Header Ads

Η μαγεία της ετυμολογίας

Φ.1788

Η ΜΑΓΕΙΑ ΤΗΣ ΕΤΥΜΟΛΟΓΙΑΣ

«Ετυμολογικές προσεγγίσεις»
Λέξεις της επικαιρότητας - 90

Γράφει ο Χρήστος Βλαχογιάννης 
Καθηγητής Μουσικής



Αγαπητοί αναγνώστες, το φύλλο αυτό θα είναι και πάλι επίκαιρο, με λέξεις που συναντάμε στους ψαλμούς και τα αναγνώσματα της Μ. Εβδομάδος. Λέξεις που τις ακούμε και τις χρησιμοποιούμε πολύ συχνά αλλά πιθανόν δεν έχουμε ποτέ αναρωτηθεί από πού προέρχονται.

Οι λέξεις που κυριαρχούν την Μ. Εβδομάδα είναι κυρίως ο Ιησούς ή Εμμανουήλ ή Μεσσίας ή Ραββί ή Νυμφίος, η Σιών, ο σταυρός, ο τάφος, η σωτηρία κλπ.

Να ξεκινήσουμε με τον Ιησού , που στην εβραϊκή σημαίνει ο σωτήρ. Πρόκειται για παράγωγο του ρήματος ιάομαι (=θεραπεύω). που κι αυτό με την σειρά του προέρχεται από το πολύ σπουδαίο ρήμα είμι (=έρχομαι, πηγαίνω, απέρχομαι, εισέρχομαι, πηγαίνω εις, διέρχομαι), το οποίο μέχρι τώρα έχουμε αναλύσει πολλές φορές και σε πολλές περιπτώσεις. Συνήθως την ρίζα του λαμβάνει εκ του θέματος, , της υποτακτικής ( ί-ω ). Το προς ετυμολόγηση ρήμα μας έχει θέμα το ια- (=κραυγή, βοή, φωνή, με το α να είναι επιτατικό και να δηλώνει ένταση της φωνής), που δημιούργησε το επίθετο ιήιος ( ιάιος >ιήιος ), που σημαίνει τον θεραπεύοντα, τον θεό της ιατρικής, επίθετο του θεού Απόλλωνος («Ιή παιών» ήταν κραυγή επίκλησης προς τον Απόλλωνα). Ο Ιασούς , λοιπόν, ή Ιησούς είναι ο θεραπεύων, αυτός που σώζει, ο σωτήρ. Ιασώ , ήταν το όνομα της θυγατρός του Ασκληπιού.

Το άλλο του όνομα, με το οποίο τον συναντάμε στα εκκλησιαστικά κείμενα, είναι το Εμμανουήλ , που στα εβραϊκά θα πει ο Θεός μεθ’ ημών. Πρόκειται για σύνθεση τριών ελληνικών λέξεων: Ιν (=εν) + μανου (=μένω) + ελ ή ηλ (=ήλιος, θεός), άρα ο Θεός που ζει μέσα μας, ακριβώς ό,τι σημαίνει και στην εβραϊκή.

Ο Μεσσίας είναι αυτός που μεσιτεύει προς τον Θεό, ο σύνδεσμος, ό,τι ακριβώς, δηλαδή, και στην ελληνική του ρίζα, ο μέσος ή μέσσος, ο διάμεσος.

Όσο για τον Ραββί (= ὃ λέγεται ἑρμηνευόμενον διδάσκαλε , Ιω. α, 35-52) η έννοιά του είναι παρμένη από την κύρια ασχολία των Ισραηλιτών (ποιμένες) και ετυμολογείται εκ της ράβδου , της μαγκούρας, της γκλίτσας, που έχει το τσοπάνης για να οδηγεί το κοπάδι. Μεταφορικώς, λοιπόν, ο οδηγός, ο διδάσκαλος. Σε άλλη μας ανάρτηση θα ασχοληθούμε με την θαυμαστή ρίζα της ράβδου.

Όσο για τον Νυμφίο (=γαμπρός και νύμφη =νύφη) είναι σύνθετη λέξη εκ του νυν + φαίνω >νυνφαίνω >νυμφαίνω ( ν>μ ) και δηλώνει τον πρωτοεμφανιζόμενο την ημέρα του γάμου του. Προνύμφες λέγονται τα έντομα σε νεανική μορφή, πριν μεταμορφωθούν σε ενήλικα.

Το όνομα της Εκκλησίας του Ισραήλ είναι Σιών ( «χόρευε νυν και αγάλλου Σιών» ψάλλεται κατά τον αναστάσιμο κανόνα), που όμως είναι αυτούσια η ελληνική λέξη σιός =θεός στην δωρική διάλεκτο. «… εία κούφα πάλον, ως Σπάρταν υμνίωμεν, τα σιών χοροί και ποδών κτύποις… » ( Λυσιστράτη 1305).

Ο σταυρός θεωρητικώς είναι το πιο μισητό αντικείμενο της Μ. Εβδομάδος, επειδή επ’ αυτού σταυρώθηκε ο Χριστός. Η ετυμολογία του είναι δύο ρήματα, το ίσταμαι και το αίρω . Ί- στα -μαι + άρ -σις >με α>υ , στα-υρ-ός , ο όρθιος πάσσαλος, δηλαδή, το μακρύ ξύλο.

Η καταγωγή τού τάφου είναι το ρήμα τύπτω , με ηχομιμητική ρίζα, ταF- ( π>φ ), από τον ήχο που κάνουν τα σκαπτικά εργαλεία, όταν χτυπούν το έδαφος. Πρόκειται, δηλαδή, για ό,τι έχει ανοιγεί από το σκάψιμο.

Ιδιαίτερο ετυμολογικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η τελευταία μας λέξη, η σωτηρία , προερχόμενη εκ του ηχομιμητικού ρήματος, σαόω (=σώζω από θάνατο, διαφυλάττω, διατηρώ ζωντανό κάτι, ενθυμούμαι). Η κραυγή που εξέβαλαν οι βοσκοί για να οδηγούν ή να συγκεντρώσουν τα κοπάδια τους ηχούσε κάπως ως σααα … και τα ζώα ο λαός μας τα ονομάζει ζα ( σσ>ζ ), ενώ σα είναι το ουδέτερο πληθυντικού του επιθέτου σως (=σώος, μη βλαφθείς). Σαόω , λοιπόν, σώω >σώζω , σαωτήρ >σωτήρ και σωτηρία .

Σωτηρία και ανάσταση (άνω+ίσταμαι) τού νου εύχομαι, αγαπητοί μου, σε όλους μας, του νου, που βάλλεται πανταχόθεν, για να ακυρωθεί η λειτουργία του…

* Ο κ. Βλαχογιάννης Χρήστος είναι Καθηγητής Μουσικής στο 1ο Γυμνάσιο Μεσολογγίου και Δ/ντης Χορωδίας

Δεν υπάρχουν σχόλια