ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ φ.1695

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»

Λέξεις της επικαιρότητας - 8

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης Καθηγητής Μουσικής

Αν μη τι άλλο, τον καιρό του εγκλεισμού μας χορτάσαμε από διάφορους και ποικίλων ειδικοτήτων δόκτορες. Δόκτωρ ο ένας, δόκτωρ ο άλλος, βαρυσήμαντο ύφος με ανακοινώσεις, που δεν επιδέχονται αμφισβήτηση από το πόπολο, που τους ακούει εκστατικό (σάμπως μπορεί να κάνει κι αλλοιώς;)!! Από πού, λέτε, να προέρχεται η μάλλον ξενική στο άκουσμα λέξη; Μα φυσικά από την ελληνική και συγκεκριμένα από το ρήμα δάω, δάσκω (=διδάσκω). Σχετικό είναι επίσης το ρήμα δοκέω-ώ (=πιστεύω, σκέφτομαι, νομίζω). Η ρίζα δάνεισε την λατινική με το doceo (=διδάσκω) και το disco (=μαθαίνω). Στην γαλλική αυτός που διδάσκει λέγεται docteur, στην ιταλική dottore, στην ισπανική, αγγλική και γερμανική doctor κι από κει πέρασε και σ’ εμάς και τον αποκαλούμε το ίδιο. Τα παράγωγα δόκιμος, δοκιμή, δοκιμασία κλπ παρέχονται από τον αιολικό τύπο του δοκέω>δόκημι. 

Εδώ που τα λέμε, όλοι αυτοί οι δόκτορες έχουν συλληφθεί να λένε και καμμιά μπούρδα, μέσα-μέσα. Ε, ένα δίκιο το ’χουν, οι άνθρωποι. Πασχίζουν να μας πείσουν για τόσα πράγματα, «φωνές» της κυβέρνησης είναι, σε κανάλια που πήραν 20 μύρια παρουσιάζονται, κάπου θα την πατήσουν, κάτι θα τους ξεφύγει και θα εκτεθούν. Μπούρδα, λοιπόν, η λέξη μας. Δεν είναι ακριβώς αντιδάνειο ως προς την έννοια αλλά περίπου και εξηγούμαι γιατί. Η ρίζα του είναι το επίθετο βριθύς (=βαρύς), εκ του ρήματος βρίθω (=υπερισχύω, νικώ, κυριαρχώ). Η λατινική πήρε σχεδόν αυτούσια την ελληνική ρίζα και έγινε brutus (=βαρύς, άλογος, βλάξ). Από κει, στην γαλλική έγινε brut (=ακατέργαστος και brutal ο αγροίκος, ο άξεστος), στην ιταλική bruto, με την ίδια σημασία της γαλλικής και brutale= ο κτηνώδης, στην ισπανική bruto (=βλάξ και burdo, ο αγροίκος), στην αγγλική brute και brutal και στην γερμανική Brut (=το έκτρωμα). Πλησιέστερα, λοιπόν, στην δική μας μπούρδα ηχεί η λέξη burdo της ισπανικής. Και τι θα έλεγε ένας βλαξ ή ένας αγροίκος, παρά βλακείες… 

Βλακείες, ξεβλακείες, σωστά ή λάθος, έχουμε κατακλυστεί πάντως από διάφορους τηλεοπτικούς «αστέρες», όπως προείπα, που ο καθένας υποστηρίζει την δική του επιστημοσύνη και επάρκεια. Το ρήμα (κατά) κλύζω έχει τρεις έννοιες: 1. βρέχω, 2. ορμώ και 3. καθαρίζω, πλένω καλά. Η πρόθεση κατά εντονοποιεί την σημασία του ρήματος. Η λατινική πήρε το ρήμα και το έκανε cluo και τον υπόνομο cloaca. Ως cloaca (=υπόνομος) πέρασε σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες: Στην γαλλική cloaque, στην ιταλική, ισπανική και αγγλική cloaca και στην γερμανική Kloace. Μην ξεχνάτε και το δικό μας κλύσμα, την διοχέτευση, δηλαδή, υγρού στον πρωκτό προς καθαρισμό, απολύμανση και λοιπές χρήσιμες, πλην μη ...αντρικές χρήσεις. 

Άντε, βρε, να περάσει και τούτη η δοκιμασία, να επανέλθουμε στους κανονικούς μας ρυθμούς και η ζωή μας στην πολυπόθητη και πολυθρύλητη κανονικότητα. Δεν θα κάνουμε ούτε σπιθαμή πίσω! Σπιθαμή, εκ του σπιδνός (=πυκνός, σπιδής= εκτεταμένος) Οι Λατίνοι την είπαν spissus, οι Γάλλοι epais (=παχύς, πυκνός), οι Ιταλοί spesso (=συχνά) και οι Ισπανοί espeso (=πυκνός). 

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας