Βαγγέλης Δ. Κόκκινος, ο νεότερος *

Η τυρανία των καλών προθέσεων και πώς ο κρατικός έλεγχος μεταμφιέζεται σε κοινωνική «φροντίδα»

«Θέλουμε το καλό σας, το καλό της κοινωνίας». Αυτές οι λέξεις, που εκφέρονται με την άχαρη μηχανοποιημένη ειλικρίνεια του κυβερνητικού μηχανισμού, είναι η νέα κατήχηση της σύγχρονης διακυβέρνησης. Ακούγονται καθησυχαστικές,όπως η φωνή ενός γονιού που δίνει καταφύγιο στο παιδί του, και ως εκ τούτου σκύβουμε το κεφάλι. Ωστόσο, κάτω από την κρατική αλληλεγγύη κρύβεται ο διαχρονικός πολιτικός πειρασμός: η αντικατάσταση της δαπανηρής φιλοσοφίας της ατομικής ηθικής ανάπτυξης με τον αβίαστο μηχανισμό του συγκεντρωτικού ελέγχου.

Ακριβώς όπως ο Μέγας Ιεροεξεταστής του Ντοστογιέφσκι δεν αρνείται τις καλές προθέσεις του Χριστού- αντιτίθεται σε έναν κόσμο στον οποίο οι άνθρωποι απαλλάσσονται από την ελευθερία τους με αντάλλαγμα την εγγυημένη άνεση. Ο Ιεροεξεταστής υποστηρίζει - ανατριχιαστικά εύλογα - ότι οι άνθρωποι προτιμούν το ψωμί από την ευθύνη της επιλογής. Οι σημερινοί ιεροεξεταστές είναι λιγότερο θεατρικοί αλλά εξίσου αυταρχικοί: αλγόριθμοι, συμπεριφορικές «ωθήσεις», βιομετρική παρακολούθηση, νόμοι βαθμονομημένοι από μοντέλα που ισχυρίζονται ότι γνωρίζουν τι είναι καλύτερο. Δεν κραδαίνουν όπλα και δεν απειλούν να στείλουν τους πολίτες στη γκιλοτίνα, αλλά παρασύρουν δια της… άνεσης. Δεν ζητούν από τον πολίτη να αποφασίσει, σχεδιάζουν τις επιλογές τόσο προσεκτικά ώστε η ψευδαίσθηση της ελευθερίας να παραμένει, ενώ η ουσία εξανεμίζεται.

Οι άνθρωποι απεχθάνονται την αβεβαιότητα. Μας είναι ευκολότερο να αναθέτουμε την ευθύνη σε έναν θεσμό παρά να στεκόμαστε εκτεθειμένοι μπροστά στην ηθική απαίτηση της αυτοδιοίκησης. Το κράτος προσφέρει καθαριότητα, προβλεψιμότητα και την ηθική άφεση αμαρτιών της συμμόρφωσης. Σε αντάλλαγμα παραδίδουμε το βωμό στον οποίο σφυρηλατείται ο χαρακτήρας. Η ελευθερία δεν είναι μια πολυτέλεια που στολίζει την ελίτ- είναι το μέσο, μέσω του οποίου παράγεται νόημα, αξιοπρέπεια και προσωπική επάρκεια.

Η ελευθεριακή διαμαρτυρία δεν είναι μια ανάλγητη απόρριψη της φροντίδας. Είναι μια αναγνώριση ότι η γνήσια φροντίδα ενδυναμώνει, δεν καταπονεί. Η πραγματική αλληλεγγύη εμπιστεύεται στους πολίτες πληροφορίες, σέβεται την ιδιωτική ζωή και καλλιεργεί την υπευθυνότητα αντί να μηχανεύεται τη συμπεριφορά πίσω από κλειστές πόρτες. Η επιτήρηση και ο ήπιος εξαναγκασμός μπορεί να μειώνουν τη βραχυπρόθεσμη βλάβη, αλλά φτωχοποιούν το ηθικό οικοσύστημα που στηρίζει μια ελεύθερη κοινωνία.

Αν εκτιμούμε την αξιοπρέπειά μας, πρέπει να αρνηθούμε το σαγηνευτικό παζάρι: τον κατευνασμό του άγχους σε βάρος της αυτονομίας. Η ανοικοδόμηση μιας πολιτείας της ελευθερίας απαιτεί ταπεινότητα από τους κυβερνήτες και θάρρος από τους πολίτες - την προθυμία να αναλάβουν την ευθύνη, να ανεχθούν τον κίνδυνο και, το πιο τρομακτικό απ' όλα, να σκεφτούν για τον εαυτό τους. Αυτό είναι το έργο του πολιτισμού- δεν μπορεί να ανατεθεί σε καλοπροαίρετους αλγόριθμους.

*O Ευάγγελος Δ. Κόκκινος, ο νεότερος, είναι δημοσιογράφος, γεωπολιτικός αναλυτής και τελειόφοιτος Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών επιστημών στο Αγγλικό πανεπιστήμιο του Derby.