρηματολογιών σε επί μέρους συλλογισμούς, χρειάζεται επιμελή προσπάθεια. Αλλά αξίζει τον κόπο. Τώρα, χωρίς μία τέτοια κουλτούρα διαλόγου, δεν βρίσκουμε το κουράγιο ούτε καν για να μαζευτούμε. Οι παράλληλοι μονόλογοι κουράζουν, οδηγούν σε ένδεια συγκλίσεων και αποφάσεων.
ΑΝΤΙΠΡΟΤΕΙΝΩ, κατ’ ουσίαν, οριζόντιο διάλογο κατά θέμα. Και πιστεύω ακράδαντα ότι μία ομάδα ατόμων που θέλουν και μπορούν να κάνουν τέτοιο διάλογο, μπορούν να επιτύχουν όχι απλώς συλλογικότητα, που σήμερα είναι ανέφικτη, αλλά να επιτύχουν συλλογικότητα άλλου επιπέδου.
Ασυναγώνιστη.
Μία τέτοια ευγενής συλλογικότητα Ελλήνων, εφικτή και ισχυρή, είναι και η Αναγέννηση που έχουμε ανάγκη τώρα.
Διμηνιό 30 Απριλίου 2022
Κώστας Τζαναβάρας
σύμβουλος μηχανικός
συγγραφέας
Αφήστε ένα σχόλιο