«Δώσε αξία χωρίς να περιμένεις αντάλλαγμα, διότι η αληθινή αξία επιστρέφει από μόνη της» (Φ. 1960)

 

γράφει ο Δρ Δημήτριος Ν. Γκέλης (MD, ORL, DDS, PhD)*

 

Τι είναι αξίες

Οι αξίες είναι τα βασικά  μας πιστεύω που μας οδηγούν στο πώς να ζήσουμε και πώς να συμπεριφερθούμε στους άλλους. Είναι τα εσωτερικά μας κριτήρια που μας βοηθούν να ξεχωρίζουμε το σωστό από το λάθος και το καλό από το κακό.

Οι αξίες είναι οι πυξίδες ηθικής που μας οδηγούν ασφαλώς στο ταξίδι της ζωής μας, δείχνοντάς μας την κατεύθυνση προς μια ζωή με νόημα και αρετή. Είναι τα θεμέλια πάνω στα οποία χτίζουμε τον χαρακτήρα μας και τις πράξεις μας, λειτουργώντας ως δείκτες του τι θεωρούμε ουσιαστικό και αξιότιμο.

Με τον πιο αναγνωρισμένο, συστηματικό και θεμελιώδη τρόπο περιέγραψε τις Ανθρώπινες αξίες ο Αριστοτέλης. Ίσως ο πιο δραματικός και λογοτεχνικός εκφραστής των ανθρωπίνων αξιών είναι ο Νίκος Καζαντζάκης, ενώ οι ανθρώπινες αξίες με μια θρησκευτική και πνευματική αντίληψη εκφράστηκαν μέσα από τα έργα των Πατέρων της εκκλησίας, όπως ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος.

 

Οι αξίες λειτουργούν ως οδηγός δράσης
Οι αξίες είναι οι αρχές που μας ωθούν να δρούμε με συγκεκριμένους τρόπους και να επιδιώκουμε συγκεκριμένους στόχους, με βάση αυτό που θεωρούμε σωστό και καλό. Είναι το πλαίσιο συμπεριφοράς που διαμορφώνει τις αποφάσεις και τις πράξεις μας, αντικατοπτρίζοντας ότι εκτιμούμε υψηλά .

 

Συμπερασματικά: Οι αξίες είναι ο ηθικός μας κώδικας για τη ζωή. Στην ουσία, οι αξίες είναι οι βασικές πεποιθήσεις που λειτουργούν ως εσωτερικός οδηγός για τη συμπεριφορά και τις επιλογές μας, ορίζοντας την αντίληψή μας για το “καλό” και το “σωστό” .

 

Η έννοια της «ανιδιοτελούς προσφοράς αξίας»

Η ανιδιοτελής προσφορά αξίας είναι όταν δίνεις για το καλό του άλλου, όχι για να πάρεις κάτι πίσω. Είναι πράξη γενναιοδωρίας και ακεραιότητας, που βασίζεται στην πίστη ότι το να βοηθάς, να μοιράζεσαι ή να εμπνέεις έχει αξία από μόνο του. Η έννοια της «ανιδιοτελούς προσφοράς αξίας» αποτελεί ένα από τα πιο ευγενή και ταυτόχρονα αμφιλεγόμενα ηθικά ιδεώδη, που διατρέχει τη φιλοσοφία, τη θρησκεία και τις σχέσεις των ανθρώπων μέσα στην οικογένεια, την κοινωνία και τον σύγχρονο επαγγελματικό ή επιχειρηματικό κόσμο. Στην απλούστερη της μορφή, προϋποθέτει τη διάθεση αγαθών, υπηρεσιών ή πνευματικού κεφαλαίου χωρίς την προσδοκία ανταλλάγματος, ακόμη και πνευματικού ή συναισθηματικού. Ωστόσο, στη σύγχρονη κοινωνία, στον οικονομικό και επιχειρηματικό κόσμο αυτή η στάση έχει αναδειχθεί σε θεμέλιο λίθο επιτυχημένων σχέσεων, συνδυάζοντας ηθική, στρατηγική και συναισθηματική νοημοσύνη

 

Οριοθέτηση της ανιδιοτελούς προσφοράς αξίας από την αυτοκαταστροφική προσφορά

Η ανιδιοτελής προσφορά αξίας στο συνάνθρωπο μπορεί να δοθεί, εφόσον περισεύει ή αν δημιουργείται την ώρα που υλοποιείται. Κατ’ αρχάς, είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι η «ανιδιοτελής» προσφορά αξίας δεν περιλαμβάνει το απεριόριστο δόσιμο. Η αξία, είτε είναι υλική, είτε συναισθηματική, απαιτεί από τον δωρητή να διαθέτει τους πόρους για να την προσφέρει. Η αυτοθυσία, που οδηγεί στην εξάντληση του δωρητή, δεν είναι ανιδιοτελής, αλλά αυτοκαταστροφική. Η ηθική της φροντίδας τονίζει την αμοιβαία εξάρτηση και την ανάγκη για αυτοφροντίδα ως προϋπόθεση για την αποτελεσματική φροντίδα των άλλων.

 

Η πολυδιάστατη φύση της ανιδιοτελούς προσφοράς αξίας

Για να κατανοήσουμε πλήρως το βάθος αυτής της προσφοράς, πρέπει να αποσαφηνίσουμε την έννοια της αξίας. Η «αξία» δεν είναι μονοδιάστατη – σημαίνει κάθε πράγμα, υλικό ή μη, που έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει, να ενισχύσει ή να ενημερώσει την ύπαρξη ενός άλλου όντος. Μπορούμε να διακρίνουμε πολλές μορφές αξίας:

 

• Υλική αξία : Περικλείει αγαθά και υπηρεσίες που ικανοποιούν βασικές ανάγκες.
• Διανοητική ή γνωστική αξία: Αφορά τη γνώση, τη σκέψη, τη διδασκαλία και την κατανόηση.
• Συναισθηματική και ψυχολογική αξία: Ενσωματώνει την αγάπη, την ενσυναίσθηση και την ηθική στήριξη.
• Ηθική ή πνευματική αξία: Αποτελεί την προσφορά ενός παραδείγματος ακεραιότητας.

Σύμφωνα με τον Kotler και τον Keller, οι επιτυχημένες εταιρείες δεν πωλούν προϊόντα, αλλά αξία – και η αξία αυτή μετριέται από το αποτέλεσμα που βιώνει ο πελάτης. Ο Godin επισημαίνει ότι, όταν μια επιχείρηση προσφέρει αξία άνευ όρων, δημιουργεί εμπειρίες που ξεπερνούν τη συναλλαγή [17].

 

Φιλοσοφικές βάσεις και ψυχολογικές προκλήσεις της ανιδιοτελούς προσφοράς αξίας

Φιλοσοφικά, η ιδέα της ανιδιοτελούς προσφοράς αξίας έχει ρίζες σε διάφορες παραδόσεις. Στον Αριστοτέλη, η φιλία της αρετής αποτελεί τη μορφή της πληρέστερης σχέσης, όπου το καλό του φίλου επιζητείται «δι’ αυτόν», δηλαδή ευχόμαστε το καλό για τον φίλο χάρη στον ίδιο τον φίλο (δι’ αυτόν / αυτού χάριν), και όχι για το δικό μας όφελος. Αυτό αντιπροσωπεύει την κορυφή της αλτρουϊστικής σχέσης.

Στη χριστιανική θρησκεία  η αγάπη ορίζεται ως η ανιδιοτελής αγάπη που επιζητεί την ευημερία του άλλου χωρίς όρους [19]. Η αγάπη είναι θεϊκής προέλευσης, που εκδηλώνεται έμπρακτα και έχει  ως υπόδειγμα τη θυσία του Χριστού και επιζητεί την ευημερία του άλλου ακόμη και προς τους εχθρούς, ως απόκριση στην εντολή του Θεού και με τη δύναμη του Αγίου Του Πνεύματος [Αποστολος Παύλος, Προς Ρωμαίους  5:5 (Η αγάπη χορηγείται από το Άγιο Πνεύμα)].

Η ελληνική λογοτεχνική παράδοση προσφέρει μοναδικές προοπτικές. Ο Παπαδιαμάντης εμβαθύνει στην ανιδιοτελή αγάπη μέσα από την Ορθόδοξη πίστη , ενώ ο Καζαντζάκης αντιμετωπίζει το θέμα υπαρξιακά: «Ό,τι μπορώ να δώσω, μόνον αυτό μπορώ να κερδίσω» .

Η ανθρώπινη συμπεριφορά συχνά εγείρει αμφιβολίες σχετικά με τα κίνητρα των πράξεων, καθώς σύμφωνα με τη θεωρία του ψυχολογικού εγωισμού, ακόμα και φαινομενικά ανιδιοτελείς ενέργειες μπορεί να καθοδηγούνται από υποκείμενα προσωπικά ή εγωιστικά συμφέροντα . Ο Kant θα απαντούσε ότι η ανιδιοτελής πράξη είναι εκείνη που γίνεται από καθήκον, για το ίδιο το καθήκον.

 

Σύγχρονες εφαρμογές και κοινωνικές συνέπειες της ανιδιοτελούς προσφοράς αξίας 

Στον σύγχρονο επιχειρηματικό κόσμο, η αρχή αυτή συνδέεται με τη θεωρία της «σχέσης αξίας». Σύμφωνα με τον Cialdini, όταν κάποιος παρέχει αξία χωρίς να ζητά κάτι άμεσα, ενισχύει το κοινωνικό κεφάλαιο και δημιουργεί δίκτυα εμπιστοσύνης.

Σε κοινωνικό επίπεδο, η έννοια αυτή σχετίζεται με την εταιρική κοινωνική ευθύνη. Ο Porter και ο Kramer υποστηρίζουν ότι οι επιχειρήσεις που επενδύουν σε δράσεις κοινωνικού οφέλους χωρίς να επιδιώκουν άμεση εμπορική απόδοση, ενισχύουν τη φήμη τους.

Η ίδια αρχή εφαρμόζεται και στην ηγεσία. Ο Greenleaf εισήγαγε την έννοια του «servant leader» – του ηγέτη που υπηρετεί αντί να ελέγχει. Ο Pink επισημαίνει ότι «οι σπουδαίοι πωλητές πουλούν αποτελέσματα, όχι προϊόντα».

 

Ψυχολογικές βάσεις και πρακτικές προκλήσεις της ανιδιοτελούς προσφοράς αξίας

Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία, και ιδιαίτερα ο Αριστοτέλης, θεωρούσε την ικανότητα για ανιδιοτελή δράση ως απαραίτητη προϋπόθεση και χαρακτηριστικό της ηθικής ωριμότητας και της γνήσιας αρετής. Η ανιδιοτέλεια, η ικανότητα να ενεργεί κανείς πέρα από τα άμεσα προσωπικά του οφέλη, αποτέλεσε θεμελιώδες ιδεώδες στην αρχαία ελληνική σκέψη.

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα, αυτή είναι συνέπεια της γνησίας γνώσης . Ο Αριστοτέλης την επέβλεπε ως βασικό συστατικό της αυτοτελούς φιλίας, της υψηλότερης μορφής ανθρώπινης σχέσης. Οι Στωικοί, με τη σειρά τους, την ερμήνευαν ως ένδειξη εσωτερικής ελευθερίας και ψυχικής δύναμης. Το θέμα αυτό απαντάται επίσης κεντρικά στο αρχαίο θέατρο, όπου διερευνάται τα βάθη της ανθρώπινης ψυχής.

Η ψυχολογική βάση της ανιδιοτελούς προσφοράς βρίσκεται και στη θεωρία της αυτοπραγμάτωσης του Maslow, ενώ ο Viktvr Frankl υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος βρίσκει νόημα ακόμη και στις πιο τραγικές συνθήκες μέσω της προσφοράς.

Ωστόσο, ο κίνδυνος της εκμετάλλευσης είναι πάντα παρών· μια κοινωνία που επαγγέλλεται την ανιδιοτέλεια μπορεί να οδηγήσει σε καταναγκαστική θυσία. Επομένως, η ικανότητα να θέτει κανείς όρια είναι απαραίτητη για τη βιωσιμότητα της προσφοράς.

 

Συμπέρασμα: Η Κυκλική φύση της ανιδιοτελούς προσφοράς αξίας 

Συμπερασματικά, η προσφορά αξίας άνευ όρων δεν είναι ούτε αφελής ιδέα, ούτε απλή στρατηγική, αλλά μια πολύπλοκη ηθική στάση που ενσωματώνει βαθιές φιλοσοφικές αρχές και σύγχρονες ψυχολογικές γνώσεις. Όπως επισημαίνει ο Covey, «η πραγματική επιρροή δεν αγοράζεται ούτε επιβάλλεται – κερδίζεται μέσα από τη συνεπή προσφορά αξίας» .

Η αξία που δίνεται χωρίς αντάλλαγμα δεν χάνεται – επιστρέφει με τη μορφή εμπιστοσύνης, σχέσεων και νοήματος. Σε έναν κόσμο αβεβαιότητας, αυτή η στάση αποτελεί σταθερή βάση για τη δημιουργία βιώσιμων σχέσεων, επιχειρήσεων και κοινοτήτων.

 

*Δρ.Δημήτριος Ν. Γκέλης

Iατρός, Ωτορινολαρυγγολόγος, Οδοντίατρος

Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Ιατρικός Συγγραφέας, Ιατρικός Ερευνητής