Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ…(Νο 2) (Φ. 1958)
Του Περικλή Καπνιστή*
Σε προηγούμενο άρθρο μου, αγαπητοί φίλοι, είχα υποσχεθεί να ασχοληθούμε με τη γλώσσα των φυτών, με πιο επιστημονικά στοιχεία τεκμηρίωσης αυτής της άποψης. Προφανώς όλοι γνωρίζουμε πως τα φυτά δεν έχουν αισθητήρια όργανα όπως αυτιά και μάτια, αλλά παλαιότερες έρευνες δείχνουν ότι επικοινωνούν με το περιβάλλον τους εκπέμποντας χημικές ουσίες, που γίνονται αντιληπτές και από μας μέσω της όσφρησης. Τα δέντρα έχουν πράγματι την ικανότητα να επικοινωνούν μεταξύ τους και να προειδοποιούν το ένα το άλλο όταν αφουγκράζονται την ύπαρξη κινδύνου. Καινούριες μελέτες εξηγούν πως τα τραυματισμένα φυτά εκπέμπουν ειδικές χημικές ενώσεις, οι οποίες μπορούν να διεισδύσουν στους εσωτερικούς ιστούς ενός υγιούς φυτού και να ενεργοποιήσουν την άμυνα μέσα από τα κύτταρά του. Η καλύτερη κατανόηση αυτού του μηχανισμού θα μπορούσε να επιτρέψει στους επιστήμονες και τους αγρότες να βοηθήσουν στην ενίσχυση των φυτών έναντι επιθέσεων εντόμων ή ξηρασίας πολύ πριν αυτές συμβούν. Σύμφωνα με τον Masatsugu Toyota, επικεφαλής μιας έρευνας, η ιδέα πίσω από δέντρα που μπορούν να επικοινωνούν μεταξύ τους άρχισε να εδραιώνεται τη δεκαετία του 1980. Δύο οικολόγοι τοποθέτησαν εκατοντάδες κάμπιες στα κλαδιά μιας ιτιάς και ενός σκλήθρου για να παρατηρήσουν πώς θα αντιδρούσαν τα δέντρα. Διαπίστωσαν ότι τα δέντρα που δέχθηκαν επίθεση άρχισαν να παράγουν χημικές ουσίες που έκαναν τα φύλλα τους άγευστα και δύσπεπτα ώστε να αποτρέψουν τα έντομα. Ωστόσο, οι επιστήμονες ανακάλυψαν κάτι ακόμα πιο περίεργο. Τα υγιή δέντρα του ίδιου είδους που βρίσκονταν 30 ή 40 μέτρα μακρύτερα και δεν είχαν ριζικές συνδέσεις με τα κατεστραμμένα δέντρα, ανέπτυξαν επίσης την ίδια χημική άμυνα για να προετοιμαστούν ενάντια σε μια εισβολή εντόμων.
Αυτές οι πρώιμες ερευνητικές ομάδες κατάφεραν να αποδείξουν ότι τα δέντρα έστελναν πράγματι χημικά σήματα το ένα στο άλλο μέσω του αέρα, κάτι που σήμερα είναι γνωστό ως «plant eavesdropping».Σύμφωνα με τον Masatsugu Toyota από το Πανεπιστήμιο Saitama, επικεφαλής της έρευνας, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό Nature Communications, είναι η πρώτη φορά που η επιστήμη καταφέρνει να οπτικοποιήσει την επικοινωνία μεταξύ των φυτών. Τα φυτά μπορούν να παράγουν μια σειρά από αυτές τις ενώσεις για διαφορετικούς σκοπούς. Ορισμένες χρησιμοποιούνται για την προσέλκυση επικονιάσεων ή ως άμυνα κατά των παρασιτικών εντόμων. Οι επιστήμονες μελετούν αυτή την επικοινωνία από κύτταρο σε κύτταρο σε περισσότερα από 30 είδη φυτών, συμπεριλαμβανομένων των φασολιών Λίμα, του καπνού, της ντομάτας, του φασκόμηλου και των ανθοφόρων φυτών της οικογένειας της μουστάρδας. Μια σιωπηλή κραυγή προειδοποίησης Οι τύποι χημικών ουσιών που χρησιμοποιούν τα φυτά για να επικοινωνούν μεταξύ τους ονομάζονται πτητικές οργανικές ενώσεις. Αυτές οι ενώσεις εισέρχονται στα υγιή φυτά μέσω οπών που μοιάζουν με πόρους και ονομάζονται στόματα. Στην συνέχεια ταξιδεύουν σε όλο το φύλλο, διαδίδοντας τις πληροφορίες σε όλο το φυτό. «Είναι μία διαδικασία όπως συμβαίνει στους ανθρώπους όταν η μύτη μας ανιχνεύει μυρωδιές στον αέρα, τις οποίες ο εγκέφαλός σας διαβάζει ως πληροφορίες για το περιβάλλον», εξήγησε ο Toyota. Τα φυτά, όπως αποδεικνύεται, κάνουν το ίδιο πράγμα, στέλνοντας ομίχλη σωματιδίων στον αέρα για να προειδοποιήσουν τους γείτονές τους για προβλήματα, Οι ερευνητές τοποθέτησαν σε ένα δοχείο φυτά με μερικές πεινασμένες κάμπιες. Σε ένα άλλο έβαλαν μόνο φυτά. Συνέδεσαν τα δύο δοχεία με μια αντλία αέρα, έτσι ώστε ο αέρας και τα μικρά μόρια να μπορούν να ρέουν μεταξύ των δοχείων, αλλά οι οργανισμοί όχι. Το μη προσβεβλημένο δοχείο ήταν γεμάτο με γενετικά τροποποιημένο Arabidopsis, ένα φυτό που μοιάζει με ζιζάνιο και ανήκει στην οικογένεια της μουστάρδας και λάμπει φθορίζον όταν ανιχνεύονται ορισμένες χημικές ουσίες στο φυτό.
Ο Toyota και η ομάδα του έστησαν ένα μικροσκόπιο για να ανιχνεύσουν αυτόν τον φθορισμό ως πράσινο φως νέον και άρχισαν να βιντεοσκοπούν. Για πρώτη φορά, οι επιστήμονες κατέγραψαν αυτή τη συναρπαστική συνομιλία με κάμερα. Όταν τα υγιή φυτά λάμβαναν προειδοποιητικά μηνύματα από τα κατεστραμμένα φυτά, «άναβαν σαν λάμπα», κάτι που οι επιστήμονες κατέγραψαν χρησιμοποιώντας ένα ειδικό μικροσκόπιο που ανιχνεύει ορισμένες χημικές ουσίες ως φως. «Αυτή η τεχνική απεικόνισης είναι ένα πολύ ισχυρό εργαλείο για να πούμε σε όλους ότι τα φυτά είναι πολύ ευαίσθητα», δήλωσε στο Business Insider ο μοριακός βιολόγος, Masatsugu Toyota.
Οι νεότερες έρευνες όμως καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πέραν της χημικής επικοινωνίας τα φυτά βγάζουν και ήχους προειδοποίησης. Τα φυτά βγάζουν ήχους. Εδώ και καιρό η Λίλατς Χαντάνι αμφέβαλε ότι τα φυτά είναι αθόρυβα. Τελικά αποδείχθηκε πως η καθηγήτρια του πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ είχε δίκιο. Γιατί ηχογράφησε τους ήχους που βγάζουν τα φυτά. Πρόκειται για ήχους τους οποίους δεν «πιάνει» το ανθρώπινο αυτί. Μάλιστα, τα φυτά εκπέμπουν περισσότερους ήχους όταν είναι στρεσαρισμένα, για παράδειγμα, όταν δεν έχουν ποτιστεί. Η έρευνα αυτή ανατρέπει αυτά που οι περισσότεροι βοτανολόγοι πίστευαν ότι γνωρίζουν για το φυτικό βασίλειο, που σε μεγάλο βαθμό θεωρούνταν σιωπηλό. Σίγουρα θα έχετε πιάσει τον εαυτό σας να μιλάει στο φυτό που με τόση φροντίδα και αγάπη το βλέπετε να μεγαλώνει, να αναπτύσσεται, να σας χαρίζει χρώμα, άρωμα και συντροφιά. Ακόμα και ένα επιφώνημα θαυμασμού για το όμορφα ανθισμένο λουλούδι ή λίγα λόγια συμπόνοιας για τα ζαρωμένα από την υπερβολική ζέστη φύλλα του, αποτελούν μέρος της επικοινωνίας σας με τα φυτά. Μπορούν, όμως, εκείνα να ακούσουν και να κατανοήσουν όσα, συχνά, τους λένε οι άνθρωποι και αν ναι, έχουν τον τρόπο να απαντήσουν; Κάποιες έρευνες υποστηρίζουν ότι είναι ικανά να αντιλαμβάνονται και να ανταποκρίνονται στον ήχο, αν και η «ακοή» τους είναι πολύ διαφορετική από εκείνη του ανθρώπου, ενώ «νιώθουν» δονήσεις με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές. Ο Ουμπερτο Καστιέλο, καθηγητής Γνωστικής Νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα, μιλώντας στην ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera επιβεβαιώνει τις παραπάνω μελέτες, εξηγώντας ότι παρότι τα φυτά δεν είναι «ευφυή» με τη συμβατική έννοια, έχουν μία μη λεκτική επικοινωνία, χωρίς να διαθέτουν εγκέφαλο ή νευρικό σύστημα. Μεταφέρει, δε, την εικόνα ενός δάσους που… μιλάει, λέγοντας: «Αν μπορούσαμε να μετατρέψουμε τα χημικά σήματα σε λέξεις, θα ακούγαμε ένα πολύ φλύαρο δάσος. Σύμφωνα με τον καθηγητή, τα φυτά επικοινωνούν μεταξύ τους με έναν τρόπο που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ομιλία. Τι λένε; Επικοινωνούν μια κατάσταση άγχους, αναφέρει ο Καστιέλο, αν δεχθούν επίθεση από ένα παράσιτο, όταν χρειάζονται νερό ή όταν τα τρώει ένα ζώο.
Αγαπητοί αναγνώστες, στην καθημερινή μας πραγματικότητα , οι περισσότεροι από μας έχουμε γίνει μάρτυρες της ευαισθησίας κάποιων φυτών και της αντίδρασής τους στο άγγιγμα (mimosa pudica) μιμόζα η αισχυντηλή(ντροπαλή), στο φως (mirabilis jalapa) νυχτολούλουδο, στην προστασία των αναπαραγωγικών τους οργάνων κλείνοντας τα άνθη τη νύχτα (portulaca oleracea) γλυστρίδα, μαργαρίτες κ.ά. και πολλές άλλες περιπτώσεις φυτών όπου μπορούμε να παρατηρήσουμε φαινόμενα όπως ο φωτοτροπισμός με χαρακτηριστικότερη την περίπτωση του ηλίανθου (Helianthus) με στροφή της κεφαλής προς τον ήλιο, εντομοφάγα φυτά (π.χ venus flytrap) διωναία (μυγοπαγίδα της Αφροδίτης), γεωτροπισμού (βλαστός θετικός), (ρίζα αρνητικός), κλπ.
Θα μπορούσαμε συμπερασματικά λοιπόν, να καταλήξουμε σε μια απλή παρότρυνση προς όλους και κυρίως προς τα παιδιά, πως τα φυτά είναι ευαίσθητα και χρειάζονται φροντίδα και αγάπη, την οποία μας ανταποδίδουν απλόχερα με πολλούς τρόπους. Να γιατί η Αμερικανίδα αρθρογράφος Erma Bombeck έγραψε: «Ποτέ μην πηγαίνεις σ’ έναν γιατρό που αφήνει τα φυτά του γραφείου του να πεθάνουν».
Αυτές οι πρώιμες ερευνητικές ομάδες κατάφεραν να αποδείξουν ότι τα δέντρα έστελναν πράγματι χημικά σήματα το ένα στο άλλο μέσω του αέρα, κάτι που σήμερα είναι γνωστό ως «plant eavesdropping».Σύμφωνα με τον Masatsugu Toyota από το Πανεπιστήμιο Saitama, επικεφαλής της έρευνας, που δημοσιεύτηκε πρόσφατα στο επιστημονικό περιοδικό Nature Communications, είναι η πρώτη φορά που η επιστήμη καταφέρνει να οπτικοποιήσει την επικοινωνία μεταξύ των φυτών. Τα φυτά μπορούν να παράγουν μια σειρά από αυτές τις ενώσεις για διαφορετικούς σκοπούς. Ορισμένες χρησιμοποιούνται για την προσέλκυση επικονιάσεων ή ως άμυνα κατά των παρασιτικών εντόμων. Οι επιστήμονες μελετούν αυτή την επικοινωνία από κύτταρο σε κύτταρο σε περισσότερα από 30 είδη φυτών, συμπεριλαμβανομένων των φασολιών Λίμα, του καπνού, της ντομάτας, του φασκόμηλου και των ανθοφόρων φυτών της οικογένειας της μουστάρδας. Μια σιωπηλή κραυγή προειδοποίησης Οι τύποι χημικών ουσιών που χρησιμοποιούν τα φυτά για να επικοινωνούν μεταξύ τους ονομάζονται πτητικές οργανικές ενώσεις. Αυτές οι ενώσεις εισέρχονται στα υγιή φυτά μέσω οπών που μοιάζουν με πόρους και ονομάζονται στόματα. Στην συνέχεια ταξιδεύουν σε όλο το φύλλο, διαδίδοντας τις πληροφορίες σε όλο το φυτό. «Είναι μία διαδικασία όπως συμβαίνει στους ανθρώπους όταν η μύτη μας ανιχνεύει μυρωδιές στον αέρα, τις οποίες ο εγκέφαλός σας διαβάζει ως πληροφορίες για το περιβάλλον», εξήγησε ο Toyota. Τα φυτά, όπως αποδεικνύεται, κάνουν το ίδιο πράγμα, στέλνοντας ομίχλη σωματιδίων στον αέρα για να προειδοποιήσουν τους γείτονές τους για προβλήματα, Οι ερευνητές τοποθέτησαν σε ένα δοχείο φυτά με μερικές πεινασμένες κάμπιες. Σε ένα άλλο έβαλαν μόνο φυτά. Συνέδεσαν τα δύο δοχεία με μια αντλία αέρα, έτσι ώστε ο αέρας και τα μικρά μόρια να μπορούν να ρέουν μεταξύ των δοχείων, αλλά οι οργανισμοί όχι. Το μη προσβεβλημένο δοχείο ήταν γεμάτο με γενετικά τροποποιημένο Arabidopsis, ένα φυτό που μοιάζει με ζιζάνιο και ανήκει στην οικογένεια της μουστάρδας και λάμπει φθορίζον όταν ανιχνεύονται ορισμένες χημικές ουσίες στο φυτό.
Ο Toyota και η ομάδα του έστησαν ένα μικροσκόπιο για να ανιχνεύσουν αυτόν τον φθορισμό ως πράσινο φως νέον και άρχισαν να βιντεοσκοπούν. Για πρώτη φορά, οι επιστήμονες κατέγραψαν αυτή τη συναρπαστική συνομιλία με κάμερα. Όταν τα υγιή φυτά λάμβαναν προειδοποιητικά μηνύματα από τα κατεστραμμένα φυτά, «άναβαν σαν λάμπα», κάτι που οι επιστήμονες κατέγραψαν χρησιμοποιώντας ένα ειδικό μικροσκόπιο που ανιχνεύει ορισμένες χημικές ουσίες ως φως. «Αυτή η τεχνική απεικόνισης είναι ένα πολύ ισχυρό εργαλείο για να πούμε σε όλους ότι τα φυτά είναι πολύ ευαίσθητα», δήλωσε στο Business Insider ο μοριακός βιολόγος, Masatsugu Toyota.
Οι νεότερες έρευνες όμως καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πέραν της χημικής επικοινωνίας τα φυτά βγάζουν και ήχους προειδοποίησης. Τα φυτά βγάζουν ήχους. Εδώ και καιρό η Λίλατς Χαντάνι αμφέβαλε ότι τα φυτά είναι αθόρυβα. Τελικά αποδείχθηκε πως η καθηγήτρια του πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ είχε δίκιο. Γιατί ηχογράφησε τους ήχους που βγάζουν τα φυτά. Πρόκειται για ήχους τους οποίους δεν «πιάνει» το ανθρώπινο αυτί. Μάλιστα, τα φυτά εκπέμπουν περισσότερους ήχους όταν είναι στρεσαρισμένα, για παράδειγμα, όταν δεν έχουν ποτιστεί. Η έρευνα αυτή ανατρέπει αυτά που οι περισσότεροι βοτανολόγοι πίστευαν ότι γνωρίζουν για το φυτικό βασίλειο, που σε μεγάλο βαθμό θεωρούνταν σιωπηλό. Σίγουρα θα έχετε πιάσει τον εαυτό σας να μιλάει στο φυτό που με τόση φροντίδα και αγάπη το βλέπετε να μεγαλώνει, να αναπτύσσεται, να σας χαρίζει χρώμα, άρωμα και συντροφιά. Ακόμα και ένα επιφώνημα θαυμασμού για το όμορφα ανθισμένο λουλούδι ή λίγα λόγια συμπόνοιας για τα ζαρωμένα από την υπερβολική ζέστη φύλλα του, αποτελούν μέρος της επικοινωνίας σας με τα φυτά. Μπορούν, όμως, εκείνα να ακούσουν και να κατανοήσουν όσα, συχνά, τους λένε οι άνθρωποι και αν ναι, έχουν τον τρόπο να απαντήσουν; Κάποιες έρευνες υποστηρίζουν ότι είναι ικανά να αντιλαμβάνονται και να ανταποκρίνονται στον ήχο, αν και η «ακοή» τους είναι πολύ διαφορετική από εκείνη του ανθρώπου, ενώ «νιώθουν» δονήσεις με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε συγκεκριμένες συμπεριφορές. Ο Ουμπερτο Καστιέλο, καθηγητής Γνωστικής Νευροεπιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα, μιλώντας στην ιταλική εφημερίδα Corriere della Sera επιβεβαιώνει τις παραπάνω μελέτες, εξηγώντας ότι παρότι τα φυτά δεν είναι «ευφυή» με τη συμβατική έννοια, έχουν μία μη λεκτική επικοινωνία, χωρίς να διαθέτουν εγκέφαλο ή νευρικό σύστημα. Μεταφέρει, δε, την εικόνα ενός δάσους που… μιλάει, λέγοντας: «Αν μπορούσαμε να μετατρέψουμε τα χημικά σήματα σε λέξεις, θα ακούγαμε ένα πολύ φλύαρο δάσος. Σύμφωνα με τον καθηγητή, τα φυτά επικοινωνούν μεταξύ τους με έναν τρόπο που θα μπορούσε να ερμηνευθεί ως ομιλία. Τι λένε; Επικοινωνούν μια κατάσταση άγχους, αναφέρει ο Καστιέλο, αν δεχθούν επίθεση από ένα παράσιτο, όταν χρειάζονται νερό ή όταν τα τρώει ένα ζώο.
Αγαπητοί αναγνώστες, στην καθημερινή μας πραγματικότητα , οι περισσότεροι από μας έχουμε γίνει μάρτυρες της ευαισθησίας κάποιων φυτών και της αντίδρασής τους στο άγγιγμα (mimosa pudica) μιμόζα η αισχυντηλή(ντροπαλή), στο φως (mirabilis jalapa) νυχτολούλουδο, στην προστασία των αναπαραγωγικών τους οργάνων κλείνοντας τα άνθη τη νύχτα (portulaca oleracea) γλυστρίδα, μαργαρίτες κ.ά. και πολλές άλλες περιπτώσεις φυτών όπου μπορούμε να παρατηρήσουμε φαινόμενα όπως ο φωτοτροπισμός με χαρακτηριστικότερη την περίπτωση του ηλίανθου (Helianthus) με στροφή της κεφαλής προς τον ήλιο, εντομοφάγα φυτά (π.χ venus flytrap) διωναία (μυγοπαγίδα της Αφροδίτης), γεωτροπισμού (βλαστός θετικός), (ρίζα αρνητικός), κλπ.
Θα μπορούσαμε συμπερασματικά λοιπόν, να καταλήξουμε σε μια απλή παρότρυνση προς όλους και κυρίως προς τα παιδιά, πως τα φυτά είναι ευαίσθητα και χρειάζονται φροντίδα και αγάπη, την οποία μας ανταποδίδουν απλόχερα με πολλούς τρόπους. Να γιατί η Αμερικανίδα αρθρογράφος Erma Bombeck έγραψε: «Ποτέ μην πηγαίνεις σ’ έναν γιατρό που αφήνει τα φυτά του γραφείου του να πεθάνουν».
Περικλής
Καπνιστής
Αφήστε ένα σχόλιο