Πρωτοσέλιδο άρθρο του «Κορίνθιου» /Φ.1801
ΕΝΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΤΟΝ ΙΟΥΛΙΟ 1974
| ΜΕ ΤΟ ΘΑΡΡΟΣ ΤΗΣ ΓΝΩΜΗΣ |
 |
| Ο «Κορίνθιος» |
| Πικρές αναμνήσεις από την προδοσία της Κύπρου |
Ήταν Ιανουάριος του 1972.
Η χρονιά που πήρα την απόφαση να υποβάλω την αίτηση αποστρατείας μου για λόγους οικογενειακούς. Άφηνα, ως Αξιωματικός των Ειδικών Δυνάμεων Καταδρομών - Αλεξιπτωτιστών πίσω μου μία εξασφαλισμένη βαθμολογική καριέρα. Ήταν δυόμισι περίπου χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου με τρεις και κάτι μήνες από την τραγωδία της Μεγαλονήσου Κύπρου. Η Αίτηση ήταν υποχρεωτικά αποδεκτή διότι είχα εκπληρώσει όλες μου τις υποχρεώσεις προς την εκπαίδευσή μου στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Παρόλα αυτά οι μήνες πέρναγαν και η αίτηση δεν γινόταν αποδεκτή.
Στο διάστημα αυτό κατά καιρούς έκανα συχνές επισκέψεις στο ΓΕΣ με σκοπό να προωθηθεί η αίτηση και αποστρατεία μου. Πήγαινα στο Γραφείο του φίλου, συμμαθητή από τη ΣΣΕ και συμπολίτη μας από την Ξυλοκέριζα Αναστασίου Ρούκη, που ήταν Υπασπιστής του Αρχηγού ΓΕΣ κ.Τσούμπα με την ελπίδα να βοηθήσει στην αποδοχή του αιτήματός μου.
Μίαν ημέρα, εκεί που πίναμε τον καφέ μας στο γραφείο του ακούστηκαν άγριες φωνές από το διπλανό γραφείο του Αρχηγού ΓΕΣ. Ο φίλος μου μπήκε στο γραφείο του Αρχηγού και όταν βγήκε μου είπε εξαγριωμένος: «Τα καθάρματα οι «κανταφικοί» του Ιωαννίδη πιέζουν αφόρητα τον Αρχηγό να δώσει πράσινο φως σε πραξικόπημα του Σαμψών κατά του Μακαρίου, ενώ αυτός δεν το δίνει γιατί το θεωρεί επικίνδυνο. Ούτε ο Παπαδόπουλος το επιτρέπει».
Πέρασαν κάποιοι μήνες και επιτέλους αποστρατεύτηκα και ενώ ήμουν έτοιμος για να κάνω μεταπτυχιακό στη διοίκηση επιχειρήσεων, ως πτυχιούχος ΑΣΟΕΕ, πήρε άλλη στροφή η ζωή μου. Με ζήτησε ο αείμνηστος Αξιωματικός Π.Ν. ε.α. Νίκος Βαρδινογιάννης, ιδρυτής των Διυλιστηρίων Κορίνθου Α.Ε., και ανέλαβα καθήκοντα ως στέλεχος Προσωπικού, Ασφαλείας και Γενικών καθηκόντων τον Οκτώβριο του 1972 αμέσως μετά την αποστρατεία μου.
Εκεί με βρήκε μετά από ένα χρόνο η Εξέγερση του Πολυτεχνείου, που είχε ως συνέπεια την αποχώρηση του Γ. Παπαδόπουλου από την Προεδρεία και ανάληψη της Πρωθυπουργίας από το ανδρείκελο Ανδρουτσόπουλο.
Από φίλους μου εν ενεργεία αξιωματικούς πληροφορήθηκα για τη συγκέντρωση πολιτικών προσώπων υπό τον Κίσινγκερ στη Ρώμη και την εξύφανση του σχεδίου «Μαύρης επιχείρησης Πολυτεχνείου» για την αλλαγή σκυτάλης της κυβέρνησης από Παπαδόπουλο σε Ιωαννίδη, που ήταν βολικός για το «Πράσινο φως» Σαμψών, που ήθελε ο Κίσινγκερ, υπέρ της Τουρκίας.
Η χρονιά που πήρα την απόφαση να υποβάλω την αίτηση αποστρατείας μου για λόγους οικογενειακούς. Άφηνα, ως Αξιωματικός των Ειδικών Δυνάμεων Καταδρομών - Αλεξιπτωτιστών πίσω μου μία εξασφαλισμένη βαθμολογική καριέρα. Ήταν δυόμισι περίπου χρόνια από την εξέγερση του Πολυτεχνείου με τρεις και κάτι μήνες από την τραγωδία της Μεγαλονήσου Κύπρου. Η Αίτηση ήταν υποχρεωτικά αποδεκτή διότι είχα εκπληρώσει όλες μου τις υποχρεώσεις προς την εκπαίδευσή μου στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων. Παρόλα αυτά οι μήνες πέρναγαν και η αίτηση δεν γινόταν αποδεκτή.
Στο διάστημα αυτό κατά καιρούς έκανα συχνές επισκέψεις στο ΓΕΣ με σκοπό να προωθηθεί η αίτηση και αποστρατεία μου. Πήγαινα στο Γραφείο του φίλου, συμμαθητή από τη ΣΣΕ και συμπολίτη μας από την Ξυλοκέριζα Αναστασίου Ρούκη, που ήταν Υπασπιστής του Αρχηγού ΓΕΣ κ.Τσούμπα με την ελπίδα να βοηθήσει στην αποδοχή του αιτήματός μου.
Μίαν ημέρα, εκεί που πίναμε τον καφέ μας στο γραφείο του ακούστηκαν άγριες φωνές από το διπλανό γραφείο του Αρχηγού ΓΕΣ. Ο φίλος μου μπήκε στο γραφείο του Αρχηγού και όταν βγήκε μου είπε εξαγριωμένος: «Τα καθάρματα οι «κανταφικοί» του Ιωαννίδη πιέζουν αφόρητα τον Αρχηγό να δώσει πράσινο φως σε πραξικόπημα του Σαμψών κατά του Μακαρίου, ενώ αυτός δεν το δίνει γιατί το θεωρεί επικίνδυνο. Ούτε ο Παπαδόπουλος το επιτρέπει».
Πέρασαν κάποιοι μήνες και επιτέλους αποστρατεύτηκα και ενώ ήμουν έτοιμος για να κάνω μεταπτυχιακό στη διοίκηση επιχειρήσεων, ως πτυχιούχος ΑΣΟΕΕ, πήρε άλλη στροφή η ζωή μου. Με ζήτησε ο αείμνηστος Αξιωματικός Π.Ν. ε.α. Νίκος Βαρδινογιάννης, ιδρυτής των Διυλιστηρίων Κορίνθου Α.Ε., και ανέλαβα καθήκοντα ως στέλεχος Προσωπικού, Ασφαλείας και Γενικών καθηκόντων τον Οκτώβριο του 1972 αμέσως μετά την αποστρατεία μου.
Εκεί με βρήκε μετά από ένα χρόνο η Εξέγερση του Πολυτεχνείου, που είχε ως συνέπεια την αποχώρηση του Γ. Παπαδόπουλου από την Προεδρεία και ανάληψη της Πρωθυπουργίας από το ανδρείκελο Ανδρουτσόπουλο.
Από φίλους μου εν ενεργεία αξιωματικούς πληροφορήθηκα για τη συγκέντρωση πολιτικών προσώπων υπό τον Κίσινγκερ στη Ρώμη και την εξύφανση του σχεδίου «Μαύρης επιχείρησης Πολυτεχνείου» για την αλλαγή σκυτάλης της κυβέρνησης από Παπαδόπουλο σε Ιωαννίδη, που ήταν βολικός για το «Πράσινο φως» Σαμψών, που ήθελε ο Κίσινγκερ, υπέρ της Τουρκίας.
Ο «ΚΟΡΙΝΘΙΟΣ»
Οι ΗΠΑ πίεζαν από ενός έτους την «Κυβέρνηση των Συνταγματαρχών» με την εκδίωξη της Ελληνικής Μεραρχίας που ήταν ασφάλεια για την άμυνα του νησιού, από τον Μακάριο. Ο Παπαδόπουλος και η Ηγεσία του ΓΕΣ δεν συναινούσαν στο πραξικόπημα Σαμψών στην Κύπρο.
Κατά την κλήρωση των συμφερόντων της Μεγάλης Δύναμης έπρεπε να φύγει από την εξουσία. Βρέθηκε ο ευκολόπιστος Ταξίαρχος Δ. Ιωαννίδης να παίξει το παιχνίδι της αλλαγής σκυτάλης. Το σχέδιο εξυφάνθηκε σε δύο φάσεις από τον τότε Υπουργό Εξωτερικών Χ. Κίσινγκερ. Η Α΄ φάση περιελάμβανε το εγχείρημα του Πολυτεχνείου με σκοπό να φύγει η τότε κατάσταση εξουσίας και να έλθει η προδοτική χούντα Ιωαννίδη, που είπε ΝΑΙ στο πραξικόπημα. Η Β΄ φάση προέβλεπε το πραξικόπημα με τη συμμετοχή πολιτικών και Ανωτάτης Ηγεσίας Στρατιωτικών κλιμακίων. ΓΕΣ και ΓΕΕΦ Κύπρου. Σημαντικό ρόλο έπαιξε η πρόσκληση του Μακαρίου στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για επέμβαση των τριών εγγυητριών Δυνάμεων. Όλα ήταν ενορχηστρωμένα από τον Χ. Κίσιγκερ, που έδωσε σε Ελληνικά πολιτικά χείλη το μήνυμα «Η χούντα θα πέσει μόνο με μία Εθνική τραγωδία». Και έπεσε γιατί Τούρκοι και Βρετανοί πολεμούσαν κατά των διαλυμένων Μονάδων της Κύπρου, που κατέλαβαν το 38% τη έκτασης της Μεγαλονήσου με όλες τις μέχρι σήμερα επιπτώσεις…
ΤΙ ΑΝΑΦΕΡΟΥΝ ΞΕΝΑ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΑ
ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Πηγή: 5Pentapostagma.gr Newsroom 19.07.2022
Πιο αποστασιοποιημένοι διπλωμάτες και ανεξάρτητοι αναλυτές συμφωνούσαν ότι οι αμερικανικές λανθασμένες εκτιμήσεις και η πρώιμη αδιαφορία στέρησαν την Ουάσιγκτον από αξιοπιστία ή μόχλευση και στις δύο πρωτεύουσες Η κυπριακή κρίση ενός μήνα έχει αφήσει τους Τούρκους ικανοποιημένους, τους Έλληνες απογοητευμένους και οργισμένους και τους Ευρωπαίους εμπειρογνώμονες σε αμηχανία για το αν ο υπουργός Εξωτερικών Κίσινγκερ έχει χάσει τη διπλωματική του επαφή, έγραφαν οι New York Times στις 19 Αυγούστου του 1974, αναφορικά με τον ρόλο του Κίσινγκερ στην κυπριακή τραγωδία.
Η ρητορική σε Αθήνα και Άγκυρα είναι αναμενόμενα συναισθηματική. Αλλά πιο αποστασιοποιημένοι διπλωμάτες και ανεξάρτητοι αναλυτές συμφωνούν ότι οι αμερικανικές λανθασμένες εκτιμήσεις και η πρώιμη αδιαφορία στέρησαν την Ουάσιγκτον από αξιοπιστία ή μόχλευση και στις δύο πρωτεύουσες.
Αυτή η κριτική άποψη για τον αμερικανικό ρόλο μετριάστηκε από τα σχόλια ότι η Ουάσιγκτον πιθανότατα δεν μπορούσε να κάνει ούτως ή άλλως για να αποτρέψει τις εχθροπραξίες. Αλλά το ερώτημα παραμένει μεταξύ πολλών στην Ευρώπη γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν φάνηκαν να προσπαθούν περισσότερο και γιατί επέτρεψαν στον εαυτό τους να καταλήξει με μια εικόνα αναποτελεσματικότητας;
«Ένα από τα κρίσιμα λάθη της Ουάσιγκτον ήρθε πολύ νωρίς στο παιχνίδι, αμέσως μετά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου», είπε ένας αναλυτής. «Το μυαλό του Κίσινγκερ πρέπει να ήταν αλλού, ίσως στην κρίση του Νίξον. Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν πολύ ήρεμες για όλα αυτά, σχετικά με την ανατροπή του Μακαρίου, και δεν έδειξαν κανένα σημάδι αναγνώρισης του πιθανού προβλήματος».
Η εκτίμησή του, που συμμερίζονται και άλλοι, ήταν ότι η Ουάσιγκτον αρχικά υιοθέτησε μια γραμμή που υποστήριζε την τότε ελληνική κυβέρνηση, τη χούντα που εκδιώχθηκε οκτώ ημέρες μετά το πραξικόπημα ως άμεσο αποτέλεσμα της κρίσης. Πράγματι, η Ουάσιγκτον έδωσε κάθε εντύπωση γαλήνης σχετικά με την ανατροπή του Προέδρου Μακαρίου και φαινόταν ακόμη πρόθυμη να δεχτεί τον αντιτουρκικό αντικαταστάτη του, Νίκο Γιωργιάδη Σαμψών, αν η Κύπρος παρέμενε ήσυχη.
«Παρόλα αυτά, η Ουάσιγκτον ένιωσε σίγουρη ότι θα μπορούσε να πείσει τους Τούρκους να εισβάλουν», είπε ένας άλλος ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας. «Η Ουάσιγκτον μάλλον ένιωθε καλύτερα χωρίς τον Μακάριο ούτως ή άλλως. Και τότε προέκυψαν ιστορίες από την Ουάσιγκτον που υποδηλώνουν ότι ο Κίσινγκερ θεωρούσε τον Αρχιεπίσκοπο ως τον Φιντέλ Κάστρο της ανατολικής Μεσογείου. Οι Αμερικανοί απλά δεν έδειχναν να ανησυχούν πολύ».
Πώς αντέδρασε η Τουρκία Οι εντυπώσεις αυτής της αμερικανικής προσέγγισης, παρά τη μεταπραξική μετακίνηση μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας από τον Τζόζεφ Τζ. Σίσκο, τον Υφυπουργό Εξωτερικών, διέφεραν. Αλλά στην Τουρκία θεωρήθηκε ως μια στάση υπέρ της χούντας και οι αξιωματούχοι αποφάσισαν να προχωρήσουν στην εισβολή στις 20 Ιουλίου αφού κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ούτε το Λονδίνο ούτε η Ουάσιγκτον ενδιαφέρονται να στηρίξουν την αναζήτηση διπλωματικής λύσης.
Τούρκοι αξιωματούχοι, συμφώνησαν οι ειδικοί, θεώρησαν επίσης ότι η Ουάσιγκτον δεν θα ήταν πολύ αναστατωμένη εάν καταφύγει σε στρατιωτικά και όχι διπλωματικά μέσα για να διασφαλίσει την ασφάλεια της τουρκικής μειονότητας του νησιού και να προσπαθήσει να λύσει το Κυπριακό μια για πάντα.
«Στη δεύτερη φάση της κρίσης – μετά την εισβολή, η Ουάσιγκτον και ο Κίσινγκερ φάνηκαν να ξυπνούν και να άρχισαν να επικεντρώνονται στην Κύπρο», είπε ένας διπλωμάτης. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες βελτίωσαν τη θέση τους, ζητώντας από τους Έλληνες να δεχτούν αυτό που πρόσφεραν οι Τούρκοι και ζητώντας από τους Τούρκους να δεχτούν μια κατάπαυση του πυρός. Αλλά έγινε σαφές ότι η Ουάσιγκτον ένιωθε ότι η Τουρκία ήταν πολύ πιο σημαντική για τη δυτική συμμαχία από την Ελλάδα και υιοθέτησε μια γραμμή πολύ πιο φιλοτουρκική. Δεν είναι περίεργο που οι Έλληνες θύμωσαν».
Μέχρι στιγμής, πρότειναν οι ειδικοί, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν χωρίς μόχλευση και με τις δύο πλευρές, ακόμη κι αν ήθελαν να χρησιμοποιήσουν κάποια. Οι Τούρκοι, αν και επικρότησαν αυτό που αποκαλούν την «αντικειμενικότητα» και τη «σωστή προσέγγιση» της Ουάσιγκτον, υπέστησαν μικρή αμερικανική πίεση και προχώρησαν στη διεύρυνση της κυριαρχίας τους στο νησί και στην επανέναρξη των μαχών την περασμένη εβδομάδα μετά: την κατάρρευση της ειρηνευτικής διάσκεψης της Γενεύης με τη μεσολάβηση της Βρετανίας.
Τότε, η Τουρκία δεν είχε καμία διάθεση να ακούσει την Ουάσιγκτον ή οποιονδήποτε άλλον. Η Άγκυρα είχε ήδη αντισταθεί στην Ουάσιγκτον για την επανέναρξη της ανάπτυξης της παπαρούνας οπίου - μια απόφαση που οδήγησε τις Ηνωμένες Πολιτείες να ανακαλέσουν τον πρεσβευτή τους. Επιπλέον, οι Τούρκοι αξιωματούχοι παραμένουν θυμωμένοι με την επιστολή του 1964 από τον Πρόεδρο Τζόνσον, ο οποίος οδήγησε στην τουρκική εισβολή στην Κύπρο στη συνέχεια απειλώντας να αποσύρει την πυρηνική προστασία της Αμερικής εάν η κρίση αναγκάσει τη Σοβιετική Ένωση να δράσει.
Τέτοιες απειλές δεν ακολούθησαν - αυτή τη φορά, πιθανώς ως αποτέλεσμα του συμπεράσματος του κ. Κίσινγκερ ότι θα είχαν μικρό αποτέλεσμα και θα λειτουργούσαν μόνο για να εξοργίσουν έναν εταίρο του οποίου τα σύνορα με τη Σοβιετική Ένωση και του οποίου η αξία για τη συμμαχία καθιστούσαν επιτακτική τη συνέχιση της φιλίας.
«Είναι πληροφορίες μας ότι η Ουάσιγκτον τράβηξε τις γροθιές της στην Άγκυρα», είπε ένας καλά πληροφορημένος, μη Έλληνας διπλωμάτης στην Αθήνα. «Ήταν μια σκληροτράχηλη απόφαση, που ελήφθη από σκληροτράχηλους ανθρώπους. Η Αμερική έπρεπε να χάσει τον έναν ή τον άλλο φίλο και επέλεξαν να χάσουν την Ελλάδα».
Αυτή είναι μια άποψη που επιβεβαιώνουν Αμερικανοί στην Άγκυρα και την Αθήνα.
Ενώ οι αμερικανικές ναυτικές βάσεις στην Ελλάδα θεωρούνται σημαντικές για τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι εγκαταστάσεις στην Τουρκία θεωρούνται ακόμη πιο ζωτικές για τα στρατηγικά συμφέροντα της συμμαχίας.
Σημειώθηκε η σκληρότητα της Άγκυρας Επιπλέον, Αμερικανοί διπλωμάτες στην Άγκυρα είπαν ότι δεν έχει νόημα να υπερβάλλουμε την πίεση στην Τουρκία. Τόνισαν ότι τίποτα λιγότερο από τη χρήση του Αμερικανικού Έκτου Στόλου μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου θα εμπόδιζε την Άγκυρα από την εισβολή.
Έτσι, υπάρχει γενική κατανόηση στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για την πικρία που προκάλεσε η νέα ελληνική κυβέρνηση για τον αμερικανικό ρόλο. Οι Έλληνες ηγέτες επέμειναν σε συναντήσεις με Αμερικανούς αξιωματούχους ότι η Ουάσιγκτον θα έπρεπε να «κάνει περισσότερα» για να συγκρατήσει τους Τούρκους και στη συνέχεια να αποσύρει τα στρατεύματά τους από τη βορειοατλαντική συμμαχία λόγω απογοήτευσης για αυτό που θεωρούσαν ως «αποφασιστικότητα» του κ. Κίσινγκερ στην κρίση και «να προδώσει» την Ελλάδα.
Από την πλευρά του, ο κ. Κίσινγκερ διατήρησε συνεχείς επαφές με την Άγκυρα και την Αθήνα και με τον Τζέιμς Κάλαχαν, τον Βρετανό Υπουργό Fordign, ο οποίος προσπάθησε να φέρει κοντά τις δύο πλευρές στη Γενεύη. Ο Αμερικανός υπουργός αποφάσισε ξεκάθαρα να αφήσει μεγάλο μέρος της λεπτομερούς δουλειάς στη Βρετανία, μια από τις εγγυητές της ανεξαρτησίας του νησιού βάσει συνθήκης του 1960.
«Ο Κίσινγκερ είναι ένας άνθρωπος που καταλαβαίνει την εξουσία», είπε ένας διπλωμάτης στα κεντρικά γραφεία του Οργανισμού του Βορειοατλαντικού Συμφώνου στις Βρυξέλλες. «Και σε αυτή την περίπτωση η Τουρκία είχε όλη τη δύναμη».
Η απόφαση του κ. Κίσινγκερ την περασμένη εβδομάδα να αναλάβει πιο ενεργό ρόλο στις διαπραγματεύσεις και ακόμη να πάει στην Κύπρο, αν του ζητηθεί. Θεωρείται ευρέως στην Ευρώπη ως αναγνώριση από την Ουάσιγκτον ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν λάθος στον χειρισμό της κρίσης.
Τα σχόλια από τον Υπουργό Άμυνας Τζέιμς Schlesinger, ότι οι τουρκικές δυνάμεις μπορεί να έχουν πιέσει πολύ μακριά στο νησί θεωρήθηκε επίσης ως μια άλλη προσπάθεια της Ουάσιγκτον να αντισταθμίσει τα λάθη του παρελθόντος.
Σε κάθε περίπτωση, η διάθεση πολλών στην Ευρώπη συνοψίστηκε στην The Sunday Telegraph, η οποία είπε:
«Είναι πραγματικά ειρωνικό το γεγονός ότι ο Υπουργός Εξωτερικών πρέπει να περάσει εβδομάδες σε ένα προσωπικό τζετ μεταξύ των πρωτευουσών της Μέσης Ανατολής για να καταδικάσει την αραβο-ισραηλινή σύγκρουση και μόνο τώρα να προσφέρει απρόθυμα να ανακινήσει από την Ουάσιγκτον για να επιδιορθώσει ένα κενό στην παγκόσμια άμυνα της Αμερικής».
Με λίγα λόγια, όπως αναφέρει στα σχετικά βιβλία του και ο Ελληνοαμερικανός Ν. Γκατζογιάννης, ο Χ. Κίσινγκερ εξύφανε και προετοίμασε στην Ιταλία με Έλληνες πολιτικούς τα επεισόδια του Πολυτεχνείου για να διώξει τον Γ. Παπαδόπουλο γιατί δεν έδινε συναίνεση στο πραξικόπημα Σαμψών στην Κύπρο και για να φέρει την πραγματική προδοτική χούντα Ιωαννίδη, η οποία έφερε τη λεγόμενη προπαγανδιστικά φήμη «Για να φύγει η χούντα Παπαδόπουλου μόνο μία Εθνική καταστροφή θα το πετύχει…». Και το πέτυχε υπέρ της Τουρκίας. Η όλη υπόθεση ήταν προδοσία πολιτικών και των Ηγετικών κλιμακίων Ελλάδας και Κύπρου, μηδέ του Μακαρίου εξαιρουμένου, οποίος έδιωξε τη Μεραρχία της Ελλάδας απογυμώνοντας την άμυνα της Μεγαλονήσου και σε επίμαχη φάση κάλεσε τις εγγυήτριες δυνάμεις να επέμβουν. Και επενέβησαν μόνο η Τουρκία και η Αγγλία, που βρήκαν τις Κυπριακές δυνάμεις διαλυμένες ασχολούμενες με το πραξικόπημα. Όλα προδομένα!...
Η ρητορική σε Αθήνα και Άγκυρα είναι αναμενόμενα συναισθηματική. Αλλά πιο αποστασιοποιημένοι διπλωμάτες και ανεξάρτητοι αναλυτές συμφωνούν ότι οι αμερικανικές λανθασμένες εκτιμήσεις και η πρώιμη αδιαφορία στέρησαν την Ουάσιγκτον από αξιοπιστία ή μόχλευση και στις δύο πρωτεύουσες.
Αυτή η κριτική άποψη για τον αμερικανικό ρόλο μετριάστηκε από τα σχόλια ότι η Ουάσιγκτον πιθανότατα δεν μπορούσε να κάνει ούτως ή άλλως για να αποτρέψει τις εχθροπραξίες. Αλλά το ερώτημα παραμένει μεταξύ πολλών στην Ευρώπη γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν φάνηκαν να προσπαθούν περισσότερο και γιατί επέτρεψαν στον εαυτό τους να καταλήξει με μια εικόνα αναποτελεσματικότητας;
«Ένα από τα κρίσιμα λάθη της Ουάσιγκτον ήρθε πολύ νωρίς στο παιχνίδι, αμέσως μετά το πραξικόπημα της 15ης Ιουλίου», είπε ένας αναλυτής. «Το μυαλό του Κίσινγκερ πρέπει να ήταν αλλού, ίσως στην κρίση του Νίξον. Αλλά οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν πολύ ήρεμες για όλα αυτά, σχετικά με την ανατροπή του Μακαρίου, και δεν έδειξαν κανένα σημάδι αναγνώρισης του πιθανού προβλήματος».
Η εκτίμησή του, που συμμερίζονται και άλλοι, ήταν ότι η Ουάσιγκτον αρχικά υιοθέτησε μια γραμμή που υποστήριζε την τότε ελληνική κυβέρνηση, τη χούντα που εκδιώχθηκε οκτώ ημέρες μετά το πραξικόπημα ως άμεσο αποτέλεσμα της κρίσης. Πράγματι, η Ουάσιγκτον έδωσε κάθε εντύπωση γαλήνης σχετικά με την ανατροπή του Προέδρου Μακαρίου και φαινόταν ακόμη πρόθυμη να δεχτεί τον αντιτουρκικό αντικαταστάτη του, Νίκο Γιωργιάδη Σαμψών, αν η Κύπρος παρέμενε ήσυχη.
«Παρόλα αυτά, η Ουάσιγκτον ένιωσε σίγουρη ότι θα μπορούσε να πείσει τους Τούρκους να εισβάλουν», είπε ένας άλλος ανεξάρτητος εμπειρογνώμονας. «Η Ουάσιγκτον μάλλον ένιωθε καλύτερα χωρίς τον Μακάριο ούτως ή άλλως. Και τότε προέκυψαν ιστορίες από την Ουάσιγκτον που υποδηλώνουν ότι ο Κίσινγκερ θεωρούσε τον Αρχιεπίσκοπο ως τον Φιντέλ Κάστρο της ανατολικής Μεσογείου. Οι Αμερικανοί απλά δεν έδειχναν να ανησυχούν πολύ».
Πώς αντέδρασε η Τουρκία Οι εντυπώσεις αυτής της αμερικανικής προσέγγισης, παρά τη μεταπραξική μετακίνηση μεταξύ Άγκυρας και Αθήνας από τον Τζόζεφ Τζ. Σίσκο, τον Υφυπουργό Εξωτερικών, διέφεραν. Αλλά στην Τουρκία θεωρήθηκε ως μια στάση υπέρ της χούντας και οι αξιωματούχοι αποφάσισαν να προχωρήσουν στην εισβολή στις 20 Ιουλίου αφού κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ούτε το Λονδίνο ούτε η Ουάσιγκτον ενδιαφέρονται να στηρίξουν την αναζήτηση διπλωματικής λύσης.
Τούρκοι αξιωματούχοι, συμφώνησαν οι ειδικοί, θεώρησαν επίσης ότι η Ουάσιγκτον δεν θα ήταν πολύ αναστατωμένη εάν καταφύγει σε στρατιωτικά και όχι διπλωματικά μέσα για να διασφαλίσει την ασφάλεια της τουρκικής μειονότητας του νησιού και να προσπαθήσει να λύσει το Κυπριακό μια για πάντα.
«Στη δεύτερη φάση της κρίσης – μετά την εισβολή, η Ουάσιγκτον και ο Κίσινγκερ φάνηκαν να ξυπνούν και να άρχισαν να επικεντρώνονται στην Κύπρο», είπε ένας διπλωμάτης. «Οι Ηνωμένες Πολιτείες βελτίωσαν τη θέση τους, ζητώντας από τους Έλληνες να δεχτούν αυτό που πρόσφεραν οι Τούρκοι και ζητώντας από τους Τούρκους να δεχτούν μια κατάπαυση του πυρός. Αλλά έγινε σαφές ότι η Ουάσιγκτον ένιωθε ότι η Τουρκία ήταν πολύ πιο σημαντική για τη δυτική συμμαχία από την Ελλάδα και υιοθέτησε μια γραμμή πολύ πιο φιλοτουρκική. Δεν είναι περίεργο που οι Έλληνες θύμωσαν».
Μέχρι στιγμής, πρότειναν οι ειδικοί, οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν χωρίς μόχλευση και με τις δύο πλευρές, ακόμη κι αν ήθελαν να χρησιμοποιήσουν κάποια. Οι Τούρκοι, αν και επικρότησαν αυτό που αποκαλούν την «αντικειμενικότητα» και τη «σωστή προσέγγιση» της Ουάσιγκτον, υπέστησαν μικρή αμερικανική πίεση και προχώρησαν στη διεύρυνση της κυριαρχίας τους στο νησί και στην επανέναρξη των μαχών την περασμένη εβδομάδα μετά: την κατάρρευση της ειρηνευτικής διάσκεψης της Γενεύης με τη μεσολάβηση της Βρετανίας.
Τότε, η Τουρκία δεν είχε καμία διάθεση να ακούσει την Ουάσιγκτον ή οποιονδήποτε άλλον. Η Άγκυρα είχε ήδη αντισταθεί στην Ουάσιγκτον για την επανέναρξη της ανάπτυξης της παπαρούνας οπίου - μια απόφαση που οδήγησε τις Ηνωμένες Πολιτείες να ανακαλέσουν τον πρεσβευτή τους. Επιπλέον, οι Τούρκοι αξιωματούχοι παραμένουν θυμωμένοι με την επιστολή του 1964 από τον Πρόεδρο Τζόνσον, ο οποίος οδήγησε στην τουρκική εισβολή στην Κύπρο στη συνέχεια απειλώντας να αποσύρει την πυρηνική προστασία της Αμερικής εάν η κρίση αναγκάσει τη Σοβιετική Ένωση να δράσει.
Τέτοιες απειλές δεν ακολούθησαν - αυτή τη φορά, πιθανώς ως αποτέλεσμα του συμπεράσματος του κ. Κίσινγκερ ότι θα είχαν μικρό αποτέλεσμα και θα λειτουργούσαν μόνο για να εξοργίσουν έναν εταίρο του οποίου τα σύνορα με τη Σοβιετική Ένωση και του οποίου η αξία για τη συμμαχία καθιστούσαν επιτακτική τη συνέχιση της φιλίας.
«Είναι πληροφορίες μας ότι η Ουάσιγκτον τράβηξε τις γροθιές της στην Άγκυρα», είπε ένας καλά πληροφορημένος, μη Έλληνας διπλωμάτης στην Αθήνα. «Ήταν μια σκληροτράχηλη απόφαση, που ελήφθη από σκληροτράχηλους ανθρώπους. Η Αμερική έπρεπε να χάσει τον έναν ή τον άλλο φίλο και επέλεξαν να χάσουν την Ελλάδα».
Αυτή είναι μια άποψη που επιβεβαιώνουν Αμερικανοί στην Άγκυρα και την Αθήνα.
Ενώ οι αμερικανικές ναυτικές βάσεις στην Ελλάδα θεωρούνται σημαντικές για τις Ηνωμένες Πολιτείες, οι εγκαταστάσεις στην Τουρκία θεωρούνται ακόμη πιο ζωτικές για τα στρατηγικά συμφέροντα της συμμαχίας.
Σημειώθηκε η σκληρότητα της Άγκυρας Επιπλέον, Αμερικανοί διπλωμάτες στην Άγκυρα είπαν ότι δεν έχει νόημα να υπερβάλλουμε την πίεση στην Τουρκία. Τόνισαν ότι τίποτα λιγότερο από τη χρήση του Αμερικανικού Έκτου Στόλου μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου θα εμπόδιζε την Άγκυρα από την εισβολή.
Έτσι, υπάρχει γενική κατανόηση στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για την πικρία που προκάλεσε η νέα ελληνική κυβέρνηση για τον αμερικανικό ρόλο. Οι Έλληνες ηγέτες επέμειναν σε συναντήσεις με Αμερικανούς αξιωματούχους ότι η Ουάσιγκτον θα έπρεπε να «κάνει περισσότερα» για να συγκρατήσει τους Τούρκους και στη συνέχεια να αποσύρει τα στρατεύματά τους από τη βορειοατλαντική συμμαχία λόγω απογοήτευσης για αυτό που θεωρούσαν ως «αποφασιστικότητα» του κ. Κίσινγκερ στην κρίση και «να προδώσει» την Ελλάδα.
Από την πλευρά του, ο κ. Κίσινγκερ διατήρησε συνεχείς επαφές με την Άγκυρα και την Αθήνα και με τον Τζέιμς Κάλαχαν, τον Βρετανό Υπουργό Fordign, ο οποίος προσπάθησε να φέρει κοντά τις δύο πλευρές στη Γενεύη. Ο Αμερικανός υπουργός αποφάσισε ξεκάθαρα να αφήσει μεγάλο μέρος της λεπτομερούς δουλειάς στη Βρετανία, μια από τις εγγυητές της ανεξαρτησίας του νησιού βάσει συνθήκης του 1960.
«Ο Κίσινγκερ είναι ένας άνθρωπος που καταλαβαίνει την εξουσία», είπε ένας διπλωμάτης στα κεντρικά γραφεία του Οργανισμού του Βορειοατλαντικού Συμφώνου στις Βρυξέλλες. «Και σε αυτή την περίπτωση η Τουρκία είχε όλη τη δύναμη».
Η απόφαση του κ. Κίσινγκερ την περασμένη εβδομάδα να αναλάβει πιο ενεργό ρόλο στις διαπραγματεύσεις και ακόμη να πάει στην Κύπρο, αν του ζητηθεί. Θεωρείται ευρέως στην Ευρώπη ως αναγνώριση από την Ουάσιγκτον ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν λάθος στον χειρισμό της κρίσης.
Τα σχόλια από τον Υπουργό Άμυνας Τζέιμς Schlesinger, ότι οι τουρκικές δυνάμεις μπορεί να έχουν πιέσει πολύ μακριά στο νησί θεωρήθηκε επίσης ως μια άλλη προσπάθεια της Ουάσιγκτον να αντισταθμίσει τα λάθη του παρελθόντος.
Σε κάθε περίπτωση, η διάθεση πολλών στην Ευρώπη συνοψίστηκε στην The Sunday Telegraph, η οποία είπε:
«Είναι πραγματικά ειρωνικό το γεγονός ότι ο Υπουργός Εξωτερικών πρέπει να περάσει εβδομάδες σε ένα προσωπικό τζετ μεταξύ των πρωτευουσών της Μέσης Ανατολής για να καταδικάσει την αραβο-ισραηλινή σύγκρουση και μόνο τώρα να προσφέρει απρόθυμα να ανακινήσει από την Ουάσιγκτον για να επιδιορθώσει ένα κενό στην παγκόσμια άμυνα της Αμερικής».
Με λίγα λόγια, όπως αναφέρει στα σχετικά βιβλία του και ο Ελληνοαμερικανός Ν. Γκατζογιάννης, ο Χ. Κίσινγκερ εξύφανε και προετοίμασε στην Ιταλία με Έλληνες πολιτικούς τα επεισόδια του Πολυτεχνείου για να διώξει τον Γ. Παπαδόπουλο γιατί δεν έδινε συναίνεση στο πραξικόπημα Σαμψών στην Κύπρο και για να φέρει την πραγματική προδοτική χούντα Ιωαννίδη, η οποία έφερε τη λεγόμενη προπαγανδιστικά φήμη «Για να φύγει η χούντα Παπαδόπουλου μόνο μία Εθνική καταστροφή θα το πετύχει…». Και το πέτυχε υπέρ της Τουρκίας. Η όλη υπόθεση ήταν προδοσία πολιτικών και των Ηγετικών κλιμακίων Ελλάδας και Κύπρου, μηδέ του Μακαρίου εξαιρουμένου, οποίος έδιωξε τη Μεραρχία της Ελλάδας απογυμώνοντας την άμυνα της Μεγαλονήσου και σε επίμαχη φάση κάλεσε τις εγγυήτριες δυνάμεις να επέμβουν. Και επενέβησαν μόνο η Τουρκία και η Αγγλία, που βρήκαν τις Κυπριακές δυνάμεις διαλυμένες ασχολούμενες με το πραξικόπημα. Όλα προδομένα!...
Στον Ήρωά μου…
Σταυρούλα Κατούντα Σύζυγος
του Ήρωα Νικαλάου Κατούντα
Ιούλιος του 1974 στην Κύπρο. Βρεθήκαμε στο μάτι του κυκλώνα. Ο άνδρας μου είχε πάρει μετάθεση για την Κερύνεια. Εγκατασταθήκαμε σ’ ένα σπίτι κοντά στη θάλασσα. Έκανε ζέστη εκείνο το καλοκαίρι. Η ατμόσφαιρα βαριά. Ο άνεμος σηκωνόταν απ’ το πέλαγος και έφερνε υγρασία. Ο άνεμος σηκωνόταν από την Ιστορία κι έφερνε σκιές, κακά προμηνύματα για ό,τι θα ακολουθούσε. Τα γεγονότα καταιγιστικά, η μισή Κύπρος θα χανόταν. Ήταν σχεδόν προδιαγεγραμμένο, συμφωνημένο, αμετάκλητο. Κάποιοι έπαιζαν με τις τύχες μας και τις ζωές μας, οι Τούρκοι προέλαυναν, ανέπτυσσαν τις δυνάμεις τους, μας περικύκλωναν.
Ζούσαμε στη μαγευτική Κερύνεια. Εγώ τότε ήμουν με ένα μωρό μηνών στην αγκαλιά κι ένα στην κοιλιά μου, έξι μηνών έγκυος. Ο Νικόλας 30 χρονών, στα όπλα, έδινε μάχες καθημερινά, πολιορκούσε οχυρά, διοικητής του λόχου καταδρομών της 33 ΜΚ, έμελλε να παίξει το μοιραίο ρόλο, να πάρει πάνω του το άχθος ενός ανελέητου πολέμου, ενός προδομένου αγώνα εκεί ψηλά, στο λόφο του Αγίου Ιλαρίωνα και στις μάχες του Αγ. Γεωργίου. Πώς γεννιούνται άραγε οι ήρωες;
Ποιο φως τους οδηγεί, ενώ οι άλλοι περνούν αθέατοι στο σκοτάδι; Αδυσώπητη η μνήμη, δεν τους χωράει όλους, ξεδιαλέγει τους ανθρώπους με τα δικά της μέτρα, όσο κι αν κάποιοι αποτολμούν να ανασκευάσουν την Ιστορία.
Ιούλιο του 1974 στην Κερύνεια, σ’ αποχαιρέτησα με σφιγμένη καρδιά κρατώντας το μωρό μας στην αγκαλιά. Σαν κάτι να μου έλεγε πως δεν θα σε ξανάβλεπα, σαν κάτι να μου φώναζε να σε σταματήσω. Κοντοστάθηκες στην πόρτα. Έλαμπες μέσα στη στρατιωτική στολή, όμορφος σαν άγιος σε εικόνισμα -έτσι μου φάνηκες- αλλά και μ’ έναν αέρα από αρχαίο Έλληνα πολεμιστή. Όμως ποιος μπόρεσε ποτέ να αναστρέψει το κακό, να αλλάξει αυτά που ετοιμάζει ύπουλα η συγκυρία; Κι έτσι, ήρθαν τα κακά μαντάτα σύντομα: αγνοούμενος κατά κόσμον, για τις καρδιές μας πάντα ΠΑΡΩΝ, για τους στρατιώτες σου ΑΘΑΝΑΤΟΣ, για τους Έλληνες ΗΡΩΑΣ. Όμως για μένα, τη θνητή γυναίκα σου, Νικόλα, η συνέχεια... ένα ατέλειωτο κι οδυνηρό ταξίδι μέσα σε γρίφους και αναπάντητα ερωτήματα.
Ίσως αν είχαν έρθει τα πράγματα αλλιώς, ίσως αν δεν ήταν ο προορισμός σου να φυλάς Θερμοπύλες εκεί κάτω στη θαλασσοφίλητη Κύπρο με την περιβολή της αιωνιότητας, μια τέτοια ηλιόλουστη μέρα σαν τη σημερινή θα κατεβαίναμε χέρι-χέρι ως τη θάλασσα για να ατενίσουμε το ηλιοβασίλεμα, σαν ένα ζευγάρι όπως όλα τα άλλα -ω, πόσες φορές ζήλεψα τους ανώνυμους ανθρώπους! Πόσο λαχτάρισα ένα άγγιγμα σου, ένα φιλί, έστω μια λέξη σου, μια από τις απλές συνηθισμένες λέξεις σου, τη τρυφερή φωνή σου, το γέλιο σου, ναι, εκείνο το πηγαίο γέλιο σου, τη νοτισμένη ανάσα σου που την πήρε υστερόβουλα η Ιστορία.
Υψηλό το καθήκον στην Πατρίδα, βαρύ για τους δικούς μου ώμους και των παιδιών σου, να σε μοιραζόμαστε μ’ ένα ολόκληρο Έθνος. Το ξέρω, δεν είναι εύκολο να είσαι γυναίκα ενός ήρωα. Σημαίνει μοναξιά και περιπλάνηση μέσα στη μοναξιά του κόσμου, σημαίνει αγώνες με θεούς και δαίμονες, σημαίνει αναμέτρηση σε μια άσπλαχνη εποχή που τίποτα δεν ξέρει να δικαιώνει, σημαίνει αυτοθυσία. Χρόνια περιπλανήθηκα λοιπόν, Νικόλα. Ο κόσμος είναι απέραντος και ταυτόχρονα πολύ μικρός χωρίς εσένα.
Περιπλανήθηκα για να σε ξαναβρώ, γιατί για μένα δεν αγνοείσαι, ούτε χάθηκες ποτέ, κάπου εκεί περιμένεις στους λόφους της Κερύνειας, στις αμμουδιές της Κύπρου τριγυρίζεις κάτω από ένα αμόλυντο φως, μ’ ένα αστραφτερό χαμόγελο και το χρόνο σταματημένο στις πτυχές του ρούχου σου και τον αιώνα να φυσάει στα μαλλιά σου. Ήταν άραγε δώρο να δέσω τη ζωή μου μ’ έναν ήρωα; Ήταν το άγγιγμα μιας μοίρας πιο άδικης απ’ των άλλων γυναικών, πιο όμορφης και τιμητικής ωστόσο, μέσα στην οδύνη της;
Ήταν ευλογία άραγε, Νικόλα, που διάλεξες να ξεχωρίσεις, να γίνεις σύμβολο και μύθος για έναν ολόκληρο λαό και να μας λείψεις;
Ζούσαμε στη μαγευτική Κερύνεια. Εγώ τότε ήμουν με ένα μωρό μηνών στην αγκαλιά κι ένα στην κοιλιά μου, έξι μηνών έγκυος. Ο Νικόλας 30 χρονών, στα όπλα, έδινε μάχες καθημερινά, πολιορκούσε οχυρά, διοικητής του λόχου καταδρομών της 33 ΜΚ, έμελλε να παίξει το μοιραίο ρόλο, να πάρει πάνω του το άχθος ενός ανελέητου πολέμου, ενός προδομένου αγώνα εκεί ψηλά, στο λόφο του Αγίου Ιλαρίωνα και στις μάχες του Αγ. Γεωργίου. Πώς γεννιούνται άραγε οι ήρωες;
Ποιο φως τους οδηγεί, ενώ οι άλλοι περνούν αθέατοι στο σκοτάδι; Αδυσώπητη η μνήμη, δεν τους χωράει όλους, ξεδιαλέγει τους ανθρώπους με τα δικά της μέτρα, όσο κι αν κάποιοι αποτολμούν να ανασκευάσουν την Ιστορία.
Ιούλιο του 1974 στην Κερύνεια, σ’ αποχαιρέτησα με σφιγμένη καρδιά κρατώντας το μωρό μας στην αγκαλιά. Σαν κάτι να μου έλεγε πως δεν θα σε ξανάβλεπα, σαν κάτι να μου φώναζε να σε σταματήσω. Κοντοστάθηκες στην πόρτα. Έλαμπες μέσα στη στρατιωτική στολή, όμορφος σαν άγιος σε εικόνισμα -έτσι μου φάνηκες- αλλά και μ’ έναν αέρα από αρχαίο Έλληνα πολεμιστή. Όμως ποιος μπόρεσε ποτέ να αναστρέψει το κακό, να αλλάξει αυτά που ετοιμάζει ύπουλα η συγκυρία; Κι έτσι, ήρθαν τα κακά μαντάτα σύντομα: αγνοούμενος κατά κόσμον, για τις καρδιές μας πάντα ΠΑΡΩΝ, για τους στρατιώτες σου ΑΘΑΝΑΤΟΣ, για τους Έλληνες ΗΡΩΑΣ. Όμως για μένα, τη θνητή γυναίκα σου, Νικόλα, η συνέχεια... ένα ατέλειωτο κι οδυνηρό ταξίδι μέσα σε γρίφους και αναπάντητα ερωτήματα.
Ίσως αν είχαν έρθει τα πράγματα αλλιώς, ίσως αν δεν ήταν ο προορισμός σου να φυλάς Θερμοπύλες εκεί κάτω στη θαλασσοφίλητη Κύπρο με την περιβολή της αιωνιότητας, μια τέτοια ηλιόλουστη μέρα σαν τη σημερινή θα κατεβαίναμε χέρι-χέρι ως τη θάλασσα για να ατενίσουμε το ηλιοβασίλεμα, σαν ένα ζευγάρι όπως όλα τα άλλα -ω, πόσες φορές ζήλεψα τους ανώνυμους ανθρώπους! Πόσο λαχτάρισα ένα άγγιγμα σου, ένα φιλί, έστω μια λέξη σου, μια από τις απλές συνηθισμένες λέξεις σου, τη τρυφερή φωνή σου, το γέλιο σου, ναι, εκείνο το πηγαίο γέλιο σου, τη νοτισμένη ανάσα σου που την πήρε υστερόβουλα η Ιστορία.
Υψηλό το καθήκον στην Πατρίδα, βαρύ για τους δικούς μου ώμους και των παιδιών σου, να σε μοιραζόμαστε μ’ ένα ολόκληρο Έθνος. Το ξέρω, δεν είναι εύκολο να είσαι γυναίκα ενός ήρωα. Σημαίνει μοναξιά και περιπλάνηση μέσα στη μοναξιά του κόσμου, σημαίνει αγώνες με θεούς και δαίμονες, σημαίνει αναμέτρηση σε μια άσπλαχνη εποχή που τίποτα δεν ξέρει να δικαιώνει, σημαίνει αυτοθυσία. Χρόνια περιπλανήθηκα λοιπόν, Νικόλα. Ο κόσμος είναι απέραντος και ταυτόχρονα πολύ μικρός χωρίς εσένα.
Περιπλανήθηκα για να σε ξαναβρώ, γιατί για μένα δεν αγνοείσαι, ούτε χάθηκες ποτέ, κάπου εκεί περιμένεις στους λόφους της Κερύνειας, στις αμμουδιές της Κύπρου τριγυρίζεις κάτω από ένα αμόλυντο φως, μ’ ένα αστραφτερό χαμόγελο και το χρόνο σταματημένο στις πτυχές του ρούχου σου και τον αιώνα να φυσάει στα μαλλιά σου. Ήταν άραγε δώρο να δέσω τη ζωή μου μ’ έναν ήρωα; Ήταν το άγγιγμα μιας μοίρας πιο άδικης απ’ των άλλων γυναικών, πιο όμορφης και τιμητικής ωστόσο, μέσα στην οδύνη της;
Ήταν ευλογία άραγε, Νικόλα, που διάλεξες να ξεχωρίσεις, να γίνεις σύμβολο και μύθος για έναν ολόκληρο λαό και να μας λείψεις;
Αφήστε ένα σχόλιο