Τα Πάθη του Ιησού Χριστού, η Ανάσταση και η Λαμπρή, μέσα από έργα Μεγάλων Ζωγράφων! φ. 1690

n

Γράφει - Επιμελείται Εύη Κοκκίνου - Κελλάρη*

Φωνή της Κορινθίας, φύλλο 1690

 Τα Θεία Πάθη και η Ανάσταση του Θεανθρώπου έχουν εμπνεύσει Μεγάλους Ζωγράφους της Δυτικής και Βυζαντινής Παράδοσης, όπως οι Τιτσιάνο, Ραφαήλ, Μικελάντζελο (Μιχαήλ Άγγελος), Καραβάτζιο, Ρέμπραντ, Βελάσκεθ, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Ελ Γκρέκο), Γκόγια, Νταλί, Εμμανουήλ Πανσέληνος, Μιχαήλ Δαμασκηνός, Θεοφάνης ο Κρης, Φώτης Κόντογλου, κ.α., οι οποίοι φιλοτέχνησαν αριστουργηματικούς πίνακες, βιτρό, γλυπτά, εικόνες και αγιογραφήσεις, που κοσμούν τα σπουδαιότερα μουσεία, πινακοθήκες και Εκκλησίες του κόσμου. Έργα διαχρονικά, ανεξάρτητα από την διαφορετική τεχνοτροπία που υπηρετούν!

Από τη μία πλευρά η Δυτική Τέχνη κυριαρχείται από τον ανθρωπομορφισμό και τον ρεαλισμό, αφού τα πρόσωπα των Αγίων απεικονίζονται ρεαλιστικά με βάση τα μοντέλα του καλλιτέχνη, με μία κινηματογραφική θα λέγαμε κοσμικότητα και με χρήση σκιών, ενώ από την άλλη στη βυζαντινή τέχνη οι εικόνες δεν αποτελούν φωτογραφικές αναπαραστάσεις, αφού όλες οι μορφές, ακόμη και τα άψυχα μετουσιώνονται σε πνεύμα. Οι αγιογράφοι χρησιμοποιούν τις μορφές Αγίων της βυζαντινής παράδοσης προβάλλοντας κυρίως την αγιοσύνη τους, την πνευματικότητα, την αυταπάρνηση και το υπερβατικό. Όλα είναι φωτεινά και καθάρια, φωτιζόμενα από το Φως του Θεού, από το «Άκτιστο Φως». Κοσμικός χώρος και χρόνος δεν υπάρχει, γι’αυτό και δεν χρησιμοποιείται η προοπτική.

Χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω έργα Τέχνης θεολογικού περιεχομένου:

Τα Πάθη του Ιησού Χριστού στη συνείδησή μας αρχίζουν από τον Μυστικό Δείπνο. 

Η στιγμή που ο Ιησούς ανακοινώνει στους μαθητές του ότι ένας από αυτούς θα τον προδώσει, απεικονίζεται σε ένα από τα διασημότερα έργα στην Ιστορία της Τέχνης, στον «Μυστικό Δείπνο» (1498) του Λεονάρντο ντα Βίντσι, νωπογραφία-τοιχογραφία ευρισκόμενη στην τραπεζαρία της Μονής Santa Maria Delle Grazie στο Μιλάνο, φιλοτεχνημένη κατόπιν παραγγελίας του ισχυρού παράγοντα του τόπου, Δούκα Λουντοβίκο Σφόρτσα. Ο τοίχος παραμένει όρθιος και ο πίνακας ένα αριστούργημα της Καθολικής Δύσης, αν και έχει υποστεί ανεπανόρθωτες ζημιές, τόσο από τη φυσική φθορά (άρχισε να ξεθωριάζει, ο τοίχος βρισκόταν πάνω από υπόγειο ρυάκι και ήταν εκτεθειμένος στον αέρα, στη βροχή και στην υγρασία), όσο και από ανθρώπινες παρεμβάσεις (έσπασαν τα πόδια του Ιησού για να ανοίξουν πόρτα, Γάλλοι στρατιώτες τον πετροβόλησαν, έβγαλαν τα μάτια των Αποστόλων, όσο ο χώρος μετατράπηκε σε οπλοστάσιο και σε φυλακή, ενώ στον Β′ Παγκόσμιο Πόλεμο η μονή βομβαρδίστηκε και τις τελευταίες δεκαετίες πλήττεται από την ατμοσφαιρική ρύπανση)!

 Έχουν εκφρασθεί πολλές ερμηνείες και θεωρίες για τον πίνακα αυτόν. Μάλιστα έχει γίνει πασίγνωστος και από το έργο συνωμοσιών του Νταν Μπράουν, ο Κώδικας Ντα Βίντσι. Σε αυτό, όμως, που αξίζει να εστιάσει κανείς είναι το έργο καθαυτό, τα χρώματα, η κίνηση των μορφών και η έκρηξη συναισθημάτων των Αποστόλων, η έκπληξη, ο θυμός, η λύπη, ενώ η τριαδικότητα του Θεού συμβολίζεται από την απεικόνιση των Αποστόλων σε ομάδες των τριών, από τα τρία παράθυρα πίσω από τον Ιησού και το τρίγωνο που σχηματίζει ο Χριστός με τα χέρια Του. Το τραπέζι έχει τοποθετηθεί σε ευθεία οπτική, ώστε όλα τα πρόσωπα φαίνονται στον θεατή. Πλησιάζει, άραγε, η ώρα της Αλήθειας;

 Ο Θεάνθρωπος Σταυρώνεται και ο Κρητικός, Δομήνικος Θεοτοκόπουλος, φιλοτεχνεί τη «Σταύρωση» (ελαιογραφία σε μουσαμά, 1597-1600), που φιλοξενείται στο μουσείο Πράδο της Μαδρίτης. Απεικονίζεται η δραματική ένταση της στιγμής με τον Ιησού στον Σταυρό, δεξιά και αριστερά Του η Παναγία και ο Ιωάννης σε απόλυτη συμμετρία, η Μαρία η Μαγδαληνή γονυπετής και τρεις άγγελοι γύρω Του, δύο εκ των οποίων μαζεύουν το αίμα από τις πληγές Του, ενώ ο τρίτος στρέφει το πρόσωπό του προς Εκείνον. Ο Ελ Γκρέκο παραμένει επηρεασμένος από τη βυζαντινή τέχνη μολονότι άφησε την Ελλάδα για την Ιταλία και την Ισπανία δεχόμενος επιρροές και από την δυτική/ιταλική ζωγραφική. Μορφές εξαϋλωμένες πέρα από το συνηθισμένο, πρόσωπα ασκητικά, σώματα αποστεωμένα, ισχνά και τραβηγμένα προς τα άνω, αναδεικνύουν την πνευματικότητα των Αγίων, ενώ με τις φωτοσκιάσεις και τους έντονους χρωματισμούς αφενός διακρίνει τον υλικό από τον ουράνιο κόσμο, αφετέρου προσπαθεί να ενώσει το γήινο με το υπερβατικό.

 Συγκλονιστικός είναι και ο πίνακας της Σταύρωσης «Ο Χριστός του Αγίου Ιωάννη του Σταυρού» του εκκεντρικού υπερρεαλιστή, Σαλβαντόρ Νταλί (1951), όπου ο Ιησούς είναι στον Σταυρό, που «αιωρείται» μέσα στον σκοτεινό ουρανό, ενώ στη βάση υπάρχει μια βάρκα με ψαράδες σε λίμνη. Δεν υπάρχει αίμα στο σώμα και στα χέρια του Χριστού, ούτε ακάνθινο στεφάνι. Ο πίνακας δημιουργήθηκε από ένα όνειρο του Νταλί, ενώ ο σχεδιασμός του βασίζεται σε ένα σχέδιο Ισπανού μοναχού από τον 16ο αιώνα. Το πρόσωπο του Ιησού δεν το βλέπουμε. Πώς μπορούμε εξάλλου να αντικρύσουμε το απόλυτο Φως; Κοιτάμε τον Ιησού από ψηλά, ενώ τα χέρια του ακουμπούν στον Σταυρό σχεδόν αέρινα. Ένα τρίγωνο σχηματίζεται από τα χέρια του Ιησού, ίσως σε συμβολισμό της Αγίας Τριάδας.

 Ο Μιχαήλ Άγγελος, σε ηλικία μόλις 23 ετών (1499), φιλοτεχνεί το διάσημο γλυπτό του, που βρίσκεται στην Βασιλική του Αγ. Πέτρου στη Ρώμη, την «Πιετά». Η στιγμή της Αποκαθήλωσης! Η Παναγία-Μάνα κρατά το σώμα του νεκρού παιδιού της-Θεανθρώπου στην αγκαλιά της πάνω στα βράχια του Γολγοθά! Με πρόσωπο θλιμμένο, αλλά ήρεμο, η Παναγία συγκρατεί το σώμα του Ιησού με το δεξί της χέρι και τα γόνατά της, ενώ με το αριστερό χέρι της και με παλάμη στραμμένη προς τα επάνω αποδέχεται τη θυσία του Υιού της για τη σωτηρία της ανθρωπότητας. Ο Μιχαήλ Άγγελος προσέδωσε στην Παναγία νεανικό πρόσωπο εγείροντας αντιδράσεις από τους «ειδήμονες» της εποχής, ενώ στόχος του ιδίου ήταν να καταδείξει με την επιλογή του την αγνή ομορφιά της Παναγίας και όχι τη συντετριμμένη από τον πόνο, μεγάλη σε ηλικία γυναίκα. Ο Ιησούς είναι απόλυτα παραδομένος στο θέλημα του Πατρός, όπως φαίνεται από τη θέση της κεφαλής και του δεξιού χεριού Του, καθώς και από τη χαρακτηριστική ηρεμία στο πρόσωπο, ενώ το πλούσιο σε πτυχώσεις ένδυμα της Παναγίας περιβάλλει το γυμνό Του σώμα. Το μαρτύριό Του θυμίζει μόνον το δεξί του χέρι που φέρει «τον τύπον των ήλων». Βαθύς γνώστης της ανθρώπινης ανατομίας ο Μιχαήλ Άγγελος αποδίδει ρεαλιστικά το σώμα του Ιησού και το ένδυμα της Παναγίας. Πρόκειται για το μοναδικό ενυπόγραφο έργο του καλλιτέχνη.

 Αλλά τα Πάθη δεν θα είχαν καμία σημασία χωρίς την Ανάσταση του Χριστού, την Αναστάσιμη Ελπίδα, το Θαύμα που δοκιμάζει τον χριστιανό και όπως λέει ο Φώτης Κόντογλου «ολότερα απαράδεκτο από το λογικό μας, αληθινό μαρτύριο για δαύτο. Μα ίσια-ίσια, επειδή είναι ένα πράγμα ολότελα απίστευτο, για τούτο χρειάζεται ολόκληρη η πίστη μας, για να το πιστέψουμε» (Φ. Κόντογλου, «Ανέστη Χριστός, δοκιμασία του λογικού»). Πολλές οι απεικονίσεις της Αναστάσεως, αλλά οι περισσότερες δυτικής προέλευσης. Αναρωτιέται ο Κόντογλου: «Που τις βρήκανε λοιπόν τις σημαίες και τα μπαϊράκια που βάζουνε να βαστά ο Χριστός; Αυτά τα εφεύρανε οι ζωγράφοι της δύσης που τα κάνανε όλα κατά τη μικρόλογη φαντασία τους και που αγαπούσανε τα θεατρικά … μαντολίνα και κιθάρες στα χέρια των αγγέλων κι ένα σωρό άλλα τέτοια στολίδια, ανάξια για τη βαθειά θρησκεία του Χριστού κι εμείς που δεν ξέρουμε τι μας γίνεται, τώρα τελευταία, που πολιτισθήκαμε τάχα …βάλαμε στις εκκλησίες μας αυτές τις άνοστες χαλκομανίες…». Σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση η Ανάσταση αναπαρίσταται «με αυστηρότητα, ταπεινό και σοβαρό πνεύμα, χωρίς φαντασμαγορίες…». 

 Στην Βυζαντινή Τέχνη, την Ανάσταση τη λέμε τις περισσότερες φορές «Εις Άδου Κάθοδον». Ο Χριστός εμφανίζεται όρθιος, με μια κίνηση σφοδρή, έντονη, δηλώνοντας έτσι τη νίκη του πάνω στο θάνατο και τη φθορά. Ο Χριστός κατέβηκε στη γη για να σώσει τον Αδάμ. Μη βρίσκοντας αυτόν κατέβηκε μέχρι τον Άδη ζητώντας τον. Η όψη του προσώπου Του είναι αυστηρή αλλά με έκφραση φιλάνθρωπη. Τραβά τον Αδάμ και την Εύα από τον καρπό του χεριού με ορμή και δύναμη έξω από τους τάφους (οι πλάκες απεικονίζονται τοποθετημένες σε σχήμα σταυρού) και μαζί με τον Αδάμ και την Εύα τραβά όλο το ανθρώπινο γένος από τον θάνατο. Δεξιά και αριστερά του Χριστού βρίσκονται δύο ομάδες δικαίων της Παλαιάς Διαθήκης. Ξεχωρίζουν οι βασιλείς Δαβίδ και Σολομώντας με βασιλικά ενδύματα και στέμμα στο κεφάλι. Οι προφήτες Ιεζεκιήλ και Ησαΐας βρίσκονται στην εικόνα, επειδή προφήτεψαν την ανάσταση των νεκρών. Μεταξύ των δικαίων ζωγραφίζεται κι ο Άβελ ως ο πρώτος άνθρωπος που γνώρισε την πίκρα του Άδη από την άδικη αδελφική δολοφονία του. Είναι νέος, αμούστακος και κρατά ποιμαντική ράβδο. Μπροστά τους στέκεται ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, ο τελευταίος προφήτης που άνοιξε το δρόμο για τον ερχομό του Χριστού στη γη κι ο οποίος κατέβηκε στον Άδη για να κηρύξει και στους νεκρούς τον ερχομό Του. Ο πιστός βλέποντας την εικόνα και ζώντας αυτή την αλήθεια, αποβάλλει το άγχος του θανάτου. Για να καταργηθεί ο θάνατος πρέπει να καταργηθεί και η αμαρτία η οποία είναι το κέντρο του θανάτου (Α΄Κολσ. ιε΄56). Χρειάζεται λοιπόν από κάθε άνθρωπο η συσταύρωσή του με τον Χριστό, ώστε να μπορέσει να συναναστηθεί μαζί Του. (Πηγή: Δέσποινα Ιωάννου-Βασιλείου, Πρεσβυτέρα -Εκπαιδευτικός, churchofcyprus.org.cy)

 Κι επειδή Ανάσταση και Πάσχα δεν υπάρχει χωρίς Λαμπριάτικο Γλέντι, ας απολαύσουμε τον πίνακα του Μεγάλου Λαϊκού μας, Αυτοδίδακτου Ζωγράφου από τη Λέσβο, Θεόφιλου Χατζημιχαήλ, γνωστού ως Θεόφιλου (γεν. μεταξύ 1867-1870), όπου νέοι της εποχής χορεύουν και γλεντούν με τον οβελία να ψήνεται στη σούβλα στο βάθος και με την ευχή να νιώσουμε όλοι τη Χαρά της Αναστάσεως, ακόμη κι αν πρέπει φέτος να εορτάσουμε μόνον με την στενή οικογένειά μας ή και μόνοι μας και μάλιστα χωρίς Αναστάσιμη Ακολουθία!

 Καλή Ανάσταση, σας εύχομαι! Υγεία, Πίστη και Αγάπη σε όλον τον Κόσμο! Κι ας δώσουμε ραντεβού από το μπαλκόνι ή τον κήπο μας, ο καθένας, με το κεράκι μας αναμμένο στις 12:00΄τα μεσάνυχτα του Μεγάλου Σαββάτου να ψάλουμε όλοι μαζί το «Χριστός Ανέστη»!

 *Η Εύη Κοκκίνου – Κελλάρη είναι 

Δικηγόρος 

Διαπιστευμένη Διαμεσολαβήτρια 

Υπεύθυνη Προστασίας 

Προσωπικών Δεδομένων (DPO) 

 Δ/νση Γραφείου: Απ. Παύλου 40 – Κόρινθος 

Τηλ. 2741084568 & 6944964225