Header Ads

Η μαγεία της ετυμολογίας!... φ.1673






Ετυμολογικές Προσεγγίσεις
Καρδιά...

 Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης  * 

Αγαπητοί αναγνώστες, στην πρώτη μας ετυμολογική επαφή μπήκαμε στο θέμα κάπως απότομα, με χιούμορ μεν αλλά σας έριξα στα βαθειά αμέσως. Σπεύδω να το διορθώσω στο δεύτερο φύλλο, κάνοντας ένα μικρό πρόλογο για το τι ακριβώς είναι η ετυμολογία και πώς δουλεύει. Φυσικά εννοώ εκείνους που δεν έχουν ασχοληθεί καθόλου με το αντικείμενο.

     Η ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑ, λοιπόν, ασχολείται με τις ρίζες τής γλώσσας. Αποτελεί νεώτερη λέξη, που σημαίνει την «αναζήτηση του ετύμου λέξεώς τινος, της πρώτης ρίζης και της αρχικής σημασίας τών λέξεων», κατά το Μέγα Λεξικόν της Ελληνικής Γλώσσης, Δ. Δημητράκου ή «.. λόγος επαληθιζομένην δεικνύς την λέξιν τη φύσει τού πράγματος», κατά τον Στράβωνα. Το «έτυμον» σημαίνει την αρχική, την πρώτη σημασία τών λέξεων, όπως εξάγεται από την προέλευσή της, κατά τον Διόδωρο Σικελιώτη.
     Στο πρώτο φύλλο μας μιλήσαμε για τον άνθρωπο. Στο δεύτερο θα συνεχίσουμε με την καρδιά. Η τόσο πολύτιμη για τον ανθρώπινο οργανισμό καρδιά, που μόλις σταματήσει να χτυπά σταματάει και η ζωή, προέρχεται από την ομηρική ρίζα κέαρ και μετά από συναίρεση κηρ/κηρός (Οδ. σ. 344). Την λέξη πήραν αυτούσια οι Λατίνοι (cor/cordis) αλλά και οι Γάλλοι, για να δημιουργήσουν την δική τους coeur (με ενωμένο το o και το e). Χαϊδευτικώς θα λέγαμε την λέξη ως κηέρι (=καρδούλα).      
 Στην νησιώτικη όμως εκφορά συχνάκις το «κ» προφέρεται ως «τσ» ή «τζ» (κυπριακά), άρα τσηέρι ή τζηέρι. Το ίδιο χαϊδευτικό έδωσε την λέξη στην ιταλική (cuore) και στην ισπανική γλώσσα (corazon). Πιθανολογώ ότι και οι μεταγενέστερες ομηρικές γραφές ήτορ (Ιλ. κβ, 452) και κραδίη>κραδία>καρδία (Οδ. Υ, 23) είναι εξέλιξη της κηρ (με αναγραμματισμό), η οποία με την σειρά της «πλούτισε» το αγγλικό και το γερμανικό λεξιλόγιο με τις αντίστοιχες heart και Hertz (τροπή του ψιλού «κ» σε δασύ «χ» και του μέσου «δ» σε ψιλό «τ»).     Ο στίχος από ένα νησιώτικο τραγούδι λέει «Έρη, Έρη, Έρη, ήκαψές μου της καρδιάς μου το τζηέρι» και πολλοί υποστηρίζουν πως η λέξη τζηέρι είναι τουρκικής προέλευσης. Αντί απάντησης λέω πως ένας λαός για να διεκδικεί δημιουργία γλώσσας, του τελειότερου, δηλαδή, οργάνου επικοινωνίας που επινόησε ο άνθρωπος, θα πρέπει να έχει αφ’ ενός ιστορικό υπόβαθρο, καταγεγραμμένη ιστορική πορεία, να έχει φυλετική ταυτότητα και να έχει αφήσει στην ιστορία έστω ένα …βάζο δικής τους παραγωγής, άρα πολιτισμό.      Οι Τούρκοι δυστυχώς δεν διαθέτουν τίποτε απ’ αυτά. Πανσπερμία εθνών υπήρξαν, και δη υπολείμματα βαρβαρικών φύλων, που διέλυαν οι Βυζαντινοί, άρα όχι ενιαίας φυλετικής ταυτότητος και με μηδενικό ίχνος πολιτισμού. Κάποια στιγμή όλοι αυτοί συνασπίστηκαν και κατάφεραν να κυριεύσουν την Κων/πολη (1453). Η σημερινή τουρκική γλώσσα είναι ένα μείγμα δανεισμών από γειτονικές γλώσσες και κυρίως κακοποιημένα ελληνικά. Θα έχουμε την ευκαιρία να πούμε αρκετά πράγματα για την «τουρκική» γλώσσα σε επόμενα φύλλα μας.     Για να επανέλθω, λοιπόν, η σημασία των μεταγενέστερων εννοιών, τόσο στην ελληνική όσο και στην …ευτυχή τουρκική (τόσα δάνεια πήρε τζάμπα, πώς να μην είναι!) εξηγείται με το πολύτιμο του σημαντικωτέρου σπλάγχνου τού ανθρωπίνου σώματος, που είναι η καρδιά και αποτελεί τον ρυθμιστή της ομαλής λειτουργίας του σώματος. Έχει δίκιο ο λαός μας να λέει «τζηέρι» και να εννοεί κάτι το πολύτιμο, κάτι το μοναδικό.     Σχετικώς με τον στίχο του τραγουδιού που παρέθεσα, είναι προφανές πως ο λαϊκός ποιητής δεν γνωρίζει επακριβώς την σημασία της λέξεως και καταφεύγει σε εμφατικό πλεονασμό. Δεν θα μπορούσε, άλλωστε, να αναφέρεται σε κάποιο μέρος της καρδιάς (της καρδιάς μου το τζηέρι).     Κλείνοντας, θα επιχειρήσω μια ρηξικέλευθη πρόταση περί ενός άλλου αρχαιοελληνικού ρήματος, που πιστεύω πως έχει την ρίζα του κι αυτό στην κηρ=καρδιά. Πρόκειται για το ρήμα κορέω-ώ (=φροντίζω, καθαρίζω, επιμελούμαι, όρα νεωκόρος, ο επιμελητής του ναού ), που δάνεισε την ρίζα του σε όλες τις ευρωπαϊκές γλώσσες: Curo (λατιν. φροντίζω και cura η φροντίδα), curare (ιταλικά), curer (γαλλικά), cuidar (ισπανικά), cure (αγγλικά και care η φροντίδα) και Kurieren (γερμανικά), υπό την έννοια πως η καρδιά, με τις λειτουργίες της, φροντίζει για την υγεία του σώματος.

* Ο κ. Χρήστος Βλαχογιάννης, είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο 
και Διευθυντής Χορωδίας στο Μεσολόγγι.

2 σχόλια:

  1. Καλημέρα Φίλε Χρήστο..Διάβασα τα οσα γράφεις για Ετυμολογια και μαθαίνω για τις ρίζες της γλώσσας που δεν γνώριζα.Μου αρέσουν και περιμένω και τη συνέχεια.Καλη συνέχεια στο γραπτό σου λόγο.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ευχαριστώ, πολύ κατατοπιστικό άρθρο! Υποθέτω ότι η καρδιά έχει την ίδια ετυμολογία με τα λατινογενή: Καλντέρα, καρμίνα, ίσως με το κάρμα και τα Καβύρεια Μυστήρια...Να συνεχίζετε να γράφετε!

    ΑπάντησηΔιαγραφή